دره کال سردر، طبس

نام فارسی:  دره کال سردر، طبس نام انگلیسی: Kal-Sar valley

دره کال سردر در موقعیت جغرافیایی N333942 E570944 در استان خراسان جنوبی و در حوالی شهرستان طبس، روستای خرو واقع است. مجموعه طبیعی و تاریخی بسیار زیبای کال ( دره ) سردر در ۲۵ کیلومتری شرق طبس و در دل رشته کوه شتری قرار دارد. جاده دسترسی به این دره آسفالته و  از کنار دریاچه سد نهرین و  داخل روستای توریستی خرو  که خود یک مجموعه دیدنی است ؛ می گذرد. طول دره پیاده روی در این دره  بر روی شن های شسته شده و از کنار  نهر کم عمق آب گرم و سرد ( همزمان ) و از میان دو دیواره زیبای بلند شنی می باشد  که حدود ۴۰ دقیقه رفت و برگشت طول می کشد. از جاذبه های دیدنی و تاریخی این دره می توان به گبر های هزار ساله ؛ چشمه آبگرم ( حمام ) مرتضی علی ؛آبشار  و چشمه های زیبا و  نهایتا سد تاریخی عباسی با قدمتی ۶۰۰ ساله   که در نوع خود کم نظیر است اشاره کرد.

دیواره‌های بلند دره، حفره‌ها و کانال‌هایی دیده می‌شود که با نظم خاص و مهندسی حساب شده‌ای بنا شده‌ است که به آن خانه گبر گفته می‌شود. هرکدام از این حفره‌ها که قدمت آن به دوران ساسانیان یعنی حدود 1500 سال قبل می‌رسد، مقطعی از کانالی هستند که در داخل آن بعد از چاه‌هایی که به ارتفاع حدود 10 متر هستند به دالان بالا می‌رسیم که به اتاقک‌هایی منتهی می‌شود. قوس تونل‌های بالایی خانه‌های گبر همانند قوس‌های بناهای دوران ساسانیان است که البته راه دسترسی به داخل این خانه‌ها مشکل و تنها با وسایل کامل صخره‌نوردی و کوهنوردی و توسط افراد خبره ورود به داخل آن امکان‌پذیر است. وی عنوان داشت: پس از حدود 35 دقیقه پیاده‌روی در داخل کال سردره و برخلاف جریان آب، به چشمه‌های متعدد آب به ویژه چند چشمه آبگرم می‌رسیم که بزرگ‌ترین چشمه از درون حفره‌ای منشا می‌گیرد که به حمام مرتضی‌علی معروف است.

اندکی بالاتر از این چشمه، دره بسیار بسته و تنگ شده و از دو طرف، چشمه‌های کوچکی به صورت نوارهای آویخته شده از دره که با وزیدن نسیمی اشکال زیبایی را پدید می‌آورند به درون دره سرازیر می‌شوند و منظره چشم‌نوازی با عطر آب ایجاد می‌کنند. در ادامه دره‌ی مسیر چشمه آبگرم حمام مرتضی‌علی به طاق زیبای شاه‌عباسی برخورد می‌کنیم که بیش از 700 سال قدمت دارد و میان دو کوه نزدیک به هم ساخته شده و بنایی آجری است که در قسمت بالا و یا تاج آن سنگ به کار رفته است.طاق‌بند در قسمت پایین شامل طاقی است آجری که پاکار آن بر کوه‌های سنگی دو طرف رودخانه قرار دارد و بلندای طاق تا زیر تیزه آن 17 متر و بلندای آن 30 متر تخمین زده می‌شود که این طاق قدیمی‌ترین بخش بناست که دو قسمتی بودن بنا از نظر زمان ایجاد آن به خصوص از طرف پشت طاق‌بند به خوبی قابل مشاهده است.نکته جالب در این طاق چگونگی قرار گرفتن آجرهای آن است که به پهنای معینی محدود نشده، بلکه به صورت شعاعی تا بدنه کوه ادامه یافته و طاقی با مقاومت بسیار زیاد به‌وجود آورده است و قسمت بالای بند هم که با قلوه‌سنگ ساخته شده است سومین مرحله مرمت یا ایجاد بند است.

در قسمت بالا، بند حالت قوسی به خود گرفته تا بتواند در پهنای بیشتر دهانه‌ی دره در برابر فشار آب مقاومت بیشتری کند و این نکته یکی از راه‌حل‌های قابل توجهی است که معماران ایرانی با درک صحیح از مقاومت مصالح و مقاومت شکلی بناها، آن را دریافته و به‌کار گرفته‌اند که احتمالا بازسازی‌های آخر به دستور شاه عباس انجام شده است. ‌قدمت این طاق را به دوره صفویه نسبت می دهند و معتقدند که سنگ نگاره‌های بزکوهی که بر آن حک شده اند، نمادی از درخواست فراوانی آب، زایندگی و فراوانی نعمت است. عده ای هم این بزها را نمادی از فرشتگانی می دانند که برای نگهبانی آب، افزایش و فراوانی نعمت بر دیواره‌های طاق دعا می کنند.

منابع مورد استفاده: دانشنامه طبس