دهلران – ایلام

نام انگلیسی:  Dehloran    نام فارسی :  دهلران

اثرطبیعی در شهرستان دهلران بین E4720 الی E4717  و N3243 الی N3241 عرض شمالی واقع شده است . مساحت آن در حدود 1483 هکتار است. اثر طبیعی ملی دهلران به دلیل خصوصیات ویژه و منحصر بفرد ( چشمه قیر , آب گرم ,‌ غار خفاش ) و همچنین زیستگاه منحصر بفرد گونه حمایت شده خفاش مورد حفاظت و کنترل اداره کل حفاظت محیط زیست ایلام قرار گرفته است.
پستانداران : خفاش و زیستگاه آن غار خفاش یکی از آثار سه گانه دهلران می باشد.
 

چشمه‌های قیر دهلران
این چشمه‌ها در شمال شرقی دهلران و به فاصله تقریبی 7 کیلومتری از آن در نزدیکی ساختمان مخروبه‌ی شرکت نفت ودر منطقه‌ای دشتی در پای دامنه‌ی سیاه کوه واقع شده است.از این چشمه‌ها قیر به صورت روان همراه با آب از زمین می‌جوشد و پس ازبه هم آمیختن حوضچه‌ی طبیعی سیاه‌رنگی تشکیل می‌دهد واز طریق یک راه خروجی از حوضچه جدا میشود.آب خروجی از چشمه‌ی مرکزی سرد بوده واز چشمه ای که در فاصله‌ی 700متری از چشمه‌ی اصلی قرار دارد آب گرم گوگرد دار می‌جوشد.این چشمه‌ها آبباریکه‌ای را به وجود می‌آورندکه قیر سیال را با خود حمل می کنند،به نحوی که نواحی اطراف این چشمه‌ها انباشته از قیر است.آب چشمه‌ها لکه های سبزی را دردل دشت مجاور سیاه کوه به وجود آورده‌اند که نشان از وجود منابع آبی مذکور دارد. چشمه ی مرکزی دارای قطری معادل 9متر وعمق تقریبی 50 سانتی متر می‌باشدکه بسته به تغییرات آب وهوایی قطر حوضچه تغییر پیدا می‌کند. ارتفاع این اثر طبیعی از سطح دریای آزاد 240متر می‌باشد.
 

چشمه های آبگرم دهلران
چشمه های آبگرم با خواص درمانی و گوگردی در فاصله 3 کیلومتری از شهر دهلران در دامنه کوه سیاهکوه ونزدیک به غارخفاش قراردارد. این چشمه آبگرم با دمای حدود 50 درجه سانتیگراد دارای چشمه های بهداشتی آبگرم و استخرهای لجن درمانی بوده که از اهمیت درمانی خاصی برخورداراست.
آب این چشمه ها در طول روز با توجه به انعکاس نورخورشید به صورت هفت رنگ خودرانشان می دهد. از خواص درمانی این چشمه برای رماتیسم، حساسیت، دمل، زخمها وهمچنین شکستگی استخوان و کوفتگی بسیارموثراست. اما کسانی که دچار ناراحتی های قلبی هستند به علت گوگرد زیاد در منطقه باید ازچشمه استفاده نکنند هم اکنون شهرداری تاسیساتی در آنجا احداث نموده است که به خصوص در ایام بهار و زمستان مورد استفاده قرارمی گیرد این چشمه های آبگرم به صورت رودخانه در پایین دشت سرد شده و به نام سرگرو یا سرگراب برای مصارف کشاورزی و گوسفندان استفاده می شود و حتی این تغییر رنگ روزانه آب گرم به صورت یک ضرب المثل محلی در آمده که می گویند افرادی که دارای ماهیت نیستند مانند آب گرم دهلران هستی که روزانه به چند رنگ تغییرمی کند هنوز بررسی علمی و فراگیری درباره آن انجام نشده وهم اکنون حمامی ازسوی شهرداری دهلران احداث گردیده ولی با توجه به این که با روش های علمی انجام نگردیده درحال فرسوده شدن به علت گوگرد زیاد است.
بیشتراوقات به ویژه در هوای معتدل بوی گوگردی این چشمه ها فضای شهر را در برمی گیرد و جریان این آب درجنوب غربی دهلران منطقه شوره زاری را به وجود آورده که پوشیده ازگیاهان گزاست.
این منطقه درسایت گردشگری شهرستان دهلران قراردارد، حتی گل ها و گیاهان منطقه در سایت مربوطه ازشهرستان دهلران تااطراف چشمه های آبگرم از اهمیت خاصی با توجه به وجود آبگرم برخوردار است. این چشمه ها دارای آبی است که با خواص گوگردی از دل زمین می جوشد ودر مسیر رودخانه نیز آب معدنی جریان دارد. سالانه خصوصا در ایام نوروز و زمستان هزاران نفر از اطراف و اکناف و شهرستان ها و استان های همجوار منطقه را مورد بازدید قرار می دهند.
در چند سال گذشته هم با تجهیز آن و سروسامان گرفتن این آبگرم در جذب گردش هر چند اندک اقداماتی مثبت انجام گرفته است. نیاز است دولت به کمک سرمایه گذاران خصوصی ومشتاق و در جهت ایجاد تاسیسات و امکانات رفاهی و تفریحی جهت جذب توریسم خارجی وداخلی ونزدیکی به کشورعراق ازآن استفاده متناسب شود.

غارخفاش
غارخفاش یکی ازپدیده های نادر طبیعی کشور و حتی در بین کشورهای منطقه استکه حدود 1 کیلومتر از چشمه های آبگرم فاصله دارد.
این غار طبیعی که حدود 265 متر طول دارد و دارای استالاکیت ها و استالاکمیت های فراوانی است در این غار ده ها گونه ازخفاش دمدار، خفاش بال پهن وجود دارد ونکته قابل توجه در این غار دو چیز است که بسیارحائز اهمیت است.
الف: فراوانی خفاش دراین غار که تعداد آنها به ده ها هزارمی رسد. این خفاش ها در هنگام غروب از این غار به صورت دسته های بزرگ خارج شده و در این هنگام فضای جالبی رابه وجود می آورند این خفاش ها مسافتی 3 کیلومتری تا شهر را طی می کنند و در سال های قبل که خانه ها اکثرا گلی و زیاد نبوده در بعضی خانه های قدیمی می ماندند اما هم اکنون بعد از طی مساحت زیادبه غاربرمی گردند.
ب: وجود لایه های فضله حیوانی ناشی ازفضولات خفاش ها که در طول دوران تاریخی که مجموعا روی هم انباشته شده است. البته این نوع فضله به عنوان قوی ترین کود حیوانی در زراعت کشاورزی و سایر موارد مورد توجه قرار گرفته است و مشهور است که در تپه های تاریخی علی کش و محمدجعفرکه توسط هیات باستان شناسی در سال های قبل از انقلاب مورد کاوش واقع شده است از این فضله در بخش کشاورزی استفاده شده است و در تاریخ آمده است که دهلران درکنارتپه علی کش اولین مهد تمدن کشاورزی درغرب فلات ایران است. این غار به عنوان یکی از غارهای مهم ودست نخورده جهان به عنوان اولین غارخفاش و مورد توجه گردشگران و محققان ودانشمندان قرارداشته است.
این غار در سه کیلومتری شمال شرقی شهر دهلران در دامنه کوهی مشرف به دره و چشمه های آب گرم دهلران واقع شده است. این غار به علت زندگی میلیون ها خفاش درداخل آن، به غار خفاش معروف شده است. خفاش های آن از نوع دم دار و بزرگ هستند. این غار دهلیزهای وسیعی دارد که عمق بعضی از قسمت های آن به 400 متر می رسد.
غار خفاش دهلران یکی از غارهای تاریخی عصر غارنشینی است که بعدها به زیستگاه خفاش تبدیل شده است.
موضوع مورد توجه این غار وجود توده عظیم و ضخیم فضله خفاش در کف غار است که طی هزاران سال پدید آمده است و کشاورزان از آن برای تقویت زمین های زراعی استفاده می کنند. غار خفاش در فهرست آثار ملی ثبت شده و مورد حفاظت و مراقبت است.

نام و تاریخجه
در 5 کیلومتری شمال شرقی دهلران منطقه‌ای وجود دارد که مجتمع آثار طبیعی و ملی دهلران نامیده می‌شود. مجتمع فوق از 3 پدیده چشمه‌های آبگرم، چشمه‌های قیر و غار خفاش تشکیل شده است. آثار طبیعی ملی دهلران با قرار داشتن در طبقه سوم تقسیم‌بندی (IUCN) از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد. کل مجتمع وسعتی در حدود 1400 هکتار را دارا بوده و هر سه پدیده موجود در آن بعنوان یکی از تحولات طبیعی در طبیعت، دارای اهمیت ویژه‌ای بوده و حفاظت خاصی را نیز می‌طلبند که بدین منظور به استناد مصوبه شماره 72 مورخ 6/5/1355 شورایعالی حفاظت محیط زیست بعنوان آثار طبیعی ملی معرفی شده‌اند.

راه‌های ارتباطی
با توجه به شکل خاص زمین منطقه، تمام راههای ارتباطی به منطقه در ناحیه جنوبی واقعند. با توجه به عبور جاده اصلی دهلران –  اندیمشک از جنوب منطقه و همچنین واقع شدن شهر دهلران در این قسمت اکثر راه‌های ورودی از این جاده منعشب می‌گردد. مهمترین راه ارتباطی آثار طبیعی ملی دهلران، راه آسفالته شهر دهلران به تاسیسات چشمه‌های آبگرم شهرداری دهلران واقع در غرب منطقه است که به چشمه‌های آبگرم  و غار خفاش دسترسی دارد. دیگر راههای ارتباطی، فرعی و خاکی هستند که مهمترین آنها عبارت است از جاده دهلران – چشمه‌های قیر که در قسمت جنوب شرقی منطقه قرار دارد. سایر راههای ارتباطی از اهمیت زیادی برخوردار نیستند.

آبادی‌ها و شهرهای پیرامون آثار طبیعی – ملی دهلران
همانگونه که قبلا اشاره گردید آثار طبیعی – ملی دهلران از وسعتی کمی برخوردار است (1400 هکتار) و با توجه به توپوگرافی خاص نواحی شمالی شرقی و غربی منطقه امکان ایحاد روستا در محیط پیرامون آن وجود نداشته است. صرفاً در فصلهایی از سال تعدادی از دامداران متحرک در قسمتهایی از محیط پیرامونی و بعضاً داخل منطقه استقرار یافته و از مراتع آن استفاده می‌نمایند. در پیرامون منطقه (بخش دشتی جنوبی) تنها شهر دهلران واقع شده است که ساکنان آن جهت تفریح و تفرج از مجتمع آثار طبیعی – ملی بخصوص آبگرم جهت درمان بیماریهای پوستی استفاده می‌نمایند.

وضعیت طبیعی
پستی و بلندی
پراکندگی کوه‌ها و تپه‌ها در جهت شمال غربی به جنوب شرقی در امتداد چین خوردگی سلسله جبال زاگرس است و در حقیقت ارتفاعات مناطق مرتفع، تاقدیس‌ها، دشت‌ها و ناودیس‌هایی هستند که از آبرفت پوشیده شده‌اند. قلل مرتفع رال، سیاکوه، دینارکوه و کوه اناران مناطقی هستند که مرز آب و هوایی و جغرافیایی شهرستان دهلران و آبدانان را شکل می‌دهند. این منطفه از غرب به کوه گچ و کوه تونل و از جنوب شرقی به کوه گوتب محدود می‌گردد. پست‌ترین منطقه در نزدیکی رود دویرج در حوالی فکه واقع است که 45 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
در جهت شمال شرقی – جنوب غربی، اختلاف ارتفاع بین دشت و رشته کوه‌ها متناوباً  تکرار می‌شود و از جنوب به شمال شدیدتر می‌گردد. به توجه به گستردگی ارتفاعات رودخانه‌ها نیز در همان مسیر جریان یافته‌اند و گاه با بریدن تاقدیس‌ها به ناودیس جنوبی راه می‌یابند.
منطقه مورد مطالعه با توجه به اینکه در شمال شرقی دهلران واقع شده است از نظر توپوگرافی به صورت دشت آبرفتی همراه با تپه ماهور و در شمال منطقه به ارتفاعات سیاه کوه منتهی می‌شود.

آب و هوا و اقلیم
آثار طبیعی ملی دهلران با توجه به واقع شدن در عرض جغرافیایی کمی بیشتر از 30 درجه، در حد فاصل بین پرفشار جنب حاره‌ای و عرض‌های متوسط که محل جبهه‌های قطبی می باشد، واقع شده است. به همین دلیل با نوسان خورشید، این منطقه از حاکمیت یکی از شرایط جوی خارج شده و تحت تأثیر دیگری قرار می‌گیرد. دامنه نوسانات بارندگی در مجتمع آثار طبیعی ملی دهلران تغییراتی از 7/65 میلیمتر تا 477 میلیمتر را نشان می‌دهد. میزان بارندگی از جنوب به سمت شمال (ارتفاعات) افزایش می‌یابد. متوسط میزان بارندگی سالانه منطقه حدود 2/244 میلیمتر است. پربارانترین ماه سال، دی ماه با سهمی معادل 20 درصد کل بارندگی سالانه و ماه های تیر و شهریور کم بارانترین ماه‌های سال می باشند که در این دو ماه مقدار بارندگی صفر است.

در ماه‌های خرداد و مرداد نیز بارندگی بسیار ناچیز است. به طوری کلی بارندگی از مهر ماه تا دی ماه رو به افزایش است و رژیم بارندگی منطقه از نوع مدیترانه‌ای است. در این نوع رژیم، فصل خشک منطبق بر ماه های گرم بوده و بارندگی منطقه در فصل زمستان اتفاق می‌افتد. متوسط دمای سالانه آثار طبیعی – ملی دهلران حدود 2/25 درجه سانتیگراد است. دمای حداقل مطلق تا 7/2 درجه، دمای حداکثر مطلق تا 9/48 درجه گزارش شده است. میانگین حداکثر و حداقل دمای منطقه به ترتیب 6/31 تا 8/17 درجه سانتیگراد است. سردترین ماه سال بهمن ماه و گرمترین ماههای سال تیر و مرداد ماه هستند. دامنه تغییرات رطوبت نسبی در منطقه بین 2/19 درصد در ماه اگوست تا 5/66 درصد در ژانویه است. نم نسبی حداکثر 3/48 و نم نسبی متوسط2/40 و نم نسبی حداقل 2/32 می باشد. سریعترین باد ثبت شده در منطقه 25 متر در ثانیه و جهت 90 درجه مربوط به سال 1993 است. جهت باد غالب منطقه، غربی و باد آرام 6/53 درصد سال را به خود اختصاص می‌دهد. از نظر اقلیمی با توجه به اقلیم نمای دومارتن، آثار طبیعی- ملی دهلران دارای اقلیم نیمه خشک است. اما به طور کلی دارای 4 نوع اقلیم مرطوب، مدیترانه‌ای، نیمه‌خشک و نیمه‌ مرطوب است. قسمت اعظم منطقه دارای اقلیم نیمه‌خشک و به تدریج به سمت شمال و ارتفاعات سیاه کوه اقلیم‌های مدیترانه‌ای، نیمه‌مرطوب و مرطوب دیده می‌شوند.

زمین‌شناسی آثار طبیعی – ملی دهلران
این منطقه از نظر زمین ساخت در بخش چین خورده ایالت ساختاری زاگرس قرار دارد که در آن رسوبات تیپ میوژئوسنکینال قرار گرفته است که توسط گسل کازرون به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می‌شود. منطقه مورد مطالعه در بخش غربی زاگرس چین خورده واقع شده است. چین خوردگی در این منطقه چشم گیرتر است به طوری که کوههای مرتفع با فواصل کم در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند که مهمترین آنها تاقدیس کبیرکوه است. در بخش جنوبی آن ارتفاعاتی از قبیل دینارکوه و سیاه کوه دیده می‌شوند. واحدهای سنگ چینه‌ای که در این محدوده رخنمون یافته‌اند شامل سازندهای کرتاسه بالایی تا عهد حاضر می‌باشند. قدیمی‌ترین سنگ‌های رخنمون یافته در این ناحیه متعلق به گروه بنگستان می‌باشد که در تاقدیس سیاه کوه به چشم می‌خورد و متعلق به کرتاسه بالایی است. قدیمی‌ترین سازند رخنمون یافته در این منطقه سازند سروک است که در هسته تاقدیس سیاه کوه مشاهده می‌گردد و از نظر سن متعلق به کرتاسه بالایی است. سازندهای سورگاه و ایلام نیز در منطقه رخنمون دارند. سازند سورگاه به طور هم شیب بر روی سازند سروک قرار می‌‌گیرد این سازند  غالباً از شیلهای خاکستری روشن یا تیره – پریت دار با فرسایش فرم در تناوب با آهکهای ریزدانه با رنگ هوا زده زرد تشکیل شده است. سازند ایلام نیز در مقطع تیپ شامل سنگ آهکهای رسی ریزدانه خاکستری روشن تا تیره که گاهی در اثر هوازدگی سفید رنگ شده اند و لایه های نازک شیل در لابه لای آهکها و لایه‌بندی منظم مشخص می‌شود. حد پایین این سازند، سازند سورگاه است. آهک‌های قاعده ایلام در این حد، ماسه‌ای و سیلسی است و استوانه‌هایی از هماتیت نیز در آن یافت می‌شود که نشانه ناهمسازی فرسایشی است.

بر روی سازند ایلام، سازند گورپی قرار می‌گیرد که مقطع تیپ این سازند شامل مارن و شیل‌های خاکستری مایل به آبی به صورت فرعی شامل  لایه‌های نازک و سنگ آهک رسی است. این سازند در مقابل فرسایش  نامقاوم بوده و توپوگرافی ملایمی بوجود می‌آورد. حد بالایی سازند گورپی سازند پابده است. این حد در قاعده لایه‌هایی از شیل ارغوانی رنگ که ماسه‌ای و سیلتی بوده و ابتدای طبقات سازند پابده را تشکیل می‌دهد در نظر گرفته شده است. حد زیرین سازند پابده در سیاه کوه به طور همساز با شیل و مارنهای سازند گورپی است و در قاعده بخش شیل ارغوانی قرار دارد. حد بالایی سازند شیل پابده با سنگ آهکهای سازند آسماری است. این سازند از نظر سنگ‌شناسی شامل سنگ آهکهای مقاوم به رنگهای خاکستری، کرم تا قهوه رنگ می‌باشد و دارای درزه‌های فراوانی هستند. در منطقه مورد مطالعه سازند آسماری شامل بخش تبخیری کلهر است و این بخش در واقع روی سازند پابده قرار می‌گیرد.

از گروه فارس، سازندهای گچساران و آغاجاری در منطقه رخنمون دارند که متعلق به دوره ترشیاری هستند. سازند گچساران از نظر سنگ‌شناسی شامل نمک، انیدریت، مارنهای رنگارنگ، سنگ آهک و مقداری شیلهای قرمز رنگ می‌باشد. سازند آغاجاری از نظر لیتولوژی شامل ماسه سنگهای آهک‌دار قهوه‌ای خاکستری، رگه‌های گچ،  مارن‌های قرمز و سیلتستون است. سازند بختیاری که از نظر لیتولوژی شامل کنگلومراهای آهکی و چرت‌دار است و به طور متناوب با ماسه‌سنگ قرار دارد نیز در منطقه رخنمون دارد. نهشته‌های کواترنر شامل ته‌نشست‌های رودخانه‌ای عهد حاضر، خاکهای استحکام نیافته، رس، ماسه و گریوک که عمدتاً در دشتهای وسیع واقع شده‌اند نیز در این منطقه رخنمون دارد.

خاکشناسی 
بر اساس تحقیقات انجام گرفته اراضی آثار طبیعی – ملی دهلران دارای چهار تیپ اراضی شامل کوهها، تپه ها، فلاتها و تراسهای بالایی و واریزه‌های بادبزنی شکل سنگریزه دار و پنج واحد اراضی شامل کوههای کم ارتفاع، کوههای نسبتاً مرتفع و جنگلی، تپه‌های کم ارتفاع بریده بریده، فلاتها و آبرفتهای بادبزنی شکل و قسمت بالایی واریزه‌های بادبزنی شکل و پنج واحد خاک به شرح ذیل می باشد:

ـ واحد خاک شماره 1: این واحد خاک در واحد اراضی کوههای کم ارتفاع مشخص گردیده است که از زیر گروهLithic ustic  Torriorthents می‌باشد. خاکهای کم عمق غیر یکنواخت همراه با بیرون زدگیهای سنگی زیاد، بافت سبک تا متوسط، سنگریزه و قلوه سنگ زیاد که از عمق 25 تا 50 سانتیمتری بر روی سنگ بستر قرار دارند.
ـ واحد خاک شماره 2: این واحد خاک در واحد اراضی کوههای نسبتاً مرتفع جنگلی مشخص گردیده است که از زیر گروههای Torriorthents lithic ustic  می باشد. خاکهای کم  عمق تا نیمه عمیق سنگریزه دار، بافت سبک تا متوسط که از عمق 25 تا 50 سانتیمتری یا از عمق 50 تا 80 سانتیمتری بر روی سنگ بستر قرار گرفته است.

ـ واحد خاک شماره 3 : این خاک در واحد اراضی تپه‌های کم  ارتفاع بریده بریده مشخص گردیده که از زیرگروههای Ustic apbgsids، ustic  Torriorthents می‌باشد. خاکهای کم عمق تا نیمه عمیق، بافت سطحی سبک و بافت ریز، حدود 10 تا 15 درصد بلورهای ثانویه گچ که از عمق 25 تا 50 سانتیمتری و یا 50 تا80  سانتیمتری بر روی سنگ  بستر قرار گرفته است.

– واحد خاک شماره 4 : این واحد خاک در واحد اراضی فلاتها و آبرفتهای بادبزنی شکل مشخص گردیده که از زیر گروههای lithic ustic   Torriorthents و ustic  Haplocalcids می‌باشد. خاکهای کم عمق، بافت سطحی متوسط و بافت عمیق متوسط، مقداری سنگریزه، مقدار خیلی زیاد آهک اولیه و مخلوط با خاک که از  عمق 25 تا 50 سانتیمتر و یا 50 تا 80 سانتیمتر بر روی سنگ بستر قرار گرفته است.

– واحد خاک شماره 5: این واحد خاک در واحد اراضی قسمت بالایی واریزه های بادبزنی شکل مشخص گردیده که از زیر گروههای Lithic ustic   Torriorthents و  ustic  Torriorthents  می‌باشد. خاکهای کم عمق تا نیمه عمیق، بافت سبک تا خیلی سبک، مقدار زیادی سنگریزه و قلوه‌سنگ که از عمق 25 تا 90 سانتیمتری بر روی سنگ بستر و در برخی قسمتها از عمق 50 تا 80 سانتیمتر بر روی مقدار خیلی زیاد سنگریزه و قلوه سنگ و مواد آهکی قرار گرفته است.

منابع آب
در محدوده  مجتمع آثار طبیعی – ملی دهلران رودخانه دائمی وجود ندارد و صرفاً در قسمت غربی منطقه مسیل فصلی واقع شده است که تنها در فصول بارندگی برای مدت کوتاهی پر آب می‌گردد. در قسمت‌های پائین‌تر به لحاظ وجود چشمه‌های آبگرم دائمی دارای آب است اما به لحاظ داشتن گوگرد و دیگر مواد شیمیایی، غیر قابل شرب بوده و عموماً جهت درمان بیماریهای پوستی از آن استفاده می‌گردد و بیشتر از ارزش گردشگری و اکوتوریستی برخوردار است. در قسمت شرق منطقه نیز چشمه‌های قیر همراه با آبگرم وجود دارد که غیر قابل  شرب است و همانند چشمه آبگرم صرفاً از ارزش اکوتوریستی برخوردار می‌باشد.

تنوع زیستگاهی
پوشش گیاهی
نظر به اینکه منطقه دهلران جزو مناطق نیمه‌خشک است و از نظر رویش و پوشش گیاهی و آب و هوایی ایران و تورانی محسوب می‌شود که تحت تاثیر ناحیه صحاری – سندی قرار گرفته است.
تغییرات درجات و ارتفاع از سطح دریا عوامل موثری است که تغییرات آب و هوایی را در پی دارد و تنوع پوشش گیاهی ناشی از آن خواهد بود.
عناصر صحارا – سندی که معمولاً در مناطق دشتی پست و گرم و خشک انتشار دارند با رسیدن به مناطق کوهستانی به مراتب دامنه رویش آنها محدود گشته و اجتماعات گیاهی غالب ناحیه ایران و تورانی ظاهر و جایگزین می‌شود. بدین صورت پوشش گیاهی به دو ناحیه اختصاص می یابد:

1- پوشش گیاهی مربوط به ناحیه استپی و خشک
با بررسی های بعمل آمده حدود 15 درصد گونه های گیاهی مربوط به این ناحیه است که تحت تاثیر عناصر صحارا – سندی قرار دارد.
بطور کلی حوزه جنوبی شهرستان دهلران، شامل دشت عباس تا منطقه فکه که بخش عمده منطقه
را شامل می‌شود، بخصوص در سال‌های اخیر تحت تاثیر فعالیت کشاورزی و دامپروری ویژگی اصلی پوشش گیاهی خاصیت خود را از دست داده است. بدین صورت که در اراضی بایر بدلیل چرای بی رویه در مناطق زراعتی گیاهان مهاجم جای گیاهان اصلی را گرفته و در مواردی پوشش گیاهی غالباً از گیاهان شن پسند و شور و گچ پسند می‌باشند.

2- پوشش گیاهی ناحیه ایران و تورانی
حدود 85 درصد گونه‌های گیاهی مربوط به این ناحیه می باشند و بعبارتی این ناحیه دارای پوشش گیاهی متنوع‌تر است و جوامع گیاهان چوبی غالب منطقه مانند پسته، بادام و بلوط را شامل می‌شود.

فلور منطقه
با توجه به کوتاه بودن دوره رویش گیاهان علفی یکساله در مناطق گرم و خشک، در صورت کافی بودن میزان بارندگی، این گیاهان در مدت کوتاهی چرخه زیستی خود را تکمیل نموده و با فرا رسیدن فصل گرما به سرعت از بین می‌روند، لذا مناسب‌ترین موقعیت شناسایی و بررسی آنها فصل بهار است .
معمولاً در این فصل می توان گونه‌های بیشتری را شناسایی نمود. این گیاهان که از نظر وضعیت و ظرفیت مراتع و استعداد اراضی نقش مهمی در دامپروری منطقه دارند شامل گونه های زیر می باشند:
الف: گیاهان یکساله خانواده گندمیان                                                  Poaceae
ب: نخودیان                                                                        Papilionaceae
  ج: چلیپائیان                                                              Brassicaceae

پراکندگی گیاهی و تیپ های رویشی
1- جامعه کنار
جامعه کنار که بخش عمده پوشش گیاهی منطقه را تشکیل می دهد به مرور زمان در اثر تخریب در حال از بین رفتن بوده و جای خود را به گیاهان مهاجم داده است. دامنه پراکندگی این گونه گیاهی از منطقه دشت عباس تا نواحی مهران و پایین‌تر از آن ادامه داشته و از وسیع‌ترین و مهمترین اجتماعات گیاهی منطقه است. محدوده رویش آن از ارتفاع یکصد تا پانصد متری به فراوانی و از پانصد متر به بالا تا هزار متری همراه سایر گیاهان درختچه‌ای کوههای زاگرس با درصد پوشش گیاهی کمتر از یک تا کمی بیش از 10درصد مشاهده می‌شود.
گیاهان همراه این رویشگاه شامل گیاهان چند ساله و درختچه‌ای و درختی و گیاهان یکساله است که می‌توان آنها را به شرح ذیل نام برد:
خار شتر (camelorum   (Alhagi،  کبر (Capparis   spinosa) ، پیچک وحشی
  (Convolvulus  oxyphyllus) ، کهورک (Prosopis  farcta ) و Teucrium  Poium .                                    
گیاهان یکساله شامل  گونه‌های زیر است:

چچم  Lolium rigidum
فرفیون Euphorbia  petiolata
گل گندم  Centaurea Sp.
علف پشمکی  Bromus Sp.
  Oliviera degumbens
Milium pedicellare
نوعی بارهنگ Plantago Sp.
شبدر  Trifolium  Sp.
گون  Astragalus corruyatur
یولاف  Avena Sp.

2- جامعه گیاهی گچ پسند
بخش وسیعی از منطقه دهلران از کوهها و تپه‌های گچی با پستی و بلندی‌های متعدد که معمولاً ارتفاع آنها از 400 تا 450 متر تجاوز نمی‌کند دارای جامعه گیاهی گچ پسند هستند. پوشش گیاهی این مناطق غالباً فقیر بوده و مهمترین نقش این گیاهان حفاظت از خاک و تثبیت آن و جلوگیری از فرسایش است.
مهمترین گیاه آن شامل  Pteropyrum  و عمده‌ترین گیاهان همراه عبارتند از:
نوعی درمنه (Artemisia   sp.) ، علف مارکبر ( Capparis  spinosa)، پیچک وحشی                                           Convolvulus  oxyphyllus) )، Haplophyllum  Sp. ، Salsola Sp. ، Astragalus   yasdinus ، Andrachne  teiephiohdae ، Salvia compressa، Verbascvm   Sp..
بطور کلی منطقه به لحاظ پوشش گیاهی و پتانسیل تولید، جزو مراتع ضعیف است که این امر ناشی از شرایط خاص اکولوژی می‌باشد.
گرمای زیاد، تبخیر شدید و بارندگی معادل 250-200 میلیمتر در سال، وضعیت شکننده‌ای را در مراتع و محدوده مورد نظر ایجاد نموده و از طرفی چرای مفرط و فشار بی رویه دام و همچنین تبدیل مراتع به اراضی کشاورزی نیز مزید بر علت می‌باشد. این مسئله سبب از بین رفتن پوشش گیاهی منطقه گردیده که اثرات منفی آن در ایجاد میکروکلیما و تعادل محیط زیست و حیات وحش بخوبی مشهود است.
پوشش گیاهی منطقه از گیاهان دائمی که اغلب بوته، درختچه و علف می‌باشند تشکیل شده است اما در بعضی قسمت‌های محدوده مورد نظر بوته‌ها و درختان بزرگتر نیز به چشم می‌خورد.
در منطقه مورد مطالعه، پوشش گیاهی عمدتا شامل درمنه، قیچ، خار شتر و گیاهان علفی یکساله  می باشد. در مجاورت چشمه‌های آبگرم و غار خفاش درختکاریهایی انجام شده است.

تنوع جانوری
■ پستانداران
گونه‌های حیات وحش به عنوان شاخصهای بیولوژیک از مهمترین عناصری هستند که هرگونه تغییر و تبدیل در وضعیت زیستگاه را با رفتارهای ذاتی خود نمایان می‌سازند. از طرفی به عنوان بخش زنده اکوسیستم از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
مجتمع آثار طبیعی ملی دهلران بدلیل محدودیت وسعت، فاقد شرایط لازم برای حضور جوامع مختلف حیات وحش می‌باشد. اما به دلیل اثربخشی پدیده‌های زمین ساخت ویژه و نادر طبیعی، از شرایط نسبتا خوبی برای حضور برخی گونه‌ها از جمله خفاش‌ها برخودار است. لذا غار خفاش به عنوان مامنی مناسب برای گونه‌های مختلف خفاش از نظر زیستگاهی، بسیار با ارزش و قابل بررسی است. همچنین در سایر قسمتهای مجتمع آثار طبیعی ملی (به جز غار خفاش) بدلیل وجود چشمه‌های آبگرم و قیر و محدودیت زیستگاهی، جوامع حیات وحش از تنوع گونه‌ای چندانی برخوردار نبوده و عمده‌ترین تنوع و تراکم صرفا مربوط به خفاشها و سوسمار دم تیغی بین‌النهرین می‌باشد. البته تنوع و تراکم خفاشها نیز عمدتا وابسته به غار بوده که غنای خاصی را به منطقه بخشیده است. سایر زیستگاههای پایین دست منطقه که عمدتا دشتی هستند نیز زیستگاه مناسبی را برای حضور نوعی از خزندگان به نام سوسمار دم تیغی بین النهرین فراهم نموده بطوریکه در حال حاضر گونه مذکور از تراکم و جمعیت بسیار مطلوبی برخودار است. لذا این منطقه را می‌توان بعنوان یک ذخیره‌گاه ژنی برای خفاظت از گونه‌های مختلف خفاش و سوسمار دم تیغی در نظر داشت. اما مهمترین مسئله‌ای که در این زمینه قابل بررسی است، ارتباط زیستگاهی بین آثار طبیعی موجود در منطقه و جوامع حیات وحش می‌باشد. این منطقه که بخش کوچکی از زیستگاههای دشتی و کوهستانی حوزه دهلران را شامل می‌شود با وجود وسعت کم حدود 20 گونه پستاندار متعلق به 6 راسته و 12 خانواده را در خود جای داده است خفاش یکی از مهمترین گونه‌های شاخص پستانداران منطقه می باشد. لازم به توضیح است که از بین گونه‌های پستاندار شناسایی شده در منطقه 2 گونه مشمول مقررات کنوانسیون سایتیس می‌باشد.

■ پرندگان
براساس بررسیهای انجام شده، تا کنون حدود 42 گونه پرنده متعلق به 9راسته و 25 تیره در              منطقه شناسایی شده است. بیشترین تنوع مربوط به راسته گنجشک سانان است که حدود 45 در صد از گونه‌های شناسایی شده را تشکیل می‌دهند. زیسگاه آنها مناطق دشتی و کوهستانی و دهانه غار است ولی بیشترین تنوع مربوط به زیستگاههای دشتی می باشد. از کل پرندگان شناسایی شده در منطقه، تعداد 8 گونه مشمول مقررات سایتیس بوده، 3 گونه در معرض خطر انقراض و 8 گونه حمایت شده و حفاظت شده می باشند.

■ خزندگان
در محدوده آثار طبیعی ملی دهلران تا کنون حدود 16 گونه خزنده متعلق به 3 راسته و 7 خانواده شناسایی شده که در میان آنها سوسمار دم تیغی از تراکم و جمعیت بیشتری برخوردار است. عمدتا زیستگاه این خزندگان در مناطق دشتی است. از کل خزندگان منطقه یک گونه مشمول سایتیس و تعداد دو گونه هم جزو گونه‌های حمایت شده و حفاظت شده می‌باشند .
■ دوزیستان و ماهیان
بدلیل نامناسب بودن منابع آبی در محدوده آثار طبیعی ملی از نظر ساختار فیزیکوشیمیایی، هیچ گونه ماهی در منابع آبی تاکنون شناسایی نشده و تنها از دوزیستان 2 گونه متعلق به 2 خانواده شناسایی شده است.

اهمیت منطقه
تفرجگاه‌های طبیعی
مجتمع آثار طبیعی – ملی دهلران به علت برخوردار بودن از 3 پدیده چشمه‌های آبگرم، چشمه‌های قیر و غار خفاش و همچنین چشم اندازهای زیبا همواره مورد توجه بوده و از اهمیت زیست محیطی بسزائی در استان ایلام برخوردار است.
منطقه بدلیل شرایط طبیعی خود و برخورداری از تنوع زیستگاهی، تنوع گیاهی و جانوری دارای ارزشهای پژوهشی، آموزشی و تحقیقاتی زیادی در زمینه‌های مختلف می‌باشد که متاسفانه تاکنون مورد استفاده قرار نگرفته است. مجتمع آثار طبیعی – ملی دهلران از نظر تفرج دارای قابلیتهای فراوانی است. موقعیت و وضعیت هر یک از آثار از نظر تفرجگاهی بهمراه تصاویر مربوطه در ابتدای گزارش آورده شده است. اصلی‌ترین استفاده گردشگری از این مناطق استفاده درمانی – اکوتوریسمی از چشمه‌های آبگرم است اما در عین حال غار خفاش نیز بدلیل داشتن گونه‌هایی از خفاشها می‌تواند از لحاظ گردشگری مورد توجه قرار گیرد. جدول شماره 5 برخی مشخصات خفاشهای منطقه را نشان می‌دهد.

جدول شماره 5- فهرست و خصوصیات خفاشهای موجود در غار