|
نام انگلیسی: Ourmieh Biosphere reserve نام فارسی : ذخیره گاه زیست کره ارومیه
|
 |
بخش اصلی این ذخیره گاه، قسمتی از جنوب شرقی دریاچه ارومیه و جزیره های آن به همراه تالابهای جنوب دریاچه ارومیه می باشد .دریاچه تکتونیکی ارومیه که در شمال غربی ایران و بین دو استان آذربایجان شرقی و غربی قرار دارد و وسعتی بین 5 تا 6 هزار کیلومتر داشته و ابعاد تقریبی آن در 150 در 35 کیلومتر می باشد و در تراز حداکثر خود 7150 کیلومتر مربع می رسد . این دریاچه فوق اشباع از نمک با وسعت زیاد و عمق کم خود، از نظر نوع رسوبات و مورفولوژی و میزان شوری آب، شباهت زیادی با دریاچه بزرگ نمک آمریکا دارد . مهمترین مطالعات انجام شده در این دریاچه توسط Monteith (1833 ) , Khanikou (1858 ) , R.T. Gunther (1899 ) و مطالعات انجام شده توسط سازمان زمین شناسی کشور می باشد.
این دریاچه در بین شهرهای تبریز و مراغه در شرق، مهاباد در جنوب، ارومیه و سلماس در غرب قرار گرفته است و نزدیکترین شهر به هسته اصلی، مراغه می باشد . مختصات جغرافیایی دریاچه از 45 تا 46 درجه شرقی و 37 تا 38 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی بوده و سطح آب دریاچه در حدود 1278 متر بالاتر از سطح دریاهای آزاد قرار دارد . کوهستانهای غربی آن حداکثر دارای 3608 متر ارتفاع بوده و در جنوب، ارتفاع آنها به 3173 متر می رسد . در شرق حوزه قله سهند دارای ارتفاع 3707 متر و سبلان 4811 متر ارتفاع دارد . در بخش شمالی دریاچه، پستی و بلندی زیادی وجود ندارد . مساحت حوزه آبخیز دریاچه ارومیه 44150 کیلومتر مربع بوده و بخش های وسیعی از دو استان آذربایجان شرقی و غربی را در بر می گیرد.
آب و هوا و اقلیم
دریاچه ارومیه و حوزه آبخیز آن به طور عمده بر خوردار از جبهه های آب و هوای مدیترانه ای و سیبری بوده و دارای بارش سالانه ای حدود میلیمتر در اطراف دریاچه تا 600 میلیمتر در ارتفاعات کوهستانی است . تابستان فصل خشک بوده و بیشترین مقدار بارش در زمستان و اوایل بهار می بارد . رطوبت نسبی سالانه در این حوزه، از 50 در صد تجاوز می کند و در ارتفاعات حوزه، رطوبت بیشتر است. میزان بارش متوسط سالانه در ایستگاه ارومیه که در ارتفاع 1313 متری و در غرب دریاچه قرار دارد 371 میلیمتر بوده و حداقل و حداکثر بارش سالانه مشاهده شده در آن، 228 و 501 میلیمتر بوده است . 24 درصد از بارش در پاییز، 6/32 درصد درزمستان ، 6/40 درصددر بهار و 8/2 درصد در تابستان به ثبت رسیده است . تغییرات دما در آن زیاد بوده به طوری که دمای حداقل درآن به 20 درجه زیر صفر می رسد و دمای حداکثر نیز در آن، از 40 درجه سانتیگراد تجاوز می نماید . دمای متوسط سالانه در ارتفاعات سهند و سبلان زیر صفر بوده و دمای 25- درجه در تبریز و 22- درجه سانتیگراد در ارومیه به ثبت رسیده است .
بادهای منطقه اغلب دارای جهت شمال غربی – جنوب شرقی بوده که امواجی به ارتفاع تا یک متر در سطح دریاچه بوجود می آورند . ارتفاع تبخیر از تشتک کلاس A در ایستگاه ارومیه ، سالانه به طور متوسط 1563 میلی متر بوده است .
دریاچه ارومیه و اطراف آن، دارای اقلیم نیمه خشک و کمی بالاتر، از نوع مدیترانه ای بوده و در ارتفاعات، از نوع نیمه مرطوب سرد تا خیلی سرد است .
زمین شناسی ، ژئو مورفولوژی و خاک
دریاچه ارومیه در قسمتی از پهنه خرد شده بین میکرو پلیتهای ایران و ترکیه و در امتداد یک سیستم فعال از گسله های فشاری قرار گرفته است که از بین آنها می توان به گسله های شمال تبریز و گسله زرینه رود اشاره نمود .
این دریاچه را کوههای بلندی احاطه کرده اند که تعداد زیادی از آنها، ارتفاعی بیش از 2500 تا 3000 متر دارند و قله سهند در جنوب شرقی دریاچه ،3707 متر ارتفاع دارد .
کف دریاچه صاف بوده و شیب بسیار کمی به طرف مرکز و شمال آن وجود دارد . در قسمتهای کم عمق به ویژه در جنوب ، کف دریاچه از Rippel marks پوشیده شده ولی در بخشهای عمیق تر آن در مرکز و شمال دریاچه ،Mound features هایی دیده می شوند که حدود 20 تا 30 متر طول و 5 تا 10 متر پهنا داشته و یک تا 2 متر بلندی دارند و از آراگونیت تشکیل شده اند . این پشته ها می تواند نتیجه فرسایش کف دریاچه باشد . ریزه سرگین ها نیز سرگین آرتمیا بوده که آراگونیت محلول در آب دریاچه در اطراف آنها ته نشین شده و میله های کوچکی به طول 7/0 میلیمتر و قطر 1/0 میلیمتر را به وجود می آورند .
دریاچه ارومیه دارای بیش از 102 جزیره کوچک و بزرگ بوده که در سالهای پر آب بسیاری از آنها در آب ناپدید می شوند . بزرگترین این جزیره ها ،جزیره شاهی در محل ورود تلخه رود به دریاچه قرار داشته و در بیشتر مواقع سال به ساحل شرقی پیوسته و از حالت جزیره بیرون می آید . جزیره قویون داغی و پلیکان به همراه جزایر متعدد کوچک و بزرگ دیگر در نیمه جنوبی دریاچه واقع شده و هسته مرکزی ذخیره گاه را تشکیل داده اند . جزیره شاهی از سنگهای آتش فشانی تشکیل شده ولی سایر جزیره ها از نهشته های آهکی و نیش گونه (Flyshaid) گاهی همراه با سنگهای آذرین تشکیل شده اند .
منابع آب
دریاچه ارومیه در یک فرو نشست (Depression ) کم عمق قرار گرفته که میانگین عمق دریاچه حدود 6 متر و حداکثر عمق آن در شمال غربی آن حدود 13 متر است و دارای یک نوسان یک تا 2 متر درطول سال است.
ترکیب شیمیایی آب دریاچه به طور عمده از کلرور سدیم ، منیزیوم و سولفات سدیم تشکیل شده است و در مناطقی که عمق آب زیاد است از غلظت املاح کاسته می شود . PH آب دریاچه بین 2/7 تا 6/7 تغییر می کند و در صد مولکولی منیزیوم به کلسیم ، 1: 28 می باشد و T.D.S آن بیش از 200 گرم بر لیتر است .
رودهای تامین کننده اصلی آب دریاچه ارومیه شامل موارد زیر می باشند :
تلخه رود ( آجی چای ) که کیفیت نا مناسبی دارد و پس از زهکشی منطقه تبریز، آلودگی های شهری و صنعتی و کشاورزی آن را از سمت شرق وارد دریاچه می سازد . زرینه رود و سیمسنه رود و رود مهاباد پر آب ترین رودخانه هایی هستند که از جنوب دریاچه وارد آن شده و چند تالاب کوچک در حاشیه آن به وجود آورده اند و بیش از نیمی از آب ورودی به دریاچه را تامین می کنند . رودهای صوفی چای و لیلان چای و قره چای و قلعه چای نیز از سمت شرق دریاچه وارد آن شده و مهمترین رودهای ورودی از سمت غرب، بار اندوز چای، شهر چای و ناز لوچای می باشند و تنها رود مهم ورودی از ناحیه شمال غرب، زولا چای می باشد . پتانسیل آبهای سطحی حوزه ارومیه، سالانه حدود 6/5 میلیارد متر مکعب است .
دریاچه سیران گل که در جنوب غربی دریاچه ارومیه و به فاصله کمی از آن قرار دارد سطحی حدود 340 هکتار داشته و ارتفاع سطح دریاچه از سطح دریای آزاد ،1280 متر است . آب این دریاچه شوری بسیار کمتری نسبت به دریاچه ارومیه داشته به نحوی که میزان T.D.S و غلظت سدیم آن حدود یک دهم آب دریاچه ارومیه است .
پارک ملی ارومیه
نوع زیستگاهها :
1. مناطق کوهستانی
2. خاکهای ماسه ای و ساحلی
3. خاکهای شور
گونه های غالب
1. Pistacia atlantica subsp. Mutica
2. Amygdalus sp.
3. Juniperus excelsa
4. Artemisia sieberi subsp. Sieberi
5. Bromus spp.
6. Achillea spp.
7. Astragalus spp.
8. Ephedra major
9. Juncus maritima
10. Frankenia pulrerulenta
11. Hordeum spp.
ارزش گونه های گیاهی ذخیره گاه پارک ملی دریاچه ارومیه :
الف ) ارزش دارویی
– Helychrysum rubicundum – Ziziphora tenuior
– Sideritis montana – Thymus fedtschenkoi
– Scrophularia varicag – Verbascum songaricum
– Verbascum thapsus – Gallium vetticillatum
– Salvia hydrangea – Artemisia herba – alba
– S . multicaulis – Echinops sp.
– S .reuteriana – Iris sp.
– Ziziphora capitata – Alhagi sp
– Teucrium polium – Berberis inteyerrina
– Bupleurum gerardi – Papaver sp.
– Malabaila sccacule – Fumaria vaillantii
– Pimpinclla tragium – Rumex crispus
– Torilis leptophylla – Amygdalus trichamypdalus
– Erodium ciconium – Prunus sp.
– Astragalus sp. – Ephedra procera
– Rumex tuberosus – Guniperus excelsa
– Pistacia atlantica
– Glycyrhiza sp.
– Cuscuta sp.
ب ) ارزش صنعتی :
– Amygdalus trichamygdalus
– Juniperus excelsa
– Tamarix ramossisina
– Eremurus spectabillis
– Acanthaphyllum mucrontatum
– Celtis glabrata
– Rubia sp.
– Euphorbia phumatosperma
– Pistacia atlantica
– Arum sp.
– Astragalus sp.
– Sideritis montana
توصیف زیستگاهها
پارک ملی ارومیه با دارا بودن زیستگاههای متنوع آبی و خشکی و دارا بودن تالابهای متعدد، در بر گیرنده تنوعی از اکوسیستمها و در نتیجه تنوع جالب توچهی از کیاهان مختلف است . در داخل دریاچه ارومیه به دلیل شوری زیاد آب ، گیاهان گلدار وعالی قادر به رشد نیستند . تنها چند گونه جلبک از این دریاچه تا کنون گزارش شده است . در حاشیه دریاچه و در جزایر آن، نشانگر وجود جنگل های متراکم پسته و بادام در گذشته می باشد .
فهرست گیاهان در معرض تهدید :
1. Extinct ( EX)
Tulipa urumiensis stapf
2. Vulnerable (Vu)
Astragalus canosus maassoumi
Tamarix octandra (M.B) Bge.
3. Data deficient (DD)
Centaurea congesta wagenitz
Cousinia tenuifolia C.A.Mey
Lytherum tribracteatum salzm. Ex spreng.
Astragalus parralus bornm.
Lathyrus pseudo- cicera pamp
Acantholimon blakelockii mobayen
عمده ترین زیستگاههای ذخیره گاه زیست کره دریاچه ارومیه مشتمل برزیستگاههای ابی شامل دریاچه و نواحی تالابی با پوشش وسیع نی، مصب رودخانه ها و زیستگاههای خشکی ( جزایر ) که به صورت زیستگاههای جنگلی و زیستگاههای کوهستانی و تپه ماهوری می باشد.
عمده ترین جانوران ذخیره گاه شامل
پرندگان :
1. Cygnus bewickiiقوی کوچک
2. Branta ruficollisعروس غاز
3. Anser erythropusغاز پیشانی سفید کوچک
4. Anser anser غاز خاکستری
5. Anas platyrhhynchosاردک سر سبز
6. Anas clypeataاردک نوک پهن
7. Anas acutaفیلوش
8. Tadorna tadornaتنجه
9. Tadorna ferrugineaآنقوت
10. Anas querguedulaخوتکای سفید
11. Mamaroneta angustirotrisاردک مرمری
12. Aythya nyrocaاردک بلوطی
13. Aythya ferinaاردک سر حنایی
14. Aythya fuligulaاردک سیاه کاکل
15. Bucephala clangulaاردک چشم طلایی (اردک گونه سفید )
16. Mergus merganser هرگوس بزرگ
17. Oxyura leucocephalaاردک سر سفید
18. Ciconia nigraلک لک سیاه
19. Phoenicoptrus ruberفلامینگو
20. Acrocephalus arundinaceusسسک تالابی بزرگ
21. Haliaeetus albicillaعقاب دریایی دم سفید
22. Haliaeetus leucoryphusعقاب دریایی
23. Falco peregrinus بحری
24. Falco haumanniدلیجه کوچک
25. Circus cyaneusسنقر خاکستری
26. Oriolus oriolusپری شاهرخ
27. Buteo buteoسارگپه
28. Neophron percnopterusکرکس مصری (کرکس کوچک)
29. Gyps fulvusدال (کرکس)
30. Aegypius monachusدال سیاه ( کرکس سیاه )
31. Gypaetus barbatusهما
32. Aquila heliacaعقاب شاهی ( شاه باز )
33. Aquila chrysaetosعقاب طلایی
34. Podiceps cristatusکشیم بزرگ
35. Pelecanus onocrotalusپلیکان سفید
36. Pelecanus crispusپلیکان پا خاکستری
37. Phalacrocoran carboبالکان
38. Ardea purpureaحواصیل ارغوانی
39. Tringa totanusآبچلیک پا سرخ
40. Sterna repressaپرستوی دریایی گونه سفید
41. Sturnus vulgarisسار
42. Limosa lapponicaگیلانشاه حنایی
پستانداران :
1. Ovis orientalis gmeliniiقوچ و میش ارضی
2. Dama dama mesopotamicaگوزن زرد ایرانی
3. Canis lupusگرگ
4. Canis aureusشغال
5. Vulpes vulpesروباه
6. Sus scrofaگراز
7. Martes foinaسور سنگی ( سمور)
8. Lutra lutraشنگ
آبزیان :
1. Artemia orimiana نوعی میگو
زیستگاههای آبی و خشکی سواحل اطراف جزایر کبودان، اشک، اسلامی، اسپیر و آرزو، مصب رودخانه های، سیمسنه رود، زرینه رود، تلخه رود، بار اندوز چای و نازلو چای .
گونه های در حال انقراض
1. Branta ruficollis عروس VuB1 + 2c
2. Anser erythropusغاز پیشانی سفید کوچک VuA1acd + 2bcd
3. Mamaroneta angustirotrisاردک مرمری uA1cd + 2cd , c1
4. Aythya nyroca اردک بلوطی LR/nt
5. Oxyura leucocephala اردک سر سفید ENA1acde
6. Haliaeetus albicilla عقاب دریایی دم سفید LR/nt
7. Haliaeetus leucoryphus عقاب دریایی Vuc1
8. Falco haumanni دلیجه کوچکVuA1bce + 2bce
9. Aquila heliaca عقاب شاهی ( شاه باز) Vuc1
10. Pelecanus crispus پلیکان پا خاکستری LR/cd
11. Ovis orientalis gmeliniiقوچ و میش ارضی VuA2cde
12. Dama dama mesopotamicaگوزن زرد ایرانی END
13. Lutra lutraشنگ VuA2cde
در حال حاضر از گونه های جانوری ذخیره گاه زیستکره ارومیه بهره برداری چندانی صورت نمی گیرد و تنها سالانه تعداد محدودی پروانه های شکار قوچ و میش صادر می گردد . در سالهای گذشته از میگو آرتمیا Artemia orimiana موجود در دریاچه ارومیه برداشت صورت می گرفت اما در حال حاضر بر اساس گزارش کارشناسان محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست تا ارزیابی کامل از میزان ذخایر موجود هر گونه بهره برداری از این جانور ممنوع اعلام شده است .
ناحیه بندی ذخیره گاه زیستکره ارومیه :
اسامی نواحی مختلف هسته مرکزی :
1. جزیره کبودان
2. جزیره اسیپیر
3. جزیره اشک
4. جزیره آرزو
5. جزایر نه گانه
6. جزیره باری
7. کاظم داشی
8. مصب سیمینه رود
9. مصب زرینه رود
10. مصب تلخه رود
11. باراندوز چای
12. ناز لو چای
اسامی مختلف سپر های حفاظتی :
1. جزیره اسلامی
2. تالابهای گرده قیط و ممیند
3. تالاب کانی برازان
4. تالاب گروس
5. بخش شمالی دریاچه ( سطح آب ) به جز جزیره باری و کاظم داشی
وسعت کل منطقه : 688429 هکتار
وسعت هسته مرکزی : 338121 هکتار
وسعت سپر حفاظتی : 344700 هکتار
شکل فضایی ناحیه بندی ذخیره گاه :
وسعت خشکی هسته مرکزی : 8768 هکتار
وسعت آبی هسته مرکزی : 334961 هکتار
وسعت خشکی سپر حفاظتی : –
وسعت آبی سپر حفاظتی : 344700 هکتار
وسعت خشکی منطقه بینابینی : 454317 هکتار
خلاصه توجیهی از این ناحیه بندی :
دریاچه ارومیه دومین دریاچه آب شور جهان پس از بحر المیت می باشد . 102 جزیره در دریاچه ارومیه با اندازه های مختلف وجود دارد .
از نظر اکولوژیکی علیرغم شوری آب دریاچه دریاچه زنده و فعال می باشد .
پوشش گیاهی با کونه هایی همانند pistacia atlantica Juniperus excelsa سطح جزایر داخل دریاچه را می پوشانند و مکان و زیستگاه مناسبی برای بسیاری از پرندگان همانند Gyps fielvus Pelecannus cripus Phoenicoptrus ruler می باشد .
به دلیل عدم دسترسی انسان به منطقه و امنیت نسبی و قابل ملاحظه به عنوان هسته مرکزی انتخاب گردیده است . کلیه مصبهای منتهی به رودخانه های منتهی به دریاچه که آب شیرین دریاچه را تامین می نمایند به عنوان هسته مرکزی انتخاب شده اند .
جاده شهید کلانتری بخش شمالی و جنوبی دریاچه را به دو قسمت تقسیم کرده است .
قسمت شمالی با جمعیت قابل ملاحظه ای از فلامینگو ها به عنوان سپر حفاظتی انتخاب گردیده است . منبع تغذیه فلامینگو ها به آرتمیا می باشد . منابع آب شیرین که به دریاچه وارد می شوند تالاب حسنلو شورگل چنگیز گلی و سیران گلی می باشد .
توریسم :
ملی : 3500 نفر
بیگانه :
نوع فعالیت توریستهای منطقه شامل :
– تفریح و تفرج
– شنا
– قایقرانی
– باز دید و تحقیقات علمی
– فیلمبرداری از حیات وحش منطقه
– شکار قوچ و میش با داشتن پروانه شکار از سازمان حفاظت محیط زیست
ذخیره گاه زیست کره ارومیه دارای یک مهمانسرای مجهز در داخل منطقه ( جزیره کبودان ) می باشد و همچنین محیط بانی ها و سر محیط بانی های منطقه دارای میهمانسرا برای اقامت توریستها و باز دید کنندگان می باشد . علاوه بر این برخی امکانات از قبیل قایقهای موتوری برای مشاهده حیات وحش بویژه پرندگان ذخیره گاه وجود دارد که به آسانی می توانند حیات وحش منطقه را از نزدیک ببینند .
آمارهای مربوط به جمعیت و اشتغال و رابطه مردم با ذخیره گاهها:
در محدوده منطقه بینابینی ارومیه 448 آبادی بزرگ و کوچک با مجموع جمعیت 211000 نفر زندگی می کنند و علاوه بر آن در اطراف آن شهرهای بزرگی استقرار یافته اند .
بخش عمده ذخیره گاه را دریاچه ارومیه با مساحت بین 400000 تا 55000 هکتار در بر گرفته است و آبادیها و شهرهای فوق الذکر در اطراف آن استقرار یافته اند .
در اطراف دریاچه آثار انسان ساخت فراوان اعم از آبادیها ،جاده ها، راه آهن ، صنایع و کشاورزی وجود دارد که اهم آنها عبارتند از : جاده ارتباطی تبریز ارومیه که از وسط دریاچه می گذرد و تنها 1400 متر وسط دریاچه توسط لنج های بزرگ موقتا نقل و انتقال صورت می گیرد تا پل ارتباطی احداث شود .صنایع عظیم، نفت و پتروشیمی در دشت تبریز که منتهی به شرق دریاچه می گردد استقرار یافته است . اراضی وسیع کشاورزی میاندوآب، مهاباد ، بناب و ارومیه بخشهای جنوبی و جنوب غربی دریاچه را پوشش داده اند .
تاسیسات بندری شرفخانه در شمال ، رحمانلو، دانالو در شرق و گلمانخانه در غرب دریاچه فعال هستند .
اطراف ذخیره گاه ارومیه محل استقرار اقوام و پیروان ادیان مختلف است و سابقه زیست انسان در این منطقه به بیش از 4000 سال میرسد.
اکثر قریب به اتفاق ساکنان ذخیره گاه از اقوام ترک زبان هستند که ریشه دارند و هم اکنون به زبان ترکی آذربایجانی تکلم می کنند . تعداد محدودی از ساکنان بویژه در جنوب دریاچه به زبان فارسی و گویش کردی و تعدادی نیز به زبان آسوری تکلم می کنند . دین رایج مردم ذخیره گاه اسلام و مذهب شیعه است ولی جمعیت سنی مذهبها نیز بویژه در جنوب دریاچه کم نیست . تعداد محدودی نیز مسیحی ( آسوری ) هستند .
مشخصات فرهنگی ، تاریخی و معیشتی بومیان ذخیره گاه ارومیه در جدول ( 2 ) به تفکیک دهستان ها و در مجموع ذخیره گاه نشان داده شده است .
در اطراف ذخیره گاه دریاچه ارومیه شهرهای بزرگ و کوچک زیادی وجود دارد که مهمترین آن شهرهای ارومیه و تبریز ( مراکز استانهای آذربایجان غربی و شرقی ) است که به ترتیب 20 تا 130 کیلومتر با دریاچه فاصله دارند. سایر شهرهای اطراف دریاچه عبارتند از: سلماس در غرب ، نقده، میاندوآب و مهاباد در جنوب، بناب در شرق و شبستر در شمال .
آمیختگی فرهنگی و قومی مشخصه ویژه این ذخیره گاه است به طوریکه اقوام ترک و کرد در این منطقه بویژه در بخشهای جنوبی و غربی در جوار هم زندگی می کنند . جالب اینکه از نظر زبان نیز کاملا متفاوت هستند .
وجود دریاچه ارومیه و چشم اندازها و فون غنی آن بویژه پرندگان مهاجر باعث شکل گیری صنایع دستی ویژه، ترانه ها ، داستانها و ضرب المثل هایی بسیار کهن در بین مردم شده اند که ریشه در جاذبه ها و ویژه گیهای این ذخیره گاه دارند .
استفاده از منابع توسط افراد محلی :
هسته مرکزی : –
سپر حفاظتی : بهره برداری تفرجی و جمع آوری آرتمیا و نمک از آب دریا و حمل و نقل وشکار
منطقه بینابینی : عمدتا کشاورزی، باغداری، دامداری، صنایع دستی ، زنبور داری، معدن کاری، کارگری، داد و ستد، صنایع کار گاهی و خدمات.
اثرات ناسازگار عمده شامل ایجاد جاده بر روی دریاچه، محدود کردن منابع آب دریاچه توسط ایجاد سدهای متعدد بر روی رودخانه های منتهی به دریاچه، تغییر کار بری اراضی، شکار غیر مجاز، چرای دام بیش از ظرفیت مرتع، ورود مازاد سموم و کودهای شیمیایی اراضی کشاورزی اطراف به دریاچه، استقرار صنایع آلوده کننده مثل پتروشیمی، پالایشگاه، کارخانه سیمان و ….
فعالیتهای چاره جویانه عبارتند از ایجاد حقابه مناسب برای دریاچه از رودخانه های منتهی به آن برای جلوگیری ازکاهش آب آن، مدیریت مطلوب کشاورزی اراضی اطراف دریاچه در جهت افزایش راندمان آب کشاورزی و جلوگیری از مصرف بی رویه کود و سم، فعالیتهای آموزشی ترویجی برای آگاه سازی عموم در جهت ارزشهای بی نظیر ذخیره گاه و فعالیت در جهت مشارکت دادن مردم در حفاظت و بهره برداری پایدار از آن .
بهره برداری از ذخیره گاه شامل : استفاده از مراتع حاشیه دریاچه برای دام و استفاده از گیاهان خوراکی و گیاهان صنعتی، شکار و صید برای تامین بخشی از منابع غذایی استفاده از لجن های اطراف دریاچه برای درمان بیماریهای پوستی و روماتیسمی بصورت سنتی، استفاده های تفرجی و شنا، استفاده از منابع آب و خاک برای کشاورزی. در ذخیره گاه ارومیه 448 آبادی با مجموع جمعیت 211000 نفر زندگی می کنند .
مشارکت بومیان در نحوه بهره برداری از منابع طبیعی در گذشته نسق و عرف رایج و بسیار محکمی داشته و جالب اینکه بسیار منطبق با اصول توسعه پایدار بوده است به طوریکه نظارت کافی بر نحوه بهره برداری از منابع ذخیره گاه توسط رهبران محلی و مکانیسمهای تعریف شده آنها صورت گرفته است .
متاسفانه با تغییر ساختارهای اجتماعی و فرهنگی دردهه های گذشته این مشارکت بسیار کمرنگ شد .خوشبختانه اخیرا مشارکت مردم در تصمیم گیریها در الویت سیاست دولت قرار گرفته و شوراهای مردمی در سالهای اخیر شکل گرفته اند .این شوراها با انتخاب مردم از بین معتمدین محلی مشخص و مسئولیت هدایت بسیاری از امور جوامع محلی را به عهده دارند .
فعلا از448 روستای منطقه در90% شورای روستا تشکیل شده و این شورا ها هر چند فعلا مکانیسم مشخص و تعریف شده ای برای مدیریت منابع ذخیره گاه ندارند ولی آلترناتیو بسیار مناسبی برای مشارکت رهبران محلی و مردم در مدیریت ذخیره گاه در آینده نزدیک هستند .
وضعیت فعلی مشارکت بومیان در مدیریت ذخیره گاه رضایت بخش نیست ولی به علت شکل گیری گروههای مردمی تصمیم گیر و با جایگاه قانونی تعریف شده امید می رود روند مشارکت سیر مثبت به خود بگیرد .
