ذخیره گاه زیست کره میانکاله

نام انگلیسی:  Miankaleh Biosphere reserve     نام فارسی :  ذخیره گاه زیست کره میانکاله

ذخیره گاه میانکاله در بخش مرکزی (core) از تالاب میانکاله تشکیل شده که در منتهی الیه جنوب شرق دریای خزر وتقع شده و طول آن حدود 70 کیلومتر و عرض آن 5/6 تا 7 کیلومتر می باشد .این تالاب توسط یک مجرای باریک به نام چپقلی از ناحیه انتهای شمال شرقی خود به دریای خزر وصل می شود . تالاب عمق کمی داشته و بیشترین عمق آن حدود 5 متر می باشد . عمق متوسط آن بستگی به نوسانات دریای خزر داشته و بین 2 تا 4 متر متفاوت است .این تالاب از ناحیه جنوب به دشت کم شیب مازندران متصل بوده که پس از آن به رشته کوههای البرز ختم می شود که پوشیده از جنگلهای پهن برگ است .

 

منابع آب
مهم ترین تامین کننده آب تالاب از ناحیه خشکی ، رودخانه قره سو می باشد که از ارتفاعات البرز سرچشمه گرفته و پس از آبیاری اراضی کشاورزی در مسیر خود از ناحیه جنوب وارد تالاب می شود ، آب قره سو دارای PH حدود 8 بوده و هدایت الکتریکی آن بین 10 تا 17 میلی موس می باشد . آب قره سو باعث شده تا کیفیت آب تالاب از غرب به شرق تغییر یافته و شورتر گردد تا در دهانه آن که با آب شور دریای خزر مخلوط می گردد.

متوسط هدایت الکتریکی آب تالاب حدود 15 میلی موس بر سانتیمتر بوده در حالی که غلظت نمکهای محلول در آب دریای خزر حدود 13 گرم بر لیتر می باشد که تقریبا معادل یک سوم شوری دریاهای آزاد است . علاوه بر آن آبهای شیرین زیر زمینی در حاشیه تالاب زهکشی شده و به تالاب وارد می شوند که باعث بهتر شدن کیفیت آب آن می گردند .

 

اقلیم
اقلیم منطقه از نوع نیمه مرطوب بوده و بارندگی سالانه در ذخیره گاه بین 600 تا 700 میلیمتر است .حداکثر دمای متوسط ماهانه در تابستان 24 درجه سانتیگراد بوده و در ماههای سرد سال گاهی دما به زیر صفر می رسد .رطوبت هوا زیاد بوده و متوسط سالانه آن حدود 70% است . ایستگاه هوا شناسی تیر تاش در فاصله 15 کیلومتری از تالاب قرار داشته و آمار آن می تواند برای ذخیره گاه مورد استفاده قرار گیرد .

 

زمین شناسی ، ژئو مورفولوژی و خاک
تالاب میانکاله در دشت آبرفتی کواترنری تشکیل شده از خاکهای LOESS  قرار داشته که از نظر کشاورزی بسیار حاصلخیز می باشد . در اطراف تالاب به ویژه در بخش شمالی آن نوار باریکی از ماسه های ساحلی به پهنای یک کیلومتر وجود دارد و در قسمت غرب تالاب نیز جلگه مردابی در طولی حدود 20 کیلومتر و پهنای 5 کیلومتر وجود دارد. در بخش کوهستانی جنوب ذخیره گاه که ارتفاع آن سریعا افزایش یافته و در فاصله ای حدود 7 کیلومتر از کناره دشت به بیش از 1700 متر می رسد .
شیست گرگان همراه با quatzite  meta  dialiase  Basic Volcanies   و در بخش غربی آن توده های وسیع Basic  Volcanics و در بخش غربی آن توده های وسیع Dolimitic  limestone  وجود دارند.

 

آمارهای مربوط به جمعیت و اشتغال و رابطه مردم با ذخیره گاهها
در محدوده سپرحفاظتی ومنطقه بینابینی میانکاله که مجموعا 96 آبادی با جمعیت 109200 نفر زندگی می کنند . تاسیسات بندری آشوراده در کنار این ذخیره گاه قرار دارد . همچنین علاوه بر آبادیها در داخل شبه جزیره آشوراده تعدادی دامداری و پرورش ماهی نیز وجود دارد .

 

نزدیکترین شهرهای مهم
میانکاله در 10 کیلومتری بهشهر و در 8 کیلومتری شهر کرد کوی و 5 کیلومتری بندر ترکمن قرار دارد و فاصله آن از شهرهای ساری و گرگان ( مراکز استانهای مازندران و گلستان ) به ترتیب 95 و 65 کیلومتر است .

 

خلاصه ای در مورد جوامع محلی
دراین ذخیره گاه اقوام ترک زبان (ترکمن ) مسلمان و سنی مذهب هستند در حالیکه اقوام فارسی زبان که به گویش مازندرانی تکلم می کنند اغلب مسلمان و شیعه مذهب می باشند ، ترکمنها بیشتر گرایش به دامداری وگله داری دارند  در حالیکه فارس تبارها بیشتر کشاورزی می کنند . هر چند امروزه آمیختگی فرهنگی و اجتماعی این دسته بندی را کمرنگ کرده است .

 

استفاده از منابع به وسیله افراد محلی
هسته مرکزی :به صورت محدود صید
سپر حفاظتی:عمدتا کشاورزی ، دامداری، باغداری، کارگری، صنایع دستی و مرغداری
منطقه بینابینی: عمدتا کشاورزی ، دامداری، باغداری ، کارگری ، صنایع دستی و مرغداری.
اثرات ناسازگار عمده چرای بی رویه دام در مراتع شکار و صید غیر مجاز تبدیل اراضی تالابی به زراعت و توسعه سکونت گاهها و صنایع در حاشیه ذخیره گاه.

فعالیتهای چاره جویانه جلوگیری از ورود دام مازاد جلوگیری از تغییر کار بری اراضی تالابی و فعالیتهای آموزشی و ترویجی برای آشنا ساختن بومیان با ارزشهای ذخیره گاه و تلاش در جهت مشارکت بیشتر مردم برای مدیریت ذخیره گاه و جلوگیری از شکار و صید غیر مجاز .

 

در آمد و سود مردم محلی
بهره مندی بومیان از منابع گیاهی تالابی تامین علوفه برای دام و استفاده های دارویی است . از حیات وحش به ویژه آبزیان برای تامین بخشی از غذای خود استفاده می کنند و در حاشیه تالاب با استفاده از منابع آب و خاک فراوان به کشاورزی می پردازند. استفاده های تفرجی نیز از ذخیره گاه زیاد صورت می گیرد .

در میانکاله 16 آبادی با مجموع جمعیت 3100 نفر در سپر حفاظتی و 80 آبادی با مجموع جمعیت 106200 نفر وجود دارد .مشارکت بومیان در نحوه بهره برداری از منابع طبیعی در گذشته نسق و عرف رایج و بسیار محکمی داشته و جالب اینکه بسیار منطبق با اصول توسعه پایدار بوده است  به طوریکه نظارت کافی بر نحوه بهره برداری از منابع ذخیره گاه توسط رهبران محلی و مکانیسمهای تعریف شده آنها صورت گرفته است .

متاسفانه با تغییر ساختارهای اجتماعی و فرهنگی دردهه های گذشته این مشارکت بسیار کمرنگ شد .خوشبختانه اخیرا مشارکت مردم در تصمیم گیریها در الویت سیاست دولت قرار گرفته و شوراهای مردمی در سالهلی اخیر شکل گرفته اند .این شوراها با انتخاب مردم از بین معتمدین محلی مشخص و مسئولیت هدایت بسیاری از امور جوامع محلی را به عهده دارند . فعلا از 96 روستای منطقه در 77% شورای روستا تشکیل شده و این شورا ها هر چند فعلا مکانیسم مشخص و تعریف شده ای برای مدیریت منابع ذخیره گاه ندارند  ولی آلترناتیو بسیار مناسبی برای مشارکت رهبران محلی و مردم در مدیریت ذخیره گاه در آینده نزدیک هستند . وضعیت فعلی مشارکت بومیان در مدریت ذخیره گاه رضایت بخش نیست ولی به علت شکل گیری گروههای مردمی تصمیم گیر و با جایگاه قانونی تعریف شده امید می رود روند مشارکت سیر مثبت به خود بگیرد .

 

انواع زیستگاهها
زیستگاههای ساحلی ، زیستگاههای تالابی ، تپه های شنی، شنزارهای وسیع با پوشش اندک ، جنگلهای انارستان ، بوته زارهای وسیع تمشک ، زیستگاههای جنگلی با پوشش درختچه های گز ، زمینهای کشاورزی و مراتع .

 

گونه های گیاهی غالب
1. Punica granatum l.
2. Rhamnus  pallasii Fisch . 8mey
3. Celtis  australis   l
4. Paliurus  spina – christi  miller
5. Mespilus  germanica  l
6. Cratagus meyeri A. pojark.
7. Raphanus  sativa  l
8. Sisymbrium  officinale (l) scop.
9. Crisium arvense  (l) scop.
10. Artemisia spp.
11. Phragmites australis (cav) Trin . ex steud.
12. Cyperus longus l.

گونه های جانوری
پرندگان
1. اردک سر سفید Okyura   leucocephala
2. اردک مرمری Marmaroneta  angustirostris
3. اردک تاجدار Netta  rufina
4. اردک بلوطیAythya  nyroca
5. اردک سیاه کاکل Aythya  fuligula
6. اردک ماهیخوار کاکلی  Mergus  serrator
7. غاز پیشانی سفید کوچک Anser erythropus
8. عروس غاز Branta  ruficollis
9. آنقوت Tadorna  ferruginea
10. قوی گنگ Cygnus  columbianus
11. فلامینگو Phoenicopterus  ruber
12. پلیکان پا خاکستری Pelecanus  crispus
13. پلیکان سفید Pelecanus  onocrotalus
14. لک لک سیاه Ciconia  nigra
15. اکراس آفریقایی Threskiornis  aethiopicus
16. کفچه نوک Platalea  leucorodia
17. عقاب ماهیگیر Pandion  haliaetus
18. عقاب شاهی ( شاه باز ) Aquila  heliaca
19. بحری Falco pelegrinoides
20. گیلانشاه خالدار Numenius  tenuirostris
21. درنا Grus  grus
22. قرقاول  Phasianus  colchicus
23. زنگوله بال Tetrak  tetrak
24. پاشلک بزرگ   Gallinago  media 
25. دلیجه کوچک Falco naumanni
26. یلوه حنایی Crek  crek
27. عقاب دریایی دم سفید Haliaeetus  albicilla
28. عقاب دریایی Haliaeetus  leucoryphus
29. عقاب تالابی Aquila  clanga
30. سنقر سفید Circus  macrourus
31. بالکان کوچک  Phalacrocorak  pygmaeus

 

ماهیان
1. ماهی سفید Rutilus  frisii  kutum
2. ماهی کفال Liza  auratus
3. تاس ماهیان  Acipenser   spp.

 

پستانداران
1. فوک دریای خزر Phoca  caspica
2. گربه جنگلی Felis  chaus
3. گراز Sus scrofa
4. گرگ Canis  lupu
5. سمور آبی (شنگ ) Lutra  lutra

 

منطقه میانکاله صحرا ، جزیره اسماعیل سای  و ساحل اطراف آن ،  نی زارها و گزستانهای جنوب و جنوب غربی ، خلیج گرگان .

 

گونه های در حال انقراض
1. پاشلک بزرگ    ( LR/nt )      Gallinago  media
2. گیلانشاه خالدار Numenius  tenuirostris   (CRC2b,D)
3. دلیجه کوچک Falco naumanni   (VuA1bce+2bce)
4. یلوه حنایی Crek  crek     VUA2c
5. عقاب دریایی دم سفید Haliaeetus  albicilla   LR/nt
6. عقاب دریایی Haliaeetus  leucoryphus   Vuc1
7. عقاب شاهی ( شاه باز ) Aquila  heliaca    Vuc1
8. عروس غاز Branta  ruficollis       VUB1 +  2C   
9. سنقر سفید Circus  macrourus   LR/nt
10. اردک مرمری Marmaroneta  angustirostris    VUA1cd+2cd , c1
11. اردک بلوطی Aythya  nyroca  LR/nt  
12. غاز پیشانی سفید کوچک Anser erythropus     VUA1acd +2bcd
13. اردک سر سفید Okyura   leucocephala     ENA1acde
14. پلیکان پا خاکستری Pelecanus  crispus     LR/cd
15. بالکان کوچک    Phalacrocorak  pygmaeus LR/nt
16. زنگوله بال Tetrak  tetrak    LR/nt
17. شنگLutra  lutra    VUA2cde
18. فوک دریای خزر Phoca  caspica  VUB1 +2e
19. ماهی سفید Rutilus  frisii  kutum     DD
20. تاس ماهیان Acipenser   spp.   ENA2d
21. عقاب خالدار بزرگ ( عقاب تالابی )   Aquila  clanga   VUC1

 

این ذخیره گاه دارای برخی گونه های ماهیانی از قبیل ماهی سفید Rutius  frisii  kutum  و ماهی کفال Liza  auratus  و برخی گونه های دیگر می باشد . این ماهیان توسط شرکتهای مختلف ماهیگیری صید و به بازارهای داخلی و خارجی    ( خاویار ماهیان خاویاری )عرضه می شود . میزان گوشت حاصل از این ماهیان سالانه 548500 کیلوگرم و خاویار استحصال شده از صید ماهیان خاویاری 29450 کیلوگرم می باشد .همچنین در داخل ذخیره گاه زیست کره حدود 80 مرکز دامداری سنتی همراه با مراتع دامی وجود دارد که بیش از 11000 دام شامل : گاو ، گوسفند ،  بز ،  گاو میش و اسب در این دامداریها وجود دارند .

 

توریست
ملی : 1351 نفر
بیگانه : 25 نفر

ذخیره گاه از مناظر طبیعی بسیار زیبایی بر خوردار بوده و جمعیتهای بزرگ پرندگان در ساحل دریا و خلیج گرگان باعث جلب توریستهای داخلی و خارجی به منطقه شده است . توریستهایی که وارد ذخیره گاه می شوند جهت تفرج ، مطالعات علمی ، فیلمبرداری، قایق سواری ، شکار و صید می باشد . ذخیره گاه زیست کره میانکاله دارای تعدادی قایق برای بازدید از منطقه و یک مرکز میهمانسرا جهت اسکان توریستها و باز دید کنندگان می باشد . همچنین محیط بانی های موجود در منطقه دارای امکاناتی جهت اقامت و باز دید از منطقه می باشند . ذخیره گاه زیست کره میانکاله دارای یک سر محیط بانی و سه محیط بانی بوده که به شرح زیر می باشد :
– یک نفر مسئول
– یک نفر کاردان محیطزیست
– یک نفر تکنسین محیط زیست
– یک نفر محیط بان
– دو نفر محیط بان راننده

سر محیط بانی آشوراده :
-یک نفر مسئول
-یک نفر محیط بان
-دو نفر محیط بان راننده قایق موتوری

محیط بانی میان قلعه :
-سه نفر محیط بان
-یک نفر محیط بان راننده

محیط بانی قلعه پایان :
-دو نفر محیط بان
-دو نفر محیط بان راننده قایق موتوری

سر محیط بانی یخکش:
– یک نفر مسئول
– دو نفر محیط بان
– دو نفر محیط بان راننده

ناحیه بندی در ذخیره گاه زیستکره میانکاله :
اسامی نواحی مختلف هسته مرکزی :
1. میانکاله صحرا
2. میان قلعه

اسامی نواحی مختلف سپر حفاظتی :
1. قلعه پلنگان
2. خلیج گرگان

وسعت کل منطقه : 71078 هکتار
وسعت هسته مرکزی 7760 هکتار
وسعت سپر حفاظتی 6331 هکتار

شکل فضایی ناحیه بندی ذخیره گاه زیستکره میانکاله :
وسعت خشکی هسته مرکزی : 3736 هکتار
وسعت آبی هسته مرکزی : 4024 هکتار
وسعت خشکی سپر حفاظتی : 18995 هکتار
وسعت آبی سپر حفاظتی :44322 هکتار
وسعت خشکی منطقه بینابینی :143348 هکتار

توجیه انتخاب مناطق فوق
هسته مرکزی ذخیره گاه کلا از فعالیتهای انسانی دور بوده و انتخاب آن قانونی و با همکاری دستگاههای ذیربط توسط سازمان حفاظت محیط زیست مدیریت می گردد ( دستگاههای ذیربط وزارت جهاد کشاورزی در خصوص ممانعت از بهره برداری از مراتع منطقه و ممنوع التعلیف اعلام نمودن منطقه، وزارت صنایع و معادن بر اساس توافق حاصله عدم واگذاری پروانه اکتشاف و بهره برداری از معدن داخل محدوده امن ).

سازمان حفاظت محیط زیست مدیریت مطلوب و ممتدی را بر حفظ عرصه و اکوسیستم آن دارد . به دلیل وسعت کم محدوده هسته مرکزی که اجازه فعالیتهای حفاظتی در حد مطلوب را نمی دهد سازمان حفاظت محیط زیست مترصد افزایش سطح منطقه سپر حفاظتی با همکاری دستگاههای ذیربط می باشد .
یک باشگاه حفاظتی و یک ایستگاه پایش در هسته مرکزی احداث شده است .
در سپر های حفاظتی کلیه فعالیتهای تحقیقاتی، آزمایشگاهی احداث گردیده است .در حدود 80 واحد دامداری بیش از 11000 راس دام در این منطقه وجود دارند . حیوانات
اهلی موجود شامل گاو، گوسفند، اسب می باشند.