ستاره دوزی

در سوزن دوزی ممقان  در درون دایره ای که ماه نام گرفته ، نقشی دیده می شود که در فرهنگ ایرانی به نام ستاره هشت پر یا شمسه معروف است . با توجه به اینکه ترسیم این ستاره به همراه  طراحی نقش ماه صورت می گیرد و از آن جدا  نیست بنابراین از توضیح دوباره در این مورد خودداری می کنیم . و فقط به خود این فرم و پیشینه  تاریخی آن می پردازیم : 

نقش ستاره ( شمسه ) از گذشته های دور در هنر و معماری ایرانی و اسلامی کار برد فراوان  داشته است از زمان پذیرش دین مبین اسلام در ایران و  شیوع آن ، تحریم نقاشی ومجسمه سازی در این دین  هرگز باعث توقف ذوق هنری ایرانیان نشد.

استفاده از نقوش هندسی که گاه بصورت منفرد و گاه با تکرار آن صورت می گرفت ،  راهی مناسب   در این مسیر بود . این امر چنان استادانه صورت گرفت که در اندک زمانی این نقوش به عالی ترین  درجه در زیبایی و هماهنگی رسیدند . دیری نپایید که این فرم ها راه خویش را به درون مساجد و اماکن متبرکه نیز گشودند و چنان با فضا و معماری آن عجین گشتند  که هر جا که اسلام رفت این نقوش نیز به همراه آن اشاعه یافتند . نامگذاری  این نقوش با نام نقوش« اسلیمی»  بخوبی بیانگر این قضیه است . این نقوش که برخی از آنان قدمتی بسیار بیش از اسلام دارند ،  بعد از آن چنان پالایش شده و متناسب با روح معنوی و اعتقادی این دین بزرگ در آمدند که بزودی در پهنه گسترده سرزمین های اسلامی در معماری و سایر هنر ها  مورد استفاده قرار گرفتند.

در این میان نقش ایرانیان از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بوده است .  با توجه به اینکه هنر اعراب ، بخصوص در عربستان ، در شعر و دست ساخته های ساده مورد  استفاده در زندگی روزمره همچون بتها و غیره ، خلاصه می شد ،خود بخود در دیگر زمینه های هنری ، چندان حرفی برای گفتن نداشته اند و  آنچه که قالب هنر اسلامی به خود گرفت و باعث رونق آن گردید ، همانا هنر دیگر ممالک اسلامی و خاصّه ایران بود  که در آنزمان پهنه وسیع جغرافیایی ، بسیار گسترده تر از مرز های کنونی آن  ، را شامل می شد.

اگر نگاهی دقیق تر به نقش ستاره در سوزن دوزی ممقان داشته باشیم ، متوجه شباهت زیاد آن با یکی از دیرینه ترین و معروف ترین نقوش ایران باستان یعنی « گل لوتوس » در تخت جمشید می شویم .

در تخت جمشید  به وفور از گلهای دوازده پر لوتوس استفاده شده است . این نقوش گذشته از شادابی و طراوتی که در خود داشته اند ، احتمالاً نمودار دوازده ماه سال و دوازده برج فلکی بوده اند . نظر به اینکه امپراتوری هخامنشی شامل گستره جغرافیایی وسیعی بوده و مراودات  بسیاری با دیگر حکومت های همسایه خویش داشته و از آن ممالک ،  افراد بسیاری را برای ساختن و آبادانی کاخ های خود به خدمت می گرفتند ،   احتمال تأثیر پذیری از این فرهنگها وجود داشته است . با عنایت به اینکه در دو سوی امپراطوری هخامنشی  تمدن های هند و مصر ، از گل لوتوس به عنوان نماد مقدس استفاده می کردند.

گل هشت پر مورد استفاده در دوره ساسانی نیز به احتمال زیاد  به همان شیوه ای ترسیم می شده اند که امروزه این نقش در ممقان دوزی ترسیم می شود .

در فرهنگ ایران قبل و بعد از اسلام ، از نقوش هشت پر و دوازده پر و شانزده پر و … به وفور استفاده شده است .  گرچه شاید هدف اولیه از بهره بردن از این نقوش ، تزئین گری بوده است ، ولی هر کدام از این نقوش دارای فلسفه خاص خود بوده اند .

در نقش بیستون کرمانشاه ، یک ستاره هشت پر درون دایره بالای کلاه تقریبا استوانه‌ای شکل فروهر دیده می‌شود که  همین نقش هم در تاج کنگره‌دار زیبایی که برسر داریوش است،‌ دیده می‌شود. شاید بدین وسیله داریوش ، اهورایی بودن خود را نشان می‌دهد .

در خراسان بعد از اسلام ،  نقش ستاره هشت پر در پوشاک آنها ، به خصوص در پوشاک زنان ، نشان از اعتقاد عمیق آنان به امام رضا دارد .یا در برخی موارد استفاده از ستاره پنج پر نشانه اعتقاد  به پنج اصل دین ( از دیدگاه شیعه ) و یا ارادت به پنج تن آل عبا بوده است .

در تزئین بناها و نیز کاشی کاری و مینا کاری بعد از اسلام ، ستاره های هشت پر ، دوازده پر ، شا نزده پر و … مورد استفاده فراوانی داشته اند.

استفاده از نقش ستاره هشت پر در گلیم های آناتولی نیز رایج است که نماد شاد مانی و سرور است .

با این وصف گرچه وجه تسمیه نقوش تنها مدارک موجود برای بررسی پیشینه و دلیل استفاده از نقوش در ممقان دوزی است و با عنایت به اینکه این شکل در این شهر مستقلاً نامی ندارد و چنانکه قبلاً نیز ذکر گردید ، به همراه دایره پیرامون خویش با نام « ماه »  شناخته می شود . گاهی در مواقع لزوم برای اینکه اختصاصاً این فرم را از نقش « آی » یا ماه جداکنند آنرا اصطلاحاً  «آیین اُورتا گولی » [1]  یا « نقش وسط ماه »  می نامند .

در کنار ستاره هشت پر که پر کاربرد ترین نقش ستاره است ، استفاده از ستاره های چهار و شش پر نیز در ممقان دوزی رایج است .