میاندشت از لحاظ زیستی برای یوزپلنگ بسیار حایز اهمیت است و پوشش گیاهی آن محل مناسبی جهت اختفا و استراحت یوزپلنگ طی روز را فراهم می کند
شاید برای شما هم جالب باشد تا نظر خارجی ها به خصوص کارشناسانشان را درباره زیستگاه های کشور مثلا میاندشت خراسان بدانید. متن زیر گزارش سفر سه روزه جوزف کارسیا از باغ وحش بارسلونا و همشهری او فرانسیسکو اسپینان، اکولوژیست است که برای شناسایی وضعیت یوزپلنگ ایرانی و نیازهای آن در منطقه میاندشت از روز 8 تا 10 سپتامبر امسال 2004 به ایران سفر کرده بودند. شاید شما هم دوست داشته باشید بدانید در میاندشت که به تازگی نشانه های زیادی از وجود یوز در آنها به دست آمده، چه می گذرد.
روز نخست: سفر ما از عباس آباد خارتوران در نزدیکی شاهرود آغاز شد و برای رسیدن به میاندشت از منطقه خوش ییلاق گذشتیم. در مسیر حدود 10 راس آهوی ایرانی همراه با یک هوبره و 4 چکاوک هدهدی مشاهده شد. خوش ییلاق گویا قبلا منطقه ای بوده که زیستگاه یوزپلنگ آسیایی به شمار می رفته است. ساعت 12 ظهر به شهر جاجرم رسیدیم و با آقای حسین آبسالان،رئیس اداره محیط زیست جاجرم ملاقات کردیم. با اشتیاق فراوان فیلم هایی از حیات وحش میاندشت را برای ما پخش کرده و توضیحاتی راجع به منطقه ارایه کرد. ظاهرا قرار است به زودی این منطقه از سطح پناهگاه حیات وحش به پارک ملی ارتقا یابد.
ساعت 30:15 بعد از صرف ناهار همراه با آقای آبسالان به طرف منطقه میاندشت که در شرق شهرستان جاجرم واقع شده، حرکت کرده و به پست محیط بانی قلعه چه که بر فراز تپه بلندی با نمایی زیبا قرار دارد، رسیدیم. در نزدیکی قلعه، بستر خشک رودی موسوم به کال شور قرار دارد که در قسمت هایی که هنوز آب داشت، محل زاد آوری آنقوت ها از غازسانانبود، ولی هیچ آنقوتی مشاهده نشد. طی گشت روزانه 43 آهوی ایرانی، 2 روباه معمولی، 10 خرگوش و 1 هوبره مشاهده کردیم.
ساعت 45:17 بعد از ظهر از یک آبشخور که توسط محیط بانان برای شرب حیات وحش احداث شده بود، بازدید کردیم. در تلمبه بادی فریز، به رد تازه یک یوزپلنگ برخوردیم که 5 سانتیمتر عرض و 41/6 سانتیمتر طول داشته و به احتمال زیاد به یک ماده نوجوان متعلق بوده.
سپس مدتی را در پاسگاه محیط بانی قلعه چه استراحت کرده و از ساعت 22 الی 24 برای مشاهده جانوران شب فعال در منطقه به گشت زدن پرداخته و پروژکتور کشی کردیم که ماحصل مشاهده 2 روباه، 1 خارپشت برانت و تعداد زیادی انواع موش دوپا بود. یکی از همراهان ما از دور چشمان یک جانور بزرگ جثه را دید که متاسفانه به دلیل فاصله زیاد دقیقا قابل تشخیص نبود. چشم هایش با انعکاس نور به رنگ قرمز درآمده بود.
روز دوم: صبح زود ساعت 30:5 پیش از طلوع آفتاب صدای یک جغد کوچک را شنیدیم که از فاصله ای دور به گوش می رسید. ساعت 30:7 حین خوردن صبحانه 10 آهوی ایرانی را می دیدیم که در کمال آرامش مشغول چرا بودند. ساعت 8 گشت خود را در منطقه زیبای میاندشت آغاز کردیم و در ابتدا به منطقه ای رسیدیم که پوشش گیاهی غالب آن درختچه های گز بود. این محدوده از لحاظ زیستی برای یوزپلنگ بسیار جالب و حایز اهمیت است و پوشش گیاهی انبوه آن مکان مناسبی جهت اختفا و استراحت یوزپلنگ طی روز فراهم می آورد.
متاسفانه آهوها شب ها به مزارع کشاورزی رفته و مردم آنها را شکار می کنند. به این خاطر تعداد آنها در حال حاضر بسیار کاهش یافته است
به گشت خود ادامه دادیم. ساعت 25:8 زیر یک درختچه گز بقایای یک خرگوش که به تازگی توسط یک یوزپلنگ خورده شده بود، پیدا شد. دو ردپای نه چندان واضح از یوزپلنگ نیز پیدا شد که 3/5 سانتیمتر عرض و 05/6 سانتیمتر طول داشت. همچنین 2 تکه سرگین متعلق به یوز به طول 25/7 سانتیمتر و قطر 1/2 سانتیمتر و دیگری به طول 3/10 و به قطر 3 سانتیمتر نیز پیدا شد که بررسی آن بقایای یک خرگوش را نشان می داد.
ساعت 20:9 دوباره به سمت آبشخور فریز که روز قبل نیز مورد بازدید قرار داده بودیم، حرکت کردیم. در درون یک چاه جغد کوچکی را دیدیم که خودش را پنهان کرده بود. روی گل کنار آبشخور هم ردپای تازه ای از یک یوزپلنگ مشاهده شد که 6/5 سانتیمتر عرض و 2/6 سانتیمتر طول داشت.
در ساعت 15:10 بستر خشک رودخانه کال شور را مورد بررسی قرار دادیم که در آنجا ردپای گرگ ایرانی، گراز و روباه معمولی یافتیم. پس از آن در ساعت 10 به پاسگاه محیط بانی قلعه چه بازگشتیم.
پس از صرف ناهار در ساعت 15 دوباره به بررسی منطقه ادامه دادیم و تلاش کردیم که بخش های مرزی منطقه را مورد بازدید قرار دهیم. طی این بازدید یک طرلان که از انواع کمیاب و ارزشمند پرندگان شکاری است در حال شکار یک پرنده دیگر که نوع آن مشخص نشد، دیده شد.
به دشت جوین رسیدیم. این منطقه که خارج از محدوده منطقه میاندشت واقع شده، از لحاظ کشاورزی بسیار حایز اهمیت بوده و بیش از 200 نفر در آن ساکن هستند. متاسفانه آهوها شب ها به مزارع کشاورزی رفته و مردم آنها را شکار می کنند. به این خاطر تعداد آنها در حال حاضر بسیار کاهش یافته است.
ساعت 15:17 به پناهگاه حیات وحش میاندشت بازگشتیم و دیگر ردپای یوزی ندیدیم. در داخل یک چاه آب، تعدادی وزغ سبز دیدیم.
پس از صرف شام از ساعت 21 تا 20:10 صبح دوباره به منظور پروژکتورکشی شبانه وارد منطقه شدیم. در زیر نور چراغ تعداد زیادی از نوعی مارمولک به نام گکو و همچنین 4 روباه معمولی، 9 خرگوش و 3 آهوی ایرانی دیدیم. علاوه بر آن، 100 موش دوپا از گونه های دوپای 5 انگشتی، دوپای بلانفورد و خرگوشک مشاهده کردیم. در 2 ترانسکت به طول یک کیلومتر، ما به ترتیب 19 و 16 دوپا شمردیم.
روز سوم: ساعت 45:8 از خواب بیدار شده و آماده آخرین بازدید خود در منطقه شدیم. آقای محمد حسین زاده تنها نیز به عنوان محیط بان راهنما ما را همراهی می کرد. در این گشت یک روباه و 19 آهوی ایرانی دیدیم.
ساعت 10 دوباره برای بازدید گززارهایی که روز قبل مورد بررسی قرار داده بودیم، به امید مشاهده خود این جانور حرکت کردیم، منتهی این بار با موتورسیکلت، ولی یوزی دیده نشد. در پایان این گشت به تلمبه بادی فریز رسیدیم. در میان سایر جانوران، نوعی مارمولک به نام لاسرتاسرزرد، یک جفت دلیجه، 2 سارگپه پابلند و یک عقاب شاهی دیدیم.
ساعت 07:12 در نزدیکی همین چشمه آخرین ردپای یوزپلنگ ایرانی را دیدیم، با پهنای 2/5 سانتیمتر و طول 8/9 سانتیمتر که ظاهرا متعلق به یک نر بود. ساعت 30:13 میاندشت را ترک کردیم.
پس از بازدید نخست ما در سال 1996، این بسیار مایه خوشحالی ماست که مناطق متعددی برای حفاظت از حیات وحش به خصوص میاندشت برای یوزپلنگ تحت حفاظت هستند.
میاندشت با وسعت 85 هزار هکتار و با گستره ارتفاع 900 تا 2 هزار متر از انواع مختلفی از زیستگاه ها تشکیل یافته است: رودخانه ها و بسترهای خشک مسیل ها، کوهستان، دشت و استپ هایی با پوشش گیاهی متنوع شامل درمنه و شور.
وجود 5 گونه از انواع گربه سانان در منطقه اثبات شده که عبارتند از گربه دشتی، گربه پالاس، کاراکال، پلنگ به تعداد اندک در مناطق کوهستانی و یوزپلنگ ایرانی به عنوان شاخص ترین گونه. همچنین انواع دیگری از گوشتخواران مانند گرگ ایرانی و کفتار راه راه در منطقه زیست می کنند.
در مورد یوزپلنگ برخی بر این عقیده اند که این جانور از منطقه خارتوران که در نزدیکی میاندشت واقع شده، آمده است، ولی واقعیت چیز دیگری است و آن اینکه جمعیت یوز در میاندشت هیچ گاه به صورت کامل نابود نشده است. افزایش جمعیت انواع طعمه های یوزپلنگ از قبیل آهوی ایرانی، گراز احتمالا جوان تر ها، خرگوش و انواع جوندگان برای تضمین بقای یوزپلنگ در منطقه بسیار حایز اهمیت است.
در حال حاضر پناهگاه حیات وحش میاندشت را باید یکی از بهترین مناطق حفاظت شده ایران دانست. اوضاع عمومی در منطقه عالی به نظر می رسد و توضیحات محیط بانان منطقه و پرسنل انجمن یوزپلنگ ایرانی حاکی از روند رو به رشد جمعیت انواع حیات وحش در منطقه است. جمعیت آهوی ایرانی به بیش از 400 راس رسیده و شکار غیرمجاز به شدت کاهش یافته است. بنابر مطالعات انجمن یوزپلنگ ایرانی، میزان مشاهدات آهو در این سال نسبت به سال گذشته حدود 300 درصد افزایش یافته که نشان دهنده ضریب امنیتی بالای منطقه است. محیط بانان منطقه بسیار باانگیزه به فعالیت خود ادامه می دهند و تلاش های انجمن یوزپلنگ ایرانی به نتایج عالی رسیده و بایستی ادامه یابد، البته این انجمن به یاری نیاز دارد .