شهداد

شهداد با نام کهن "خبیص" به فاصله حدود یکصد کیلومتری شرق کرمان در حاشیه غربی دشت لوت قرار دارد. تا سال 1346 تصور وجود تمدنهایی کهن در کناره های این دشت غیرمسکون نمی رفت ولی در این سال بررسی های گروه جغرافیایی دانشگاه تهران , در شرق شهداد با مشاهده سفالینه های سطحی از وجود تمدنهایی در همسایگی دشت لوت خبر داد. نظر به اهمیت موضوع هیئتی از طرف اداره کل باستان شناسی به محل اعزام و به بررسی محل پرداخت که مطالعات گروه منجر به کشف تمدنهایی قبل از تاریخ (اواخر هزاره چهارم و اوائل هزاره سوم قبل از میلاد) گردید.
کاوشهای علمی باستان شناختی در حاشیه غربی دشت لوت از سال 1348 وتا سال 1356 ادامه یافت که حاصل هشت فصل کاوش در این منطقه منجر به کشف گورستانهایی مربوط به هزاره دوم و سوم قبل از میلاد و کوره های ذوب مس گردید.
اشیاء و آثار بدست آمده در گورستانهای پیش از تاریخ شهداد شامل ظروف بی شمار و متنوع سفالین (یکی از فنون متداول مردم ساکن این ناحیه در دنیای باستان , هنر سفالگری بوده است) , ظروف مفرغی که مردمان هنرمند و صنعتگر با وارد کردن سنگ مس و استحصال آن در کوره های ذوب مس به ساخت ظروف متعددی می پرداخته اند که از لحاظ کیفیت و کمیت بسیار ارزنده و درخورتأمل است. از جمله اشیاء فلزی منحصر به فرد یافت شده در یکی از گورهای باستانی شهداد درفش فلزی با نقوش مختلف انسانی (نقش الهه) حیوانی و گیاهی است.

ظروف و اشیاء مختلفی که از سنگ مرمر و سنگ صابونی است از حیث تنوع و فرم نیز اهمیت فراوانی دارد. بعد از پیروزی انقلاب و با یک وقفه هفده ساله , کاوشهای دشت لوت شهداد مجدداً آغاز شد. حاصل چهار فصل کاوش بعد از انقلاب , کشف مجموعه ای از واحدهای معماری مسکونی و کارگاهی است که بدینوسیله نمات مبهم بسیلری را درخصوص معماری و مسکن مردمان دنیای باستان شهداد روشن می سازد. واحدهای معماری بدست آمده که در ظاهر هم ناپیوسته و جدای از یکدیگرند در واقع بهم وابسته و مرتبط هستند.
نظر به شواهد و آثار بدست آمده ای چون زمین های خیش خورده , کرت بندی شده و … می توان یکی از این واحدها را بنام محله کشاورزان و محله دیگری را به لحاظ کشف تعداد زیادی مهره های ساخته شده سالم , نیم کاره و شکسته شدهِ در حین انجام کار , محله جواهرسازان نام دارد.
حاصل چندین فصل کاوش و مطالعه گروه باستان شناسی دشت لوت گویای آن است که مردمانی در هزاره های سوم و چهارم قبل از میلاد بافرهنگ غنی , صنعتگر و هنرمند در این منطقه می زیسته اند که علاوه بر زراعت , کشاورزی و ساخت بسیاری از ظروف و اشیاء که مواد اولیه آنها در محل موجود بوده با وارد کردن دیگر مواد اولیه از مناطق دوردست , ابزار و اشیاء مختلفی از سنگ و فلز ساخته و آن را به مناطقی چون ترکستان در شمال , دره رود سند در شرق , سواحل جنوبی خلیج فارس در جنوب و بین النهرین در غرب صادر می نموده و درعوض مواد موردلزوم و مایحتاج خویش را وارد می کرده اند

شهر باستانی شهداد  nooranoor

آخرین بررسی‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه باستانی شهداد نشان می‌دهد که ساکنان این محوطه، شهر باستانی شهداد را به علت خشک سالی و با امید بازگشت ترک کرده‌اند، اما پنج هزار سال است که دیگر به این محوطه باز نگشته‌اند.
محوطه باستانی شهداد که 60 کیلومتر وسعت دارد و در دل کویر لوت جای گرفته است، یکی از مهمترین شهر‌های باستانی محسوب می‌شود که تا‌کنون در طی بیش از 10 فصل کاوش در آن، باستان‌شناسان به بقایای معماری و اشیای باستانی بی‌نظیری از هزاره سوم پیش از میلاد بر‌خورد کرده‌اند.
«میر عابدین کابلی» سرپرست کاوش‌های باستان شناسی شهداد، گفت: «در جریان آخرین کاوش‌ها و بررسی‌های باستان‌شناسی در شهداد متوجه شدیم ساکنان شهداد پنج هزار سال پیش به هنگام ترک این شهر بسیاری از وسایل خود را در درون خانه‌ها رها کرده‌اند و بعد از خروج در خانه‌ها را با گل پوشانده‌اند.»
وی با اشاره به این که گل گرفتن در خانه‌ها و باقی گذاشتن وسایل درون آنها، نشان دهنده امید به بازگشت است، گفت: «با توجه به این که این محوطه با صبر و حوصله ترک شده است؛ به نظر می‌رسد که عواملی از نوع زلزله یا بدی شرایط اقتصادی و اجتماعی باعث ترک این شهر نبوده باشد، بلکه خشک سالی در یک دوران دلیل اصلی ترک این شهر باستانی بوده است.»
شهر باستانی شهداد دارای بخش‌های مختلف کارگاهی، گورستانی و محله‌های مسکونی است. کاوش‌های باستان شناسی در محله مسکونی شهر نشان می‌دهد که این شهر از چندین محله تشکیل شده است. در هر یک از محلات شهر، صنفی خاص نظیر جواهر سازان، صنعت گران و کشاورزان زندگی می‌کرده‌اند. طی فصل‌های مختلف فعالیت باستان شناسی در شهداد تا‌کنون بیش از 300 قبر باستانی مورد کاوش قرار گرفته است که در هر قبر، آثار باستانی، زیور‌آلات، وسایل آرایش و اشیای باستانی بسیار زیادی که نشان دهنده اهمیت و ثروت این شهر است، به دست آمده است.
اما کشف و شناسایی علل اصلی ترک شهداد در روشن کردن تاریخ زندگی ساکنان این شهر از اهمیت بسیار زیادی بر‌خوردار است.
«کابلی» با اشاره به این که هنوز مشخص نیست ساکنان شهداد بعد از ترک این شهر به کدام منطقه رفته‌اند، در مورد اهمیت شناسایی علت ترک شهر گفت: «شناسایی علت اصلی ترک این شهر که تا‌کنون آثار بسیاری مهمی از آن به دست آمده، نشان دهنده بخش مهمی از زندگی ساکنان این شهر و مهاجرت آنها به نقاط دیگر خواهد بود.»
شهر باستانی شهداد در نزدیکی شهرستان شهداد در استان کرمان جای گرفته است.