کارشناسان باستان شناسی از شهری تاریخی دردق پترگان نام میبرند که همان یزودیه (یزدان) قدیمی ترین اثر باستانی در پترگان می باشد که دست افزار سنگی داشته ورد پای انسان دوره نوسنگی در این دق دیده شده است.
یزدان واقع در دق پترگان طی قرون سوم تا پنجم هجری قمری آباد وبارونق بوده و این شهر باستانی بر اثر زلزله یا سیل در عمق دو متری خاک مدفون شده است شناخت بیشتر این شهر نیاز به کلنگ باستان شناسان دارد.
نام این محل در گذشته یزدویه منتسب به یزدگر بوده و هنوز اثر ارگ یزدگرد در آن باقیست.یزدویه به مرور زمان به یزدان تغییر نام داد.در کتاب جغرافیای تاریخی خراسان «جغرافیای حافظ ابرو» بسال 830هجری قمری از یزدان با نام یزدویه یاد شده است.مهم ترین آثار تاریخی یزدان که حاکی از پیشینه کهن آن می باشد عبارتند از:
فراوانی قنوات یزدان که در برخی کتب تاریخی از آن بانام هفتاد کاریز یاد شده است پس از جدایی افغانستان از ایران تعدادی از این قنوات در خاک افغانستان و تعدادی در خاک ایران قرار گرفتند. هم اکنون اسماعیل آباد.قصبه.تاج میره.میر غفوره.چاه گزان.چاه ته رفته و کلاته یزدانیها دایر و باقی خشکیده اند.
یزدان دروازه راه غوریان و هرات به قاینات بود.که بسیار فعال وپر رونق بود.اما بعد از جدایی افغانستان اهمیت خود رااز دست داد.نقشه راههای ایران در دوره اسماعیلیان موقعیت ارتباطی یزدان را مشخص می کند.
کتاب فرهنگ آبادیهای خراسان اثر وزارت جنگ بریتانا در سال 1910میلادی می نویسد «عوارض گمرکات منطقه قاینات به انضمام سیستان.سالیانه به 5000تومان اجاره داده شده است و اجاره کنندگان انتظار دارند سالیانه 30هزار تومان به طور تخمینی وصول کنند که به احتمال قوی رقمی اغراق آمیز است هر سال 1000بار شتر وپشم وروغن کره تصفیه شده و زعفران از منطقه قاینات صادر و معادل همین مقداراز فراه و دیگر نقاط افغانستان به قاینات و سیستان وارد می شودو به مصرف می رسد» در این کتاب به گمرک و پاسگاه یزدان اشاره شده است گمرک قدیم دارای دو بخش اداری و مسکونی جهت مسوولین بوده و قدمت آن به دوره قاجاریه می رسد.
پاسگاه دوره قاجاریه و برج مرزبانی دوره پهلوی اول .گورستانهای قدیمی .قلعه کهنه یزدان از دوره صفویه .قلعه کربلایی محمد از دوره قاجاریه گواهی بر قدمت این دیار است .
نظرات بسته شده است.