شیر چطور شکار می‌کند

شیر  زیبا و با شکوه و با نگاهی مطمئن و نعره‌ای رعدآسا در حالیکه در بیشه‌زار آرمیده منتظر لحظه‌ای است که در میان دشتهای زرد و نارنجی رنگ آفریقا قدرت خود را به نمایش بگذارد. شیر از سایر حیوانات وحشی آفریقا قویتر است و سمبلی از قدرت به شمار می‌رود و وقتی پوست صورت و بخصوص پیشانی را به حرکت درآورده و خشم و غضب خود را نشان می‌دهد و هنگامیکه در فضای باز دشتها می‌دود و یالهایش در هوا به حرکت در می‌آید ابهت چهره‌اش چند برابر می‌شود. می‌تواند با دم ضربات سختی وارد کند به طوریکه حتی انسان را از پا درآورد. طول این گربه بزرگ حدود 7/1 تا 5/2 متر است و بین 150 تا 250 کیلوگرم وزن دارد. جمجمه شیر نر به طور قابل توجهی بزرگتر از شیر ماده است. متوسط وزن شیرهای نر بین 150 تا 225 کیلوگرم و ماده‌ها بین 120 تا 150 کیلوگرم در ازای دم به 9/0 تا 1/1 متر می‌رسد و در انتها، منگوله دم سیاه رنگ است. این حیوان ساکن آفریقا و جنوب آسیا است و رنگ‌آمیزی آن از زرد نخودی مایل به قرمز تا قهوه‌ای اخرایی تغییر می‌کند، قسمتهای زیرین تنه روشن‌تر است، رنگ یال شیرهای نر از بلوند تا سیاه متغیر می‌باشد و البته روی رنگ یالها عواملی مثل دمای محیط و شرایط زیستی اثر می‌گذارد. شیر آسیایی در نواحی جنگلی Gir در شمال غربی هندوستان با جمعیت احتمالی حدود 200 تا 300 عدد زندگی می‌کند و از شیر آفریقایی کوچکتر است و با چین پوستی در ناحیه شکم و یال کوتاهتر از شیر آفریقایی مشخص می‌شود و گروه آنها از 2 ماده و بچه‌هایشان تشکیل می‌شود. بدن شیر عضلات قوی و به هم پیچیده دارد و دارای آرواره محکم و دندان‌های نیش بلند و تیز و پاهای کوتاه و نیرومند است و می‌تواند طعمه‌ای بزرگتر از وزن خودش را به زمین انداخته پایین کشیده و آن را بدرد. شیرهای آفریقایی روی گیاهان علفی (دشتها) در شرق و جنوب افریقا در گروه‌هایی که پراید (Pride) نامیده می‌شود متشکل از 5 تا 40 شیر زندگی می‌کنند پلنگ هنگام خوابیدن در جستجوی بوته‌زار،‌ یا شکاف صخره‌هاست، ببر به جنگل‌های انبوه و تاریک پناه می‌برد ولی شیر در دشت بی‌‌حفاظ در گرمای روز زیر سایه اقاقیا می‌خوابد. تقریبا 20 ساعت از شبانه‌روز را غیر فعال است و تنها به نوشیدن آب و بازی با بچه شیرها مشغول می‌شود. طول عمر او در حیات وحشت تقریبا 10 تا 14 سال است در حالیکه در باغ وحش ممکن است تا 20 سال هم زنده بماند. دو شیر نر در رویارویی و مبارزه با دستهای قوی ضربات سختی به صورت هم می‌زنند و غرش آنها از فاصله 8 کیلومتری شنیده می‌شود و به هوا می‌پرند و همدیگر را به شدت زخمی می‌کنند.
تاکتیک شکار شیر
بیشتر مردم آفریقا بر این باورند که شیر دو شخصیت متفاوت دارد، یکی حیوان آرام و تنبلی در حال خمیازه کشیدن در بیشه‌زار آرمیده و دوم شکارچی سریعی که هنگام غروب آفتاب به دنبال طعمه می‌گردد (حتی بزرگتر از وزن خودش) تا با نیروی زیاد آن را از پا درآورد. در واقع شیر شکارچی سریع و نیرومندی است که حیوانات کوچک را با یک ضربه دست از پا درمی‌آورد ولی حیوانات بزرگ مانند گاووحشی یا گوراسب را با استفاده از وزن بدن سنگینش بخاک می‌کشاند. شیرهای ماده به صورت گروهی بیشتر در هوای تاریک و روشن یا صبح هنگام که گرمای آفتاب کمتر است در فضای باز دشت آفریقا به شکار می‌پردازند، شیر نر در امر شکار آنها دخالت نمی‌کند ولی گروه ماده‌ها را از دور پشتیبانی می‌کند و با غرش خود گله گاومیش‌ها را به سمت شیرهای ماده می‌کشاند، ماده‌ها در گروه هر کدام محل خاصی دارند تا بتوانند از سمت پهلوها و پشت سر به طعمه حمله کنند. این همکاری، شانس موفقیت آنها را بالا می‌برد و می‌توانند یک گله گاومیش را از جهات مختلف محاصره کرده و به آنها حمله کنند و همچنین طعمه شکار شده را از دست شکارچیانی مثل کفتارها و کرکس‌ها (از فواصل دور) حفظ کنند. آنها بیشتر گله‌های گورخر و بوفالو را مورد حمله قرار می‌دهند و گاهی هم گونه‌هایی شبیه غزال‌های تامسون را شکار می‌کنند وحتی زرافه را که بلندقدترین حیوان چهارپا است نیز شکار می‌کنند البته در شکار زرافه سعی می‌کنند هنگامیکه مشغول نوشیدن آب است و سرخود را پایین آورده به آن حمله کنند ولی از شکار حیوانات بزرگی مثل اسب‌های آبی، کرگدن و فیل به دلیل خطراتی که از ناحیه دندان‌ها و شاخ حیوان تهدیدشان می‌کند، اجتناب می‌ورزند. به هنگام شکار گورخر، ابتدا شیر مده با چشمان طلایی به گله گورخرها خیره نگاه می‌کند و با دقت و سرعتی خاص یک گورخر کم سن و سبک وزن را از گله دور مانده انتخاب کرده آهسته و آرام با پنجه‌هایی که مانند سایر گربه‌سانان است از میان علفهای نارنجی رنگ دشت با بدن کشیده و گوشها و دم پایین آمده که دیده نمی‌شود به سمت آن می‌خزد و دزدانه نزدیک می‌شود و معمولا در شعاع 30 متری، خود را نشان داده، با سرعت و با تمام قوا آن را تعقیب کرده و از پهلو یا پشت سر با دستهای عضلانی و نیرومند، خود را روی کمر آن پرتاب می‌کند تا امکان صدمه دیدن از شاخ‌ها و سم‌های حیوان کمتر باشد و با پاهای جلو و پنجه‌های قوی آن را به پایین خم می‌کند و بدنش را گاز می‌گیرد، در همین لحظه شیر ماده دیگر به محض رسیدن با دستهای قوی خود گردن شکار را می‌گیرد و خود را به پوزه آن آویزان کرده و آن را به پایین می‌کشاند و پنجه‌های قوی و تیزش را در صورت و پیشانی حیوان فرو کرده و گردن آن را پیچ می‌دهد و با حرکت دست آن را به یک طرف می‌خواباند و به محض آنکه حیوان بیچاره روی زمین افتاد دندان‌ها را در استخوان گردن فرو کرده و نگه می‌دارد تا خفه شود. گروه ماده‌ها بالای سر شکار حاضر شده و ابتدا شکم را پاره می‌کنند، شیر نر هم خود را بر سر طعمه می‌رساند و حتی قسمتهای بیشتری از طعمه را می‌خورد و گاهی هم گوشت طعمه را از دست شیرهای ماده دزدیده و با بچه شیرها سهیم می‌شود، یک شیر ماده تقریبا به حدود 5 کیلوگرم و یک شیر نر تقریبا به 7 کیلوگرم گوشت در هر روز نیاز دارد. البته بسیار اتفاق افتاده که شیرها به ضرب شاخ بوفالوهای عظیم‌الجثه از پا درآمده‌اند اما گاهی هم دیده شده یک شیر به تنهایی به یک گاو میش حمله کرده و اگر موفق شود طعمه کشته شده را برداشته و به کناری می‌رود و بعد از خوردن غذا به طور دسته جمعی (نر و چندین ماده و بچه‌های آنها) زیر سایه درختان اقاقیا به استراحت پرداخته و بچه‌ها به بازیگوشی مشغول می‌شوند. رقابت برای بدست آوردن غذا گاهی سبب می‌شود 80% توله‌ها قبل از رسیدن به 2 سالگی بمیرند. اگرچه شیر ماده به شکار بروند یک شیر ماده مراقبت از بچه‌ها را در گروه به عهده می‌گیرد چون وقتی توله‌ها تنها بمانند ممکن است طعمه کفتارها و شیرهای نر دیگر شوند و اگر یک شیر ماده همراه با دسته‌ای از بچه شیرها دیده شود روزی است که نگهداری از بچه‌ها را به عهده دارد. شیرهای جوان از 3 ماهگی تلاش می‌کنند که رویش‌های شکار را بیاموزند. بطور کلی شیرها سعی می‌کنند حیواناتی را برای شکار انتخاب کنند که دسترسی به آنها آسانتر باشد به این دلیل نسل حیوانات قوی‌تر و سالم‌تر بیشتر حفظ می‌شود معمولاً باقیمانده طعمه شکار شده نصیب کفتارها و کرکس‌ها خواهد شد.
شیرهای آدمخوار
چرا شیر آدمخوار می‌شود؟
گاهی شیرها آدمخوار می‌شوند و با دزدیدن و شکار انسان که معمولا در طول شب است به خوردن گوشت انسان عادت کرده و شکارچی انسان می‌شوند. دانشمندان هنوز قطعاً نمیدانند چرا بعضی از شیرها عادت به آدمخواری می‌کنند، البته طبق یک نظریه قدیمی عقیده بر این است که وقتی شیرها مجروح می‌شوند و توانایی شکارکردن را از دست می‌دهند یا دندان‌های آنها خراب می‌شود یا از بین می‌رود به خوردن گوشت انسان تمایل پیدا کرده و آدمخوار می‌شوند، اما مواردی هم دیده شده که بعضی از شیرهایی که آدمخوار شده‌اند در سلامت کامل بوده‌اند مثل شیرهای Tsavo. بنابراین سالم نبودن شیر تنها دلیل گرایش آنها به این امر نیست. وقتی تعداد چهارپایانی که غذای شیرها هستند کم می‌شوند و شیرها طعمه لازم برای شکارکردن بدست نمی‌آورند به دزدیدن وخوردن مردم روستا رو می‌آورند و در زمانی که کشاورزان می‌خوابند حمله آنها بیشتر می‌شود، همچنین در طول فصول بارانی حالت تهاجم و توحش آنها بیشتر می‌شود بعلاوه شکار در این شرایط آب و هوایی برای آنها سخت‌تر است و لی در فصول خشک گرایش آنها به آدمخواری کمتر می‌شود. یک شیر آدمخوار از میان دیوارهای کوتاه یا حاشیه علفها بیرون آمده یا روی سقف پوشیده از کاه خانه‌های روستایی (آفریقا) می‌پرد و به ساکنین این منازل که از ترس به خود می‌لرزند یورش برده و یا آنها را از بسترهایشان هنگام خواب بیرون می‌کشد اگر شیر دو نفر را با هم در کلبه ببیند هر دو را می‌کشد ولی یکی را به دهان گرفته و به بیرون می‌پرد و از همان راهی که آمده برمی‌گردد تا از نظرها دور شود و بعلاوه به مادران و بچه‌هایی که در حال بازی کردن هستند حمله کرده و آنها را می‌رباید. اغلب یک شیر آدمخوار، صبورانه نزدیک درهای بسته یک خانه روستایی دراز می‌کشد و منتظر می‌ماند و به محض آنکه شخصی به هر دلیلی (مثلا رفتن به دستشویی) بیرون بیاید شیر غرش رعد‌آسایی کرده و به یکباره روی او می‌پرد و طعمه شکار شده را با خود حدود 50 یارد می‌کشاند و دور می‌کند و معمولا ابتدا امعاء و احشاء و قسمتهای گوشتالوی آن را می‌خورد. مشهورترین شیرهای آدمخوار در طول تاریخ آفریقا آدمخواران Tsavo (تساوو) بودند که یک جفت شیر نر بزرگ بدنام که سبب بیشترین کشتار در جنوب شرقی کنیا در سال 1898 شدند. در این تاریخ پروژه ساختمانی بزرگ احداث خط آهن اوگاندا بطول 580 مایل ازسواحل مومباسا به نایروبی در دست انجام بود در این فاصله 100 یارد پل ساخته شد، این پروژه توسط مهندسین انگلیسی اداره می‌شد و هزاران کارگر هندی و آفریقایی به کار گماشته شده بودند. هوا بسیار گرم و سختی کار زیاد بود و بعضی از کارگرانی که می‌مردند در میان علفها انداخته می‌شدند که خوردن جسد آنها توسط دو شیر نر کم کم آنها را به آدمخواران مخوفی تبدیل کرد و منجر به حمله آنها به اردوگاه‌ها و کشتن و دزدیدن کارگران شد. روشن بود که دو شیر با هم کار می‌کنند این کتشار در بالا و پایین خط راه آهن و کمپ Patterson مهندس سرپرست این پروژه صورت می‌گرفت. بومیان آنها را اهریمن دانسته و نام روح و تاریکی را روی آنها گذاشتند. مهندس Patterson ابتدا در این مورد مشکوک بود ولی بعد از آنکه یکی از کارگزارانش هنگام شب فریاد زنا ربوده شد و صبح رد پاها و علامتهای خون ریخته شده از جسد پاره شده آن را دید مطمئن شد کار شیرهای آدمخوار است، او که در هندوستان شکار ببر کرده بود تصمیم گرفت آن دو را بکشد. یکی از طرح‌هایی که در آن زمان برای دست یافتن به شیرهای آدمخوار اجرا شد این بود که یک جفت هندی مسلح را بعنوان طعمه دریک قسمت از قفس دو قسمتی قرار دادند. طعمه‌ها با میله‌های محکمی از قسمت دیگر جدا می‌شدند، قسمت دوم قفس دامی برای شیرها بود که با ورود آنها درب آن بسته می‌شد. نقشه گرفت و شیرها بدام افتادند ولی هندیها چنان دست و پای خود را گم کرده بودند که فضا را از گلوله‌های بدون هدف پر کردند ولی هیچیک از گلوله‌ها به شیرها اصابت نکرد در عوض گلوله به قفس خورد و در باز شد و شیر فرار کرد ولی سرانجام دو شیر نر اهریمنی با نقشه دیگری توسط Patterson کشته شدند و البته تا قبل از به دام افتادن 26 هندی و تعداد بی‌شماری کارگران آفریقایی را کشته بودند. این دو شیر از سلامت برخوردار بودند ولی آدمخوار شده بودند و تروفه‌های تاکسیدرمی شده آنها را می‌توان در موزه تاریخ طبیعی شیکاگو مشاهده کرد. در سال 1947 گروهی شیر آدمخوار در منطقه Njombe آفریقا وجود داشتند که حدود 1000 انسان را کشته و خورده بودند واین شیرها درسلامت کامل بودند. از این گروه حدود 15 شیر یا بیشتر کشته شدند ولی مردم روستایی دهکده خود را ترک کردند.