طبقه بندی پروانه ها

گروه ( رده ) حشرات Insecta:

گروه ( راسته ) پولک بالان Lepidoptera:

 

1-    گروه ( زیر راسته ) پروانه های روز پروازRhopalocera

2-    گروه ( زیر راسته ) پروانه های شب پروازHeterocera

 

برای تشخیص این دو گروه از یکدیگر باید توجه کرد که پروانه ها در هنگام استراحت بالها را به صورت عمودی در پشت بدن نگاه می دارند در صورتی که بیدها ( پروانه های شب پرواز) بالها را به صورت شیروانی در دو طرف بدن قرار می دهند؛ علاوه بر این بالهای پروانگان درهنگام پرواز ، مستقل می باشد در صورتی که در بیدها بالهای عقب توسط رابطی به بالهای جلویی متصل است ؛ این رابط در واقع قسمتی از بال عقبی است که مانند موهای باریکی بر آمده شده و در داخل حلقه کوچکی در بال جلو فرو می رود؛ این تفاوت در بالهای پروانه ها و بیدها نحوه پرواز آنها را کاملا متفاوت می سازد ، یعنی در پروانه ها که بالها آزادانه حرکت می کند ، پرواز نامنظم و زیگزاگ بوده ، در حالیکه در بیدها که بالها ( توسط رابط) به هم متصل است ، پرواز سریع و مستقیم صورت می پذیرد. تفاوت عمده دیگر اینست که در پروانه ها شاخکها در انتها گرزی شکل هستند ولی در بیدها گرزی نبوده و شکلهای مختلفی به خود می گیرد، مثلا به صورت "پر" یا " دندانه ای" می باشند.

در نهایت لازم به آگاهی است که هر جاندار منجمله پروانگان دارای اسمی دو قسمتی مشخص و بین المللی هستند که اولی مشخص کننده جنس و دومی مشخص کننده گونه می باشد. بطور مثال اسم علمی پروانه دم چلچله ای ماکائون عبارت است از :

 

پاپیلیو ( اسم جنس )              ماکائون ( اسم گونه )               Papilio machaon

 

خانواده اصطلاح علمی دیگری است که به تعدادی از جنس ها با خصوصیات مشترک اطلاق می شود.

موضوع اصلی این کتاب پروانه های روز پرواز ایران می باشد. در ایران از پروانه های روز پرواز هفت گروه ( خانواده ) گزارش شده است. که عبارتند از :

 

1- چلچله پروانگان    Papilionidae

2-زیبا پروانگان  Pieridae                   

3-رنگین پروانگان  Nymphalidae

4- قهوه ای پروانگان Satyridae     

5-آبی و مسی پروانگان Lycaenidae  

6 –شاه پروانگان Danaidae  

7 –منقار پروانگان Lybetheidae 

 

خانواده علفزار پروانگان ایران ( Hesperidae) که شباهتن زیادی به روز پروازها دارد نیز در  سایت کویر ها و بیابان های ایران مورد بررسی قرار می گیرد.

 

1-خانواده چلچله پروانگان

این خانواده شامل پروانه های بسیار بزرگ و زیبا است . در سراسر جهان دارای 700 گونه می باشد که اغلب آنها در نواحی استوایی زندگی میکنند . البته در همه جا به نمونه هایی آشنا و جالب از آنها بر می خوریم . در ایران از این خانواده 6 جنس و 9 گونه گزارش شده است . نام انها از لغت لاتین پاپیلو به معنای پروانه می باشد.

این پروانه های باشکوه و رنگارنگ با قدرت پرواز کرده ، حریصانه به دیدار گلها می شتابند. در بال آنها رنگهای روشن با الگوهای زرد ، سفید ، نارنجی ، قرمز ، آبی ، و سبز قوس قزحی غالب می باشد. خیلی از آنها توسط رنگها و مواد شیمیایی خاص از حمله پرندگان در امان می مانند.

لارو آنان بسیار متفاوت و اغلب دارای رنگهای روشن می باشند. شفیره ها خود را توسط یک حلقه ابریشمی خاری شکل در انتهای بدن و یک صفحه نرم ابریشمی بر گیاهان نگاه می دارند.

2- خانواده زیبا پروانگان

این گروه شامل پروانه های سفید و نارنجی می باشند؛ آنها دارای اندازه ای متوسط بوده و شکل نرها معمولا با  ماده متفاوت می باشد. در این گروه مانند دم چلچله ایها و برخلاف بسیاری از پروانگان دیگر دو پای جلو کاملا فعالاست . تخمها بلند و دوکی شکل بوده و لاروها دارای عادتهای غذایی مختلفی هستند، بطور مثال گروهی از آنان به گیاهان تیره شب بو ، گروهی به تیره نخود و گروهی هم به درختچه هایی از تیره عناب علاقمند می باشند. تعداد کمی از نظر کشاورزی مضر محسوب می شوند. شفیره ها معمولا به رنگ سبز یا قهوه ای می باشند که توسط یک کمربند و صفحه ابریشمی به  تکیه گاه متصل می شوند.

نام این خانواده از لغت یونانی Pieridesگرفته شده که اشاره به 9 تن از فرشتگان الهام کننده شعر و هنرهای زیبا می باشد . به همین دلیل نگارنده نام زیبا پروانگان را به جای کلم پروانگان برای این خانواده انتخاب کرده است زیرا گونه های مختلف آن به هیچ وجه محدود به این گیاه یا تیره آن  نمی باشند.

اعضاء این خانواده شامل 1500 گونه است که در سراسر جهان زندگی می کنند ؛ از ایران تنها 37 گونه گزارش شده است که به معرفی و شرح زندگی تعدادی از آنان می پردازم.

3- خانواده شاه پروانگان

این خانواده در جهان دارای 300 گونه است که اکثر آنها در مناطق استوایی و نزدیک استوا زندگی می کنند . اسم آنها از افسانه های یونان باستان گرفته شده و اشاره به 50 دختر داناوس دارد. در ایران یک گونه گزارش شده است که بیشتر در جنوب کشور یافت می شود.

4- خانواده رنگین پروانگان

این گروه بزرگترین خانواده پروانه های روز پرواز را شامل می شوند و دارای تعداد زیادی از گونه ها بوده که دارای زیبایی رنگ و تنوع محل زندگی قابل توجهی می باشند.

آنها به جای شش پا از چهار پا برای حرکت استفاده می کنند و دو پای کوچک جلویی را به سینه می چسبانند . لغت چارپا پروانگان نیز از این جهت به آنان گفته می شود ، ولی از آنجایی که بعضی از سایر گروه های پروانگان نیز دارای چنین خصوصیتی می باشند از این کلمه استفاده نشد . شفیره ها آراسته به طرح ها و رنگهای روشن بوده ، اغلب دارای خطوط اصلی نامنظمی هستند . بالغین به دیدار گلها علاقه خاصی دارند . این خانواده در جهان دارای 4000 گونه می باشد . در ایران 33 گونه گزارش شده است که به معرفی و توضیح زندگی تعدادی از این گونه ها می پردازم.

5- خانواده قهوه ای پروانگان

خانواده ای از پروانه های کوچک تا متوسط می باشند که در سراسر جهان یافت می شوند . زیستگاه آنها بطور عمده در علفزارها می باشد .مشخصه اصلی این خانواده ، متورم بودن یکی از رگبالهای بال جلو است . پاهای جلو نیز مانند خانواده رنگین پروانگان به تحلیل رفته و چهار پا فعال می باشد . لاروها از انواع علفها تغذیه کرده و معمولا سر و انتهای بدن آنها باریک است . شفیره ها به صورت آویخته و در بعضی گونه ها بر روی زمین تشکیل می شود.

اکثر آنها قهوه ای رنگ بوده و در بالها دارای حلقه هایی چشم مانند جهت منحرف کردن شکارچیان هستند. تنوع این خانواده در ایران بسیار بیشتر از کشورهای اروپایی است. این خانواده در جهان دارای 3000 گونه می باشد . در ایران 54 گونه گزارش شده است که به معرفی و توضیح زندگی تعدادی از این گونه ها می پردازیم.

6- خانواده منقار پروانگان

خانواده کوچکی  از پروانه ها که شامل 1200 گونه می باشد که اکثر آنها در آمریکای جنوبی زندگی می کنند. خصوصیت اصلی آنان وجود قطعات دهانی رشد یافته ای است که شبیه نوک یا منقار می باشد. از این خانواده در ایران یک گونه گزارش شده است .

7- خانواده آبی و مسی پروانگان

بزرگترین خانواده پروانه های روز پرواز می باشند که شامل حدود 7000 گونه در سراسر جهان است. اکثر آنها در نواحی استوایی مخصوصا جنوب شرقی آسیا زندگی می کنند . تعداد گونه ها در کشورمان به تنهایی با اروپا و آمریکا برابری می کند به طوری که در ایران حدود 100 گونه ، در قاره اروپا 100 گونه و در آمریکای شمالی نیز 100 گونه از این خانواده گزارش شده است.

اعضاء این خانواده به طور کلی دارای اندازه ای کوچک تا متوسط می باشند و عرض بالها بین 3 تا 4 سانتیمتر است . رنگ این پروانه ها دارای منشاء فیزیکی است و بر اثر شکست نور در بالها ایجاد شده بنابراین دارای جلای فلزی بوده و دائمی می باشد . نوزادان (لاروها) خود را به خوبی استتار کرده ، از گلها تغذیه می کنند و بسیاری دارای زندگی همزیستی با مورچگان می باشند.

نام این خانواده لغت یونانی Lykaina  که لقب آافرودیت است گرفته شده؛ آفرودیت در یونان باستان نشانه عشق ، باروری و زیبایی است.

پروانه های این گروه را معمولا و بطور کلی به سه دسته تقسیم می کنند: پروانه های آبی ، پروانه های مسی رنگ و پروانه هایی که دارای نقوش رگه مانند تزیینی در زیر بالها و یک دم انتهایی کوچک بال عقب می باشند. در ایران مانند سایر نقاط جهان اکثر پروانه های این خانواده به گروه آبی تعلق دارند.

در قرنی که گذشت ( قرن بیستم ) پیشرفتهای قابل ملاحظه ای در زمینه شناسایی این پروانگان در کشورمان به دست آمد.

8- خانواده علفزار پروانگان

خانواده ای از پروانه ها با اندازه ای کوچک تا متوسط می باشند ( عرض بالها 1 الی 6 سانتیمتر است ) ؛ در سراسر جهان پراکندگی دارند ولی اغلب آنان در آمریکای جنوبی بسر می برند .

بعضی از خصوصیات آنها شبیه پروانه ها و بعضی شبیه بیدها می باشد ؛ شاخک ها دارای گرز بوده و از هم فاصله دارد. قسمت پیشانی فراخ و بدن ستبر است . آنان اغلب در روز پرواز می کنند و دارای رنگ آمیزی قهوه ای تیره یا نارنجی می باشند . این خانواده دارای 4000 گونه است . در ایران 26 گونه گزارش شده است .