غار سهولان، بوکان

نام انگلیسی:  Sahvalan Cave    نام فارسی :  غار سهولان

موقعیت

غار سهولان در استان آذربایجان غربی قرار گرفته و فاصله آن از روستای عیسی کند واقع در کنار جاده مهاباد بوکان حدود 4 کیلومتر است. فاصله عیسی کند تا مهاباد 43 کیلومتر و تا بوکان 17 کیلومتر است. ارتفاع دهانه غار از سطح دریا حدود 1750 متر است.

معرفی

در گویش کردی «سَهول» به معنای «یخ» و «لان» به معنای «مکان» است که به مرور و برای سهولت تلفظ یکی از لام​ها حذف شده است. سهولان یا مکان خنک برای این غار اسمی با معناست.

ساختمان

غار از دو بخش آبی و خشک تشکیل شده است. مساحت بخش آبی آن چند برابر مساحت بخش خشک است و از سه تالار مملو از آب، که با دالان​های رابط به هم متصل اند، تشکیل شده است که در مجموع دریاچه​ای زیبا پدید آورده​اند. عمق آب در بخش​های مختلف متغیر است اما عمیق​ترین بخش آبی حدود 50 متر ژرفا دارد. فاصله سطح ایستابی تا سکوی مسطح ورودی​ها حدود 20 متر است. غار دارای دو ورودی است. ورودی سمت چپ که به ابتدای بخش آبی می​رسد و ورودی سمت راست که مدخل بخش خشک است. انتهای دالان خشک به جزیره​ای، که حاصل ریزش سقف در این بخش بوده است، منتهی می​شود. مرتفع​ترین سقف غار در محل تالار جزیره قرار گرفته است. در بالای مسیر دالان خشک یکی از گسل​های اصلی زاینده غار پدیدار است که به ورودی سمت راست ختم می​شود. تغییرات سطح ایستایی غار در چند نوبت و در درازمدت سبب زایش پیش آمدگی​هایی لبه مانند (قرنیز) در سرتاسر دیوارهای غار شده که علت آن یکی حرکت بسیار آرام آب در سطح، و دیگری قانون جاذبه مولکولی و جذب کلسیم کربنات غیر محلول از آب حاوی کلسیم بیکربنات محلول بوده است. وجود آب در کف، عامل عدم زایش چکیده در غار بوده است تنها چکیده قابل ملاحظه در غار، چکیده ستبری است که در بخش خشکی و در مسیر پله​ها قرار دارد. در تالار جزیره آبشار سنگی زیبا خودنمایی می​کند. در سراسر غار چکنده​های بسیاری زیبا بخش سقف هستند. در بین چکنده​های سقف تالار دوم، چکنده​ای به شکل پای بُز و با زاویه 45 درجه دیده می​شود. دلایل علمی پدید آمدن این چکنده نامعلوم است و باید درباره آن تحقیق شود.

ویژگی

با توجه به حوضه آبگیر کم وسعت کوه کوترلان که غار در زیر آن زایش یافته است وجود برجستگی​ها پستان مانند در سقف و دیوارهای بخش آبی، غار نمی تواند از طریق متعارف غارهای آهکی اسیدساخته زایش یافته باشد. وجود چشمه​ای که منشأ آب آن در اعماق زمین و هم جوار گسلی ماگمایی و فعال بوده است، آمیختگی گازهای حاصل از فعالیت آن گسل، به ویژه گازکربن دی اکسید یا کربن مونوکسید، با آب چشمه و سپس بالا آمدن آب چشمه سبب آهک خوری مسیر شده و بخشی وسیع از فضای غار را ایجاد کرده است. و اما آب​های فرورو حاوی کربنیک اسید، که حاصل ریزش​های جوی بوده​اند، به نوبه خود وارد عمل شده و سبب زایش فضای بالایی غار شده​اند. سپس آب حاوی کلسیم بیکربنات که حاصل عملکرد آب اسیددار چشمه عمقی از پایین و نفوذ آب​های فرورو از بالا بوده، از طریق چشمه یا چشمه​های غارساز از محوطه غار خارج شده است. هم اکنون خروج آب از طریق چشمه عمقی ادامه دارد.

تفکیک دو بخش پیش گفت غار از یکدیگر: بخش پایینی غار، که شامل برجستگی​های پستانی است، از طریق چشمه درونی و آن بخش که فاقد برجستگی​های پستانی است، بر اثر عملرکد آب​های اسیددار فرورو پدید آمده است. خواننده عزیز باید شرایط آب و هوایی میلیون​ها سال پیش و تغییرات مکرر آن را در طول زمان در مطالعه غارها در نظر داشته باشد، نه شرایط کنونی را. به عنوان مثال زمانی بوده که از نوک هر یک از چکنده​های سهولان آب می​چکیده است، اکنون در پرآب​ترین ماه سال جز چند چکنده آب چکان در سراسر غار دیده نمی شود.

توصیه

مسئولان غار در استان و در کشور باید از حفر هر گونه چاه و قنات در محدوده​ای از غار، که توسط زمین شناسان خبره کشور مشخص خواهد شد، جلوگیری کنند زیرا در صورت برخورد مسیر چاه به یکی از رگ​های چشمه درونی و یا چشمه خروجی، غار از آب تخلیه و تبدیل به گودالی مخوف خواهد شد. همچنین به علت نورپردازی به بخش​های مختلف غار، در مکان​هایی که بیش​تر در معرض نور بوده​اند جلبک روییده است. از آن جا که جهت گردش گری از غار دیدن می​شود، عدم نورپردازی امکان پذیر نیست؛ از این رو پیشنهاد می​شود محل​های جلبک گرفته با پمپاژ قوی آب مورد شست و شو قرار بگیرند و برای زدودن رنگ سبز از فرچه​های پلاستیکی استفاده شود. توضیح این که آب پمپ شده یابد آب خالص غار باشد و عمل پمپاژ باید به طور منظم انجام شود.