قفل سازی

ایام قدیم تا قرن 18 میلادی ، قدیمی ترین شکل قفل، قفلی است که در ویرانه های خرساباد نزدیکی نینوا، پیدا شده است و حدود 4 هزار سال قدمت دارد و امروز این هنر که زمانی به عنوان یکی از صنایع دستی منطقه آذربایجان بود، به دلیل از بین رفتن کاربرد و عدم حمایت از دست اندرکاران آن، منسوخ شده است. در زمان ایلخانان دوم یعنی اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم منطقه کوهنبان در کرمان شهرتی در ساخت آینه‌های فولادی داشت این در حالی است که شیراز در ساخت کارد، سرتیر، سرنیزه و قفل (در زمان صفوی )و قم، کرمان، شیراز ، مشهد و اصفهان در ساختن شمشیر ، کرمانشاه در ساخت سلاح‌هایقدیمی ترین کلیدی که تاکنون پیدا شده از منطقه بین النهرین است این کلید که 4000 سال قدمت دارد از حفاری های قصر خُرس آباد نینوا کشف شده و متعلق به کلون‌های چوبی شبیه کلون های امروزی است.
ایرانیان از جمله مللی هستند که در پیشرفت و تکوین حرفه قفل سازی سهم عمده ای داشته اند و قدیمی ترین قفل پیدا شده از نوع کلون در ایران از حفاری چغازنبیل در شوش بدست آمده که متعلق به قرن سیزدهم پیش از میلاد است .
آتشین (تفنگ) و مرند در ساخت تفنگ و قفل های رمزی مشهور بودند و این روند تا قرن بیستم همچنان ادامه داشت.
این قفل چوبی است و چند میله چوبی قابل حرکت دارد که در سوراخ هایی مناسب روی کلون می افتند و کلون را در وضعیت بسته نگه می دارد. کلید این قفل چوبی است و میله هایی دارد و می توان آن را در شیاری در کلون داخل کرد. میله های کلید ، میله های قابل حرکت قفل را به ارتفاع مناسب بالامی برند و بیرون کشیدن کلون ممکن می شود.
مصریان قدیم ، این نوع قفل را می شناختند و نمونه هایی از آن در ژاپن و نرو ژ نیز به دست آمده است.در حفره های تپه چغازنبیل در استان ایلام، کلون و میله هایی سنگی پیدا شده که قدمت آن به قرن سیزدهم میلادی می رسد.
رومیان، قفل ها و کلیدهای فلزی را اختراع کردند و برای اولین بار از ضامن ها برای ایمنی قفل استفاده کردند. قفل های ضامن دار صدها سال، تنها وسیله اطمینان بخش برای مردمان به شمار می رفت، در واقع ضامن ها همان برآمدگی های اطراف سوراخ کلید در قفل هستند، به طوری که اگر کلیدی، شیارهایی متناظر با ضامن ها نداشته باشد، گردانیدن و حرکت آن در قفل ممکن نیست. طی قرنهای متمادی، قفل سازها ابتکارهای فراوانی در طرح ضامن ها ارائه کردند و در نتیجه، کلیدهای پر-پیچ و خمی پیدا شد.
رومیان، کلیدهای کوچکی هم می ساختند و آنها را به عنوان انگشتر به دست می کردند ، همچنین علاوه بر قفل های ثابت، قفل قابل انتقال را هم وارد کار کردند.
قفل سازان قرون وسطی، به خصوص در کشور آلمان ، در ساختن قفل های ظریف تبحر خاصی داشتند. کلیدها و قسمت های متحرک قفل را بسیار پرکار و ضامن ها را بسیار در هم پیچیده می ساختند و ظاهر قفل ها را به طور بسیار زیبایی تزئین می کردند. با این همه ، توجه و نیاز فراوانی که در آن روزگاران پرآشوب به قفل های مطمئن بود، در ساز و کار قفل ها چندان پیشرفتی حاصل نشد و درهم پیچیدگی ضامن ها و پنهان کردن سوراخ کلید، تنها وسیله ایمنی به شمار می رفت.
قفل سازی یکی از صنایع دستی پر کاربرد و بسیار مهم در کشور به حساب می آمد و تبریز به عنوان مهد این صنعت شهره عام و خاص بود.
قفل در زمان های گذشته به صورت اشکال حیوانی و انسانی ساخته می شد و به این ترتیب، قفل سازان ایرانی تا حدودی توانستند خلاهنر مجسمه سازی ایران را با ساختن این نوع قفل ها پر کنند به همین دلیل می توان این صنعت را هنری دانست که رابط بین سایر هنرها نیز شده بود.
قفل ها در گذشته تنها کاربرد ایمنی نداشتند و کاربرد آئینی و دینی هم داشتند، بطوری که بسیاری از مردم و قفل سازان، برای امامزاده ها و اماکن متبرکه قفل نذر می کردند.
هنر قفل سازی ایران هنر بسیار پیشرفته ای به شمار می رفت تا جایی که قفل «چالشتر» که بر خانه کعبه قرار دارد، ساخت صنعتگران قدیمی ایرانی است.
این هنر صنعتی که زمانی مشتریان فراوانی داشت از 50 سال پیش با آمدن قفل های صنعتی رو به افول گذاشته ودر حال از بین رفتن است.