با همان روش بسیار ابتدایی و مصالح ابتدایی‌تر (کولهای [تالاب] سفالین). قناتها علاوه بر انتقال آب شیرین به دشتها و حاشیه کویرها می‌توانند با توجه به لایه‌های زمین‌شناسی کشور، در زه‌کشی و انتقال آب شور و دور کردن این آبها از مجاورت سفره‌های آب شیرین زیرزمینی مورد استفاده قرار گیرند.
گوبلو، دانشمند فرانسوی حدود بیست سال در ایران اقامت داشته و در زمینه آب در ایران کار کرده است، موضوع مطالعه خود را قنات انتخاب می‌کند و با سفرهای متعدد به مناطق مختلف جهان و با استفاده از ۵۳۴ منبع علمی، تحقیقی کتاب یا تز دکترای خود را تحت عنوان »قنات فنی برای ستیابی به آب در ایران» می‌نویسد: »قنات اختراع ایرانیان است و دهها قرن هم قدمت دارد .در حالی که چینیها فن حفر قنات را تازه حدود ۲۰۰ سال پس از ایرانیان آموخته‌اند. همه چیز دال بر آن است که نخستین قناتها در محدوده فرهنگی ایران ظاهر شده‌اند. حال باید دید که قنات چگونه ابداع شده است».
گوبلو معتقد است که قنات، ابتدا یک فن آبیاری نبوده، بلکه به طور کامل از تکنیک معدن نشأت گرفته و منظور از احداث آن جمع‌آوری آبهای زیرزمینی مزاحم (زه آبها) به هنگام حفر معادن بوده است…. تردیدی نیست که در گستره فرهنگی ایران، از معادن «مس» و احتمالاً «روی» موجود در کوههای زاگرس، در جریان هزاره دوم قبل از میلاد مسیح بهره‌برداری شده است.
یکی از موانع اصلی در پیشرفت کار معدنچیان، وجود آب بوده و هست. تا قبل از اختراع پمپهای مجهز معدنچیان برای خارج کردن آبها از معدن، تنها یک راه داشتند و آن اینکه اگر شیب زمینی اجازه می‌داد، دالانهایی برای خارج کردن آبهای مزاحم به فضای ازاد بیرون از معدن حفر می‌کردند که آب بدون استفاده از هیچ نیروی فنی، از دل معدن به خارج جاری می‌شد.
گوبلو معتقد است که ایرانیان نخستین که به کار کشاورزی اشتغال داشته‌اند، چون آب رودها، چشمه‌ها و غیره را مردمان بومی آسیا اشغال کرده و با آن کشاورزی می‌کردند، سعی کرده‌اند، با ساکنان بومی درگیری نداشته باشند و لذا از هر منبع آبی دیگر کشور استفاده کنند و ترجیح داده‌اند در جاهایی اقامت و کشاورزی کنند که هنوز کسی در آنجا وچود نداشته است. در این اثنا، در بعضی نقاط جویهایی را دیدند که آب در آن جاری است و این آبها تقریباً ثابت و دائمی نیز می‌باشد.
آب این جویها از دهلیز یا مجراهای ایجادشده برای معادن خارج می‌شود. به احتمال زیاد، گروههای کوچکی از کشاورزان تازه وارد یا ایرانیان نخستین، در این کوهپایه‌ها برای استفاده از این آبها سکنی گزیدند و این کوهپایه‌ها بهترین نقاط برای احداث قنات بوده است. ایرانیان اولیه (تازه واردین به فلات ایران) از فن تخلیه آب معدنچیان “آکادی“ی که ابتدا مورد استفاده تنها معدنی داشته است، وسیله‌ای بنیادی برای رفع نیاز خود به آب در فعالیتهای کشاورزی به وجود آوردند. به احتمال قوی ابتدا کشاورزان از معدنچیان می‌خواستند که جویها یا منابع آبی دیگری از این نوع در خارج از معدن بر آنها حفر کنند.
حال باید دید از چه زمانی دلایل قاطع بر وجود قنات، موجود است و این تکنیک طی قرنها در حوزه فرهنگی ایران، یعنی مهد نخستین خود به چه مرحله‌ای از رشد رسیده و به دیگر مناطق جهان صادر شده است.
قنات در افسانه‌های ایرانی
مشهورترین افسانه‌های قدیمی ایران که فردوسی در شاهنامه به نظم آورده است و به نظر میرسد با افسانه‌هایی از یک قرن جلوتر به زبان عربی از سوی ابوجعفر طبری ایرانی (که در دربار بغداد می‌زیسته) نوشته شده منبع الهام مشترکی داشته‌اند. این افسانه‌ها یک سلسله ابداعات تکنیکی و ازجمله بهره‌برداری از معادن و کانالهای آب ضروری برای کشاورزی را به هوشنگ، از نخستین پادشاهان سلسله اسطوره‌ای پیشدادیان نسبت می‌دهد.
قنات در امپراطوری هخامنشی
شهر راگس یا راجس (ری) در چند کیلومتری شهر ری کنونی یکی از پر جمعیت‌ترین شهرها در امپراطوری هخامنشی بود. و شهرهای دیگر مانند اکباتان (همدان) و پاساگارد همگی با استفاده از سیستم قنات توانستند آب خود را تأمین کنند و به حیات خود ادامه دهند. در حال حاضر عمیق‌ترین قنات ایران، قنات قصبه گناباد است با حدود ۳۴۰ متر عمق، مادر چاه آن، طولانی‌ترین قنات درمنطقه یزد است با طول ۱۰۰ کیلومتر قنات قصبه گناباد پیشینه تاریخی ۲۵۰۰ ساله دارد و بیش از دو هزار هکتار از اراضی کشاورزان این شهرستان را به صورت سنتی آبیاری می‌کند و پر آب‌ترین قنات ایران، قنات اکبرآباد فسا است و قدیمی‌ترین قنات ایران، قنات ابراهیم‌آباد اراک می‌باشد و عجیب‌ترین قنات ایران، قنات دو طبقه مون اردستان است که حدود ۸۰۰ سال پیش احداث شده است. یکی دیگر از قناتهای جالب و قدیمی ایران قنات کیش می‌باشد که در سال ۱۳۷۱ کشف شد.
قنات دو هزار ساله کیش با شهر زیرزمینی ساخته شده در آن از مکانهای دیدنی کیش است. در مسیر این قنات، چاههایی به چشم می‌خورد که در گذشته برای لایروبی قنات حفرشده بود.تاکنون ۲۰۰حلقه از این چاههادر مسیر قنات شناسایی شده است که فاصله هر کدام از یکدیگربه ۱۴ تا ۱۶ متر میرسد.سقف قنات را لایه های مرجانی به ضخامت ۲ تا ۱۵ مترو لایه های زیرین قنات را خاک نفوذناپذیر مارنی تشکیل می‌دهد که این خاصیت باعث شده است تا آب باران پس از نفوذ از لایه‌های مرجانی در عمق نفوذناپذیر زمین تشکیل سفره‌های آب زیرزمینی را بدهد.
چهار کیلومتر از مسیر این قنات تاکنون حفاری و لایروبی شده است و هم اکنون در عمق ۱۵ متری این قنات شهری زیرزمینی با کاربری سیاحتی و تجاری در حال ساخت و تکمیل است.
نظرات بسته شده است.