کاروانسرای پاسنگان

کاروانسرای پاسنگان در عصرصفوی ساخته شد و در دوره‌های بعد از جمله قاجاریه از آن استفاده می‌شده است. این کاروانسرا در مسیر جاده قم – کاشان و حد فاصل 20 کیلومتری شهر قم قرار دارد. کاروانسرای پاسنگان هم‌اکنون در شعاع چند صد متری جاده ارتباطی اتوبان قدیم قم به سمت کاشان و در محدوده دشت واقع است. در مجاورت این کاروانسرا آب انبارهایی واقع شده که در هنگام استراحت کاروانیان از آناستفاده می‌شده است. این کاروانسرا به شکل مربع 50 در 50 متر و به صورت چهار ایوان بناشده که چهارگوشه بنا چهار برج نیم دایره و در طرفین ورودی ساختمان ده طاقنمای تزئینی بنا ساخته است. در کاروانسرای پاسنگان اتاق چهارپاداران کوچک است. تمام کاروانسرا از آجر ساخته شده که روی پایه‌ای مرکب از سنگ‌های بزرگ که از سطوح رودخانه گردآوری شده فرا گرفته است. کاروانسرای پاسنگان از نظر قدمت به دوره صفوی برمی‌گردد. این کاروانسرا با شماره 357 و در سال 1321 ثبت شد و هم‌اکنون در اختیار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. حجره‌هایی در داخل شترخانه‌ها وجود دارد که به عنوان حجره‌هایی برای استفاده مراجعه کنندگان در فصول سرما می‌باشد. همه حجره‌ها، چه حجره‌های بیرونی و چه حجره‌های داخلی در ارتفاع cm 120 از کف زمین اصلی بنا شده‌اند. دو حجره دیگر هم در دو طرف ایوان ورودی کاروانسرا قرار دارد که هم از ایوان و هم از حیاط ورودی دارد، که از آنها احتمالا برای سکونت نگهبانان و سرایداران کاروانسرا استفاده می‌شده است.

وضعیت فعلی کاروانسرای پاسنگان
 
 این کاروانسرا با قدمت عصر صفوی است که در دوره های بعد (قاجار) از آن استفاده می شده است.
 
 هم اکنون با شماره ثبت 357 مورخه 1321 در اختیار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. در مجاورت کاروانسرا آب انبارهایی واقع شده که در هنگام استراحت کاروانیان از آن استفاده می شده است.
 
 موقعیت کاروانسرا
 
 این کاروانسرا در مسیر جاده قم – کاشان و حد فاصل 20 کیلومتری شهر قم واقع شده است. پس از آنکه مسیر فرعی جاده ای که به کاشان ختم می شود را طی می کنیم، در مجاورت دو مرغداری، کاروانسرای پاسنگان قرار دارد. کاروانسرا هم اکنون در شعاع چند صد متری جاده ارتباطی اتوبان قدیم قم به سمت کاشان و در محدوده دشت واقع است.
 
 قدمت و معماری بنا
 
 این کاروانسرا به شکل مربع 50 در 50 متر و به صورت چهار ایوان بنا گردیده است که چهارگوشه بنا چهار برج نیم دایره و در طرفین ورودی ساختمان ده طاق نمای تزئینی بنا شده است. کاروانسرای پاسنگان مورد بازدید و استفاده بسیاری از جهانگردان مانند مولر واقع گردیده و نامبرده معتقد است که این بنا توسط یک بازرگان قزوینی به نام حاجی محمدباقر به سال 1807 میلادی ساخته شده است. همچنین باستان شناس معروف فرانسوی مادام دیوالافوا این کاروانسرا را دیده و معتقد بوده است تا سال 1888 میلادی تغییرات مهمی در آن رخ نداده است جز اتاقی که در بالای سردرب ورودی ساخته شده است که هم اکنون دیوارهای آن باقی است تغییراتی نداشته است. در این کاروانسرا اتاق مسافران حذف شده و از این جهت به کاروانسرای گیلک شباهت پیدا کرده است ولی در اینجا دالانهایی که به جای اصطبل بکار رفته است هر کدام شامل دو مدخل است و از این جهت با کاروانسرای سرجم شباهت پیدا می کند. در کاروانسرای پاسنگان اطاق چهارپاداران منحصر به اتاق کوچکی می شود. تمام کاروانسرا از آجر ساخته شده که روی پایه ای مرکب از سنگهای بزرگ که از سطوح رودخانه گردآوری شده فرا گرفته است. از نظر قدمت کاروانسرای پاسنگان را متعلق به دوره صفوی می دانند. از بررسی کاروانسرای پاسنگان چنین بر می آید که اساس معماری کاروانسرا مانند سایر بناها تابع شیوه سنت و سبک رایج زمان (صفویه) بوده است و ساختمان آن از روز روزگاران کهن تا به امروز دگرگونی خاصی نیافته است. در کاروانسراهای ایران معمولاً حصاری دیده می شود و در گوشه و گاهی در میان اضلاع دیوارها برجهایی قرار دارد و یا بر روی سردرب ورودی ساختمان دو طبقه ساخته شده است اتاق مسافران معمولاً پیرامون حیاط باز می شده است. از نظر معماری در هر کاروانسرا اتاقهایی برای نگهبانان و کاروانسراداران ساخته می شده است. و معمولاً هر کاروانسرا دارای چاه آب و آب بوده که گاهی از وسط کاروانسرا و زمانی خارج از محوطه جهت تأمین آب موردنیاز کاروانیان ساخته می شد که در کاروانسرای پاسنگان این نمونه هویداست. سقف کاروانسرا مسطح به گنبدهای قوسی شکل در چهار سوی آن تقارن را بر محور مهمانسرا رعایت نموده است. اصولاً در کاروانسرای مناطق کویری جهت ایمنی دیوارهای بلندی اطراف کاروانسرا را احاطه می کرده که کاروانسرای پاسنگان نیز چنین ویژگی را دارد. در مجموع می توان چنین اذعان کرد که شیوه معماری این محل کوچک نماد و نشانه مناسبی از معماری سنتی گذشتگان در اطراف استان قم می باشد که با مرمت و احیای آن می توان اینفرهنگ و سنت گذشته را حفظ نمود.