موقعیت مکانی :
مسجد بیاق خان در ضلع شمالی خیابان قیام، محلۀ دروازه مهریز و در قوس انتهای بازار خان واقع شده است .
بانی
مسجد بیاق خان به دستور محمّد ولی میرزا درسده سیزدهم احداث گردید.
منابع تاریخی
مؤلّف جامع جعفری در بارۀاحداث مسجد بیاق خان چنین نگاشته است:((یکی از بناهایی که در زمان سلطنت فتحعلی شاه وحکمرانی شاهزاده محمّد ولی میرزا بر یزد ، در این دیار دایر گردید ، مسجد بیاق خان ، واقع در خارج حصار شهر، پشت کاروانسرای خان بوده است.))
بر اساس نوشته های کتاب شناسنامه اجمالی بناها ومحوطه های تاریخی استان یزد قدمت بنای مسجد بیاق خان به اواخر عهد زندیه و اوایل دوران قاجاریه برمی گردد . مطالب مذکور با توجه به گزارشهای منابع تاریخی محلّی همچون جامع جعفری نادرست به نظر می رسد .
مشخصات بنا
مسجد بیاق خان از مصالح خشت وگل وآجر ساخته شده و مشتمل بر تابستانخانه ، گرمخانه وصحن است. گرمخانۀ مسجد در ضلع شرقی تابستانخانه ودر سطحی پایین تر از آن قرار دارد . پوشش گرمخانه که از تابستانخانه وسعت کمتری دارد به صورت طاق وتویزه وآجری است. تابستانخانه تا ارتفاع 5/1 متری کف آن آجری وبقیّه قسمتها سفید کاری‌است . ردیف ستونها، فرم قوس ها وقد پای بلند آنها فضای تابستانخانه مسجد را دلنشین می کند . مسجد در کنار بازار ،با اختلاف ارتفاعی حدود 5/3 متر از کف بازار پائین تربنا شده و از سمت شمال وغرب با پله هایی از صحن مسجد به بازار راه می یابد .
در سالهای اخیر دیوارهای صحن را با آجر سفال نما سازی نموده ودرب های فلزی بزرگ در ورودی های تابستانخانۀ مشرف به صحن نصب گردیده است. هردو ورودی مسجد دارای کتیبه کاشی تخت ومتأخرمی باشدکه نام مسجد را در خود جای داده است.
این مسجد دارای ایوان بزرگ تابستانی با هشت ستون در وسط ونیزگرمخانه ای با هشت ستون است .
همچنین مسجددو درب ورودی از بازار خان دارد : یکی با سیزده پلّۀ به داخل مسجد می رسد ودیگری از سمت بازار زرگرها با هشت پله به داخل صحن منتهی می شود.تابستانخانه در ضلع جنوب شرقی مسجد واقع است واخیراً دستخوش ساخت وساز
جدید شامل هشت ستون وپانزده سقف گنبدی بر روی قوسهای جناغی شده است . این مسجد پنج درب آهنی بزرگ به سمت حیاط دارد. درسمت شرق مسجد ، شبستان تابستانی با هشت ستون وپانزده سقف گنبدی کوچکتر از شبستان جنوبی واقع است . نمای داخلی این شبستان آجری و با بند کشی گچ می باشد ودارای یک درب ورودی 2× 1 متر است که به شبستان جنوبی راه دارد وبا راهرویی به حیاط منتهی می شود .در پشت این راهرو یک اتاق به عنوان وضو خانه وپشت آن سرویس مسجد قراردارد.مسجد سمت شمال ومغرب فاقد بنا است . نمای داخلی حیاط از کاهگل ،شبستان جنوبی سفید کاری با گچ ومحراب آن گچکاری جدید است .
کتیبه های تاریخی
بر زیلویی به تاریخ 1242 خوانده شد :
(( وقف مؤبّد صحیح شرعی فرمودند سر کار بلقیس آثار مهدعلیا نواب مستطاب علیه عالیه این فرد زیلو را بر مسجد جدید البنای خودکه کافه مسلمانان بر روی آن نماز گزاردند واز منافیات وقت محترز باشند وبدون عذر شرعی از موضع مزبور بیرون نبرند . خلاف کننده به لعنت ابدی گرفتار باد . سنه 1242. عمل ابن کافی محمد علی .))
زیلوهای دیگر آن اثر عزیزبیک اشرف میبدی به تاریخ ربیع الثانی 1242 وعلی رضا ولد مرحوم ابراهیم میبدی سنه 1242 وابن میرزا علی ابوالحسن میبدی به سال 1242 است.
نظرات بسته شده است.