این بنا در وسط بازار شهر ارومیه واقع است و یکی ازقدیمی ترین و ارزشمند ترین مساجد تاریخی شمال غرب ایران محسوب می شود . مجموعه بنای کنونی مسجد با بخش های مختلف قدیمی و جدید، به مرور زمان دراطراف هسته اولیه بنا- شبستان گنبددار- ساخته شده است که با توجه به مدارک و شواهد به نظر می رسد که بنای اولیه آن مربوط به دوره سلجوقی باشد. البته با توجه به نقشه چهار طاقی این شبستان و ورودی های که درجهات مختلف آن وجود داشته، بعضی ازمحققین بر این عقیده اند که مسجد برروی بقایای آتشکده ای ازدوره ساسانی ساخته شده است . عده ای نیز تاریخ بنای مسجد را با تاریخ محراب – 676ه-. ق- یکی می دانند؛ اما با توجه به اینکه محراب حاضر برروی محراب قدیمی تری بنا شده و خود بنا نیز باید قدیمی ترازمحراب باشد، به نظر می رسد که تاریخ دوره سلجوقی معقول تر باشد . در دوره های مختلف، بنای این مسجد تعمیر و بازسازی شده یا الحاقاتی بدان صورت گرفته است . ازجمله درسال 118ه-. ق، به دستور رضاقلی خان بیگلربیگی افشار و حاکم ارومیه، تعمیرا تی دراین مسجد به عمل آمد . هسته اولیه و قدیمی مسجد، شبستان گنبددار مربع شکلی است که در اصل ازسه طرف ورودی هایی داشته که دردوره بعد، محوطه های ستونداری به آن الحاق گردیده است . این شبستان به خاطر گنبد خوش ترکیب، عظمت و ارتفاع، عرض دهانه، تقسیم بندی نمای خارجی و حجم فضای داخلی، به ویژه به جهت داشتن محراب گچبری ارزشمند و بسیار بزرگی ازدوره ایلخانی و کتیبه های متعدد کوفی و نسخ و ثلث، بسیار مهم و درخور توجه و بررسی است . درمرکز هر دیوار، پنجره ای است و قدری پایین تراز آن، دو پنجره دیگر است؛ ولی درسمت جنوب، محراب سبب مسدود شدن این دو پنجره گردیده است . برای ساخت گنبد این شبستان، با استفاده ازگوشواره و فیلپوش، طرح مربع را به کثیرالاضلاع تبدیل کرده و پایه مدور گنبد را به نحو بسیار ماهرانه ای بر روی طرح 32 ضلعی نهاده اند . دهانه گنبد، 11 متر و ارتفاع تیزه آن تا سطح زمین، درحدود 18 متر است . مقطع گنبد، بیضی با خیزکم است و دررأس آن، طوقی همانند گنبد مساجد قزوین کار گذاشته اند . این گنبد، ازبیرون برپایه ای 16 ضلعی استوار شده است . بیشتر قسمت های داخلی شبستان سفید کاری شده و دریک قسمت آن، کتیبه جدیدی است که دارای زمینه سیاه است . علاوه بر این، سه کتیبه دیگر مربوط به تعمیرات بنا برروی دیوارها نقش شده است . یکی ازاین کتیبه ها مربوط به زمان فتحعلی شاه و دیگری به تاریخ 1303 ه-. ق و سومی مربوط به سال 1349 است . درپایین گنبد، کتیبه ای به خط کوفی نوشته شده است که به نظر می رسد همزمان باکتبیه تاریخی محراب( 676ه-.ق) باشد . درضلع جنوبی شبستان، محراب گچبری زیبایی به صورت برجسته و الحاقی قرار گرفته که درردیف قدیمی ترین، پرکار ترین و بزرگترین محراب های گچبری ایلخانی و شاهکاری بی نظیر ازحیث تکنیک و تزیین است . این محراب، با مساحتی حدود 60 متر (82/7×48/5 متر ) با طرح های متنوع هندسی و خطوطی با نقش و نگارهای ظریف به صورت بسیار حساب شده تزیین و گچبری شده است . زمینه توری مانند ومشبک آن، با گوی های نیم برجسته، با چنان مهارت و استادی یی ساخته شده که درذهن انسان، تارهای ابریشمی را تداعی می کند . مهارت فنی یی که درساختمان محراب دیده می شود، درنوع خود بی نظیر است و طرح های آن مفصل تر و پیچیده تر ازنمونه های دوره سلجوقی است . درقسمت پایین محراب، دوستون گچبری و دروسط آن، کتیبه های قرآنی و تاریخی قرار دارد . ازآن جمله، کتیبه ای به خط رقاع است که استادکار محراب را معرفی می کند : "عمل عبدالمؤمن بن شرفشاه النقاش التبریزی فی شهر ربیع الاول سنه سته سبعین و ستمائه 676" . ازشکاف های این محراب، قطعات کوچک محراب گچی قدیمی دیده می شود که بدین ترتیب معلوم می شود این محراب برروی محراب قدیمی تری اجرا شده است . درضلع جنوبی صحن و متصل به شبستان گنبددار، شبستانی با ستون های سنگی نسبتا قطور و طاق گنبد آجری وجود دارد که با دو ورودی برشبستان اصلی ارتباط پیدا می کند و کف آن ازسطح صحن پایین تر است . درجلوی این شبستان، یک ردیف 9 بابه حجره کم عمق وجود دارد که تا سال 1353 دارای در و پنجره بوده اند . این بخش مستطیل شکل،100متر مربع مساحت دارد و درامتداد شرقی-غربی قرار گرفته است . ورودی بزرگ آن در نزدیکی شبستان گنبددار قرار گرفته و با مقرنس های گچبری شده، تزیینات گچی رنگ آمیزی شده به اشکال ترنج و سرترنج و کاشی های خشتی هفت رنگ تزیین شده است . صحن مسجد به صورت مربع مستطیل است و با دو درگاه به راسته سنگ تراشان و بازار قدیمی شهر ارتباط پیدا می کند . در اضلاع چهارگانه این صحن- که حدود 20/1متر پایین تر ازسطح کوچه های اطراف قرار دارد- شبستان و ساختمان های قدیمی و جدید الاحداث مسجد قرار گرفته اند . حجره های قدیمی مسجد درگذشته مورد دخل و تصرف قرار گرفته اند؛ از جمله درضلع شرقی که تخریب شده و به جای آنها سالن بزرگ و نوسازی با سقف شیروانی احداث شده است . بیشتر بناهای ضلع شمالی نیز تخریب و مجددا به صورت جدید ساخته شده اند . این بنا به شماره 234 به ثبت تاریخی رسیده است
