این بنا در آخر بازار تبریز و ضلع جنوبی صحن مدرسه طالبیه و بین مسجد حجت الاسلام و مسجد میرزا اسماعیل خاله اوغلی و الچاق مسجد واقع گرد یده است و یکی از قدیمی ترین ابنیه تاریخی شهر به شمار می رود. متأسفانه امروزه از بنای اولیه مسجد و شواهد و مدارک مربوط به آن چیزی زیادی برجای نمانده است و بدین لحاظ نمی توان تاریخ ساخت و نام بانی بنای اولیه مسجد را مشخص ساخت . سید محمد رضا طباطبایی تبریزی، درکتاب "تاریخ اولادالاطهار"، بدون ارائه مدرکی، بنای مسجد را مربوط به صدر اسلام و بانی آن را عبدالله بن عامری ذکر می کند. پاره ای دیگر، بنای اولیه را مربوط به دوره سلجوقی می دانند . درکتاب "مرزبان نامه"، به جامع تبریز اشاراتی شده که مؤید آبادانی و شکوه آن دربین سالهای 622-607 ه-.ق عصر اتابک ازبک بن محمد بن ایلدیگز- است . حاج طالب خان تبریزی- بانی مدرسه طالبیه تبریز در سال 1087ه-.ق دروقف نامه مدرسه خود از این مسجد به نام جامع کبیر تبریز نام می برد. با توجه به مطالب فوق به نظر می رسد که بنای اولیه مسجد حداقل مربوط به دوره سلجوقی بوده و در دوره های مختلف، از شکوه و اعتبار خاصی برخوردار بوده است . بنای اولیه مسجد درزلزله سال 1193 هجری آسیب زیادی دید؛ به طوری که چند طاق آن فروریخت. بعد از این واقعه، حسینقلی خان دنبلی، آن را مرمت و بازسازی کرد . در دوره قاجار نیز تعمیرا تی در این بنا صورت گرفت. در دوره معاصر، حاج محمد باقر کلکته چی- از تجار تبریز- تعمیرات مفصلی در این مسجد به عمل آورد و یک کتابخانه جدید و تالار مناسبی برای مطالعه طلاب علوم دینی احداث کرد . تعمیرات صورت گرفته هر چند شکل جدیدی به بنا داده، اما پایه های قطور و طاق های رفیع و آجرهای فوق العاده بزرگ آن، نشانه قدمت زیاد بنای اولیه مسجد است . بنای کنونی مسجد، مستطیل شکل است و کلأ با آجر و گچ بنا شده و دارای دو ورودی است که یکی درجانب شمال قرار دارد و ازطریق صحن، و دیگری از طرف جنوب به کوچه مجاور باز می شود . ازدر دومی ابتدا وارد الچاق مسجد و ازآنجا وارد مسجد جامع می شوند . کف مسجد، ازسطح زمین های اطراف پایین تر است که گواهی بر قدمت بنا محسوب می گردد . طول مسجد که ازجنوب به شمال امتداد دارد، حدود 62متر است و قسمت وسط آن که دارای طاق بلند و بزرگی است، 15 مترعرض دارد. طول مسجد به دو قسمت تقسیم می شود: قسمت اول که قدری کم عرض است، به طول 28 متر، ازبخش جنوبی که به طول 32 متر است، به وسیله دو جرزعریض مجزا می شود. درانتهای این قسمت، محرابی ازسنگ مرمر سفید ساده با طرح های مارپیچ تزیینی به شیوه صفوی به چشم می خورد . در دیوارهای شرقی وغربی قسمت جنوبی، پنج طاق دوطبقه به عرض 60/3 و طول 60/4 متر درتعمیرات اوایل دوره قاجار ساخته شده است. پایه های این مسجد، بسیار قطور و آجرهای آن فوق العاده بزرگ است . مجموعه مسجد بسیار ساده و بی آلایش و عاری ازهرگونه کاشیکاری یا حجاری است. فقط در بالای طاق محراب، کتیبه ای گچبری به خط کوفی ازدوره ایلخانان مغول باقی مانده است . پشت دیوار شرقی این بنا، مسجد بزرگ و تاریکی با ده ستون و طاق های ضربی آجری وجود دارد که به مسجد زمستانی معروف است و احتمالا قدمت زیادی نیز دارد. این قسمت، درسال های اخیر، تحت نظارت سازمان میراث فرهنگی به شکل اولیه بازسازی شده است . مسجد جامع دارای دو سنگ نوشته تاریخی است . سنگ نوشته اول که بر دیوار پایه غربی طاق میانی نصب شده، از جنس مرمر به ابعاد 12/1×70/1 متر مشتمل است بررؤیای شاه تهماسب صفوی که حضرت ولی عصر"عج" را دیده و آن حضرت، وی را به لغو تمغاات( بخشی از مالیات ها) و احسان و گذشت درباره مردم امر فرموده اند. این کتیبه در سال 972 هجری قمری به خط ثلث شیوا به قلم علاءالدین محمد تبریزی- خوشنویس معروف دربار صفوی- به رشته تحریر درآمده است. کتیبه دوم نیز در بالای در شمالی مسجد جامع نصب شده و مشتمل بر فرمانی از شاه سلطان حسین صفوی و به خط محمد مؤمن تپریزی است. این کتیبه، مورخ به سال 1106ه-.ق و به خط ثلث عالی است که در آن، فرمان شاه صفوی به رستم خان سالار سپه و بیگلر بیگی آذربایجان صادر شده که قمارخانه ها و روسپی خانه ها و چرس فروش ها را ببندند و حد شرعی درحق مرتکبین جاری گردد . همچنین اهالی و اوباش را ازکبوتر پرانی، گرگ دوانی، قوچ بازی و گاوبازی که باعث خصومت و فساد است، منع کرده، مرتکب را مجازات کنند . این بنا به شماره 171 به ثبت تاریخی رسیده است .
