این بنا در مجاورت محلات قدیمی " قلعه ولوا" ، "بیدآباد" و "چهارسوق" شاهرود واقع گردیده و قدیمی ترین مسجد شاهرود است که قدمت آن حداقل به دوره ایلخانی می رسد . این بنا در دوره های متأخرتر متحمل تغییر و تبدیلات بسیاری شده؛ به طوری که از بنای اولیه آن، آثار قابل توجهی برجای نمانده است . هرچند امروزه نام جامع بر روی بنا نیست؛ اما براساس متن وقف نامه ها، نام محله و کوه غربی مقابل آن، نوشته مطلع الشمس و گفته معمرین، این بنا به عنوان جامع شاهرود محسوب می شده و در گذشته از اعتبار خاصی برخوردار بوده است . محمد حسن خان صنیع الاوله، وزیر انطباعات ناصرالدین شاه، درخصوص این مسجد، مطالب درخور توجهی در کتاب خود – مطلع الشمس – آورده است : " . . . مسجد جامع شاهرود که در خارج شهر است، در میان باغات و بساتین که در سفح جبال شمالی واقع شده و آن بنایی معتبر است و هرچند از خشت خام برآورده اند، اما در اهمیت کمتر ازابنیه آجری نیست، شکلا مربع مستطیل می باشد . هشت استوانه ضخیم در وسط است که دو به دو محاذی یکدیگرند و روی آنها طاق های محکم زده اند . قسمت مقابل محراب را پوشش از تیر و تخته است و این اختلاف طاق، طاری و جدید است . سابقا همه طاق خشتی بوده . در سال 1242 ،اهالی شاهرود این مسجد را مرمت کرده اند و این یک قسمت به طور مخالف پوشانده شده . کف قسمت شرقی این مسجد به قدر یک ذرع بلندتر و زیر آن آب انبار می باشد و راه پله از خارج و میان شارع است و روی این قسمت شرقی هم با تیر و تخته پوشیده شده و در وسط، یک قطار ستون های تیربست و روی تیرها چند حمال بزرگ بر هم جفت کرده انداخته اند و سر تیرهای سقف را روی آنها قرار داده اند و تقریبا به طور مستقیم پوشانیده و می توان آنجا را مسجد علی حده محسوب داشت؛ چه، محراب مخصوص و مدخل ممتاز وضع جداگانه دارد . قبله هر دو محراب این مسجد جامع، راست و درست است . طول مسجد بزرگ، سی و پنج قدم، طول مسجد شرقی، بیست و پنج قدم و عرض پانزده قدم است." بنای کنونی مسجد مشتمل بر صحن، شبستان اصلی و دیگر بناهایی است که در سه ضلع دیگر صحن شکل گرفته اند . سطح مسجد، چند متر از سطح زمین های اطراف پایین تر قرار گرفته؛ به صورتی که پوشش آن، همسطح پوشش منازل اطراف و فاقد تمایز خاصی است . بخش قدیمی و اصلی مسجد یعنی شبستان ستوندار، متشکل از سه بخش میانی، شرقی و غربی است . بخش میانی، امتداد ایوانی به عرض 5 متر و عمقی – تا ضلع خلفی شبستان- حدود 16 متر است و دو ضلع خلفی آن، محرابی نیم هشت ضلعی تعبیه کرده اند . بخش غربی، متشکل از دو دهانه – هر دهانه به عرض 3 متر- و بخش شرقی متشکل از دهانه ای به عرض 3 متر و عمق یکسان با دیگر دهانه ها (16 متر) است . پوشش بنا به صورت طاق و گنبد با قوس های ایرانی و عمدتا پنج و هفت بر روی جرزهای چند ضلعی اجرا شده است . شبستان مزبور، فاقد تزیین خاصی است . در تعمیرات سال 375 ا شمسی، به هنگام مرمت یکی از گنبد های اصلی و استحکام بخش سه گنبد فرعی، بقایای کتیبه ای گچبری کشف گردیده که شیوه گچبری آن به آثار دوره ایلخانی شباهت دارد . نمای رو به صحن شبستان و بخش های دیگر بنا، ساده آجری و فاقد هرنوع تزیینی است . در گذشته، در بخش شرقی شبستان اصلی، شبستان زنانه ای وجود داشته که در دوره های متأخرتر تخریب گردیده است . همچنین به گفته معمرین، بنای مسجد دارای وضوخانه ای شبیه آب انبار در جلو و خارج مسجد و نیز مناره ای بوده است . در قسمت شرقی و قسمت شمالی مسجد، باغچه ای قرار دارد که باغچه ضلع شرقی آن، به هفت دختران معروف و به باور عوام، گره گشا بوده و زنان در گذشته آداب و رسوم ویژه ای از جمله در روز بیست و هفتم ماه مبارک رمضان در این مسجد برگزار می کرده اند . این بنا در سال 1376به شماره 1856 به ثبت تاریخی رسیده است .
نظرات بسته شده است.