این بنا بین محله قاضی و محله چریک (فرامه) در شرق دماوند بر فراز تپه ای مشرف به شهر دماوند واقع شده است . بنای کنونی مسجد مربوط به دوره اخیر است که پس از خرابی مسجد قدیمی، بر بقایای آن با سبکی جدید ساخته شده و آثار اندکی از بنای قدیمی به جای مانده است . با این حال، با توجه به توصیفاتی که در گذشته از این مسجد صورت گرفته و نقشه ای که توسط مایرون بی اسمیت از آن کشیده شده، تا حدودی می توان وضعیت اولیه آن را بازسازی کرد . بنای قدیمی با نقشه مستطیل شکل نامنظم (شمالی- جنوبی) مشتمل بر تالار و شبستان ستوندار، اتاق ها و مناره، شبستان زیرزمینی و صحن مستطیل شکلی بوده که بخش هایی از آن اصلی بوده و بخش های دیگری در طی زمان بدان افزوده شده بوده است . با توجه به شیوه ساختمانی، بخش های اصلی- شبستان جنوبی و مناره- احتمالا مربوط به دوره سلجوقی و بخش های دیگر با توجه به کتیبه های خوانده شده مربوط به دوره تیموری و صفویه بوده اند . مصالح مورد استفاده در بنا، خشت و آجر، سنگ و تیرهای چوبی بوده است . ورودی اصلی بنا در جبهه شمالی قرار داشته که از طریق راهرو وارد صحن مستطیل شکلی می شده که سنگفرش شده بوده و در وسط، حوض آبی داشته است . در جنوب صحن، شبستان ستوندار قدیمی؛ در شمال صحن، تالار ستوندار الحاقی و در سمت شرق و غرب، ده اتاق مستطیل شکل قرار داشته است . شبستان جنوبی از طریق سه ورودی قوس دار بزرگ به صحن مرتبط می شده و ورودی میانی، از دو رودی دیگر وسیع تر بوده است . فضای شبستان – در راستای این ورودی ها- از سه ناو یا راهرو تشکیل می شده که توسط دو ردیف ستون سه تایی از همدیگر مجزا می شده اند . ستون ها، مدور آجری به قطر 37/1 متر بوده و بر پایه ای مربع شکل قرار داشته و در ارتفاع 60/2متری توسط قوس های طاقی به یکدیگر متصل می شده و سطحی را فراهم می آورده اند که سقف تیرپوش بر آن قرار می گرفته است . در دو طرف شرق و غرب این شبستان، دو راهروی طاقدار، موازی با راهروهای شبستان، با پایه های آجری مربع مستطیل قرار داشته است . در انتهای جنوبی ناو میانی شبستان، محراب مسجد با تزیینات و کتیبه کوفی گچبری قرار داشته است . روبه روی شبستان جنوبی، در شمال صحن، تالار مستطیل شکلی بعدها ساخته شده بوده که سقف مسطح آن بر روی یک ردیف ستون مربع شش تایی قرار می گرفته است . در زیر این تالار نیز شبستان زمستانی مسجد با چهارده پایه آجری مربع شکل و طاق های گهواوره ای قرار داشته است . در بیرون از مسجد، چسبیده به ضلع شرقی آن، مناره ای آجری با طرح مدور به ارتفاع 55/14 متر بر پایه ای مربع به ارتفاع 24/3 متر ساخته شده بوده که اکنون نیز با تغییراتی، در بافت مسجد جدید جای دارد . بخش فوقانی مناره از بین رفته و در میان بدنه آن، راه پله ا ی مارپیچ و نورگیرهایی تعبیه کرده اند . در این مسجد، کتیبه هایی تاریخی وجود داشته که بخشی برجا مانده و بقیه از بین رفته اند . تعدادی از کتیبه های از بین رفته توسط نویسندگان دوره های اخیر خوانده شده اند . همگی این کتیبه ها مربوط به تعمیرات و الحاقات مسجد جامع هستند و ارتباطی با بنای اولیه آن ندارند . از جمله این کتیبه ها می توان به موارد ذیل اشاره کرد . کتیبه بالای ستون طرف راست محراب، روی چوب زیر پایه طاق :" امر بعماره هذا المسجد المبارکه الشریفه المعظم بقوت الله تعالی و حسن توفیقه حسبته الله تعالی و طلبا لمرضاء با امید ثواب اخری در اینوقت مفخم الاعظم مقرب امرا السلاطین خواجه یاقوت این عمارت میمون نصب وی شد بتوفیق الله تعالی فیشهورسنی اثنی عشر و ثمانمائه 812ه-. ق حرره علی بن فتح الله " . بر روی تخته چوبی زیر پی طاق ستون سمت دیگر محراب : "ساعی خیر خواجه مصطفی بن جمال الدین طاوسه عاقبته خیر فی الدنیا والاخره فی ایام سلطان السلاطین شاه اسماعیل صفوی خلد الله ملکه فیتاریخ سبع و عشرین و تسعمائه 927 کاتبه محمد علی شجاع " . کتیبه ای که بر بالای ستون طرف چپ مسجد جدید نصب شده است : "بانی خشت المربع محمد ریس بن نعمت الله عمل جمال الدین محمود نجار" . کتیبه جرز کناری محراب : "بانی هذا الاستوانه بعدات هدته الزلزله جدی حاجی میرزا علی بن مرحوم حاجی علی بابا کتبه العبد المذنب العاصی اسمعیل بن مظفر القاضی ان فی الجنه نهر من لبن لعلی و حسین و حسن عمل استاد مقیم بن استاد ابراهیم جدی و ثمانین بعدالف [1081] وقع تعمیرهذه الاستوانه فی الدوله ابوا لمظفر السلطان شاه سلیمان الحسینی الموسوی الصفوی" . کتیبه های دیگری هم بر دو قطعه سنگ در اطراف مسجد نصب شده که بر روی یکی، فرمان شاه عباس مورخ 1042 ه-. ق بوده و بر دومی، شرح طاعونی که در دماوند به تاریخ 1247 ه-. ق آمده است . بر روی کاشیکاری نیز نام حاجی سلطان محمود و تاریخ 1030 ه-. ق آمده است . به نوشته اعتماد السلطنه، تاریخ بنای اولیه مسجد در طرف راست محراب به خط کوفی گچبری شده بوده که از بین رفته است .
نظرات بسته شده است.