این بنا درمیدان صاحب الامر واقع و اصل بنای آن مربوط به دوره فرمانروایی امرای آق قویونلو است . بنای کنونی مسجد فاقد جنبه های ارزشمند تاریخی و هنری است؛ اما به روایت منابع تاریخی و مدارک و شواهد اندک برجای مانده، به روزگار آبادانی ، یکی اززیبا ترین و با شکوهترین مساجد تبریز بوده است . حاجی خلیفه کاتب چلبی، مؤلف کتاب های "کشف الظنون" و "جهان نما"، درکتاب اخیر راجع به این مسجد می نویسد: "جامع سلطان حسن، ازبناهای اوزون حسن، پادشاه آق قویونلو و به طرز جوامع سلاطین با سنگ تراش و سرب ساخته شده، بنای متین و با شکوهی است . درکنار صفه محراب، یک قطعه مرمر بلغمی بزرگی به طول و عرض چند ذراع به دیوار نصب شده و جامع را رونق بخشیده است . سنگ مرمر مزبور، ازنوادر دهر به شمار می رود و درجامع دیگر، نظیر آن دیده نشده است . اسماء چهار یار که درسر درب آن حک شده بود، از طرف قزلباش ها پاک و فقط به نام علی (ع) ابقاء گرد یده است." باید دانست که گرچه بنای مسجد و منضمات آن- عمارت نصریه- به اوزون حسن بایندری نسبت داده می شود، ولی با توجه به نوشته حافظ حسین کربلایی درکتاب "روضات الجنان و جنات الجنان "، بنای آنها بعد از درگذشت اوزون حسن صورت گرفته است . اولیا چلبی که در سال 1050 ه-.ق ازاین مسجد دیدن کرده، می نویسد : "این مسجد را سلطان حسن آق قویونلو بنا کرده است … بنای این مسجد، یکی ازشاهکارهای هنر معماری است . گنبدهای آن همه کاشیکاری شده واز چهارسو دارای منافذی هستند که با سنگ های مرمرین مزین و مشعشع گرد یده اند. روی هرچهاردیوار این مسجد بزرگ را اسلیمی ها ، ترنج ها ، گل ها و بوته های گوناگون و کتیبه های متعدد حجاری و گچبری شده زینت بخشیده اند … بالای درها و پنجره ها نیز سنگ نبشته هایی با خط ثلث جلی وجود دارد که بی شباهت به خط زیبای یاقوت مستعصمی نیست . درطرفین محراب این مسجد، دوپارچه ستون سنگی زرد رنگ قرار داده اند که بهای آنها بدون مبالغه با خراج ایران و توران برابری می کند . گویا اینها کهرباهستند و نظیرشان درهیچ جای دنیا پیدا نمی شود ." نادرمیرزا، درخصوص وضعیت مسجد در دوره قاجاریه می نویسد: "اکنون مسجدی است آنجا با چوب مسقف و مدرسه ای کوچک و ویران . و به اندازه یک کف دست اینجا آجر کاشی بنا شده، به درگاه رخامی بالای مدخل منصوب است که فصلی در آن منقور است . " همچنان که نادرمیرزا نوشته، امروزه، از آن همه سنگ تراش و رخام و کاشی، فقط یک قطعه مرمر درمحراب مسجد، یک قطعه سنگ نوشته مرمرین بر دیوار نزدیک در مشرف به میدان صاحب الامر، یک قطعه سنگ نبشته بر دیوار شمالی مسجد کوچک زمستانی و یک قطعه دیگر در پای دیوار کفشکن، یک قطعه سنگ قبر مرمرین در پای دیوار شرقی خواجه نشین مسجد زمستانی مزبور، یک قطعه سنگ نبشته نصب شده بر سردرمدرسه ، یک حلقه حوض یکپارچه سنگی، شش ستون سنگی و مقداری سنگ قبر و سنگ نبشته انباشته درمسجد زیرزمینی باقی مانده است . سنگ نبشته مرمرین محراب مسجد به صورت طاقنمای ظریفی حجاری شده و خوشرنگ است . قطعات سنگ نبشته های برجای مانده نشان می دهد که کتیبه های سراسری حجاری شده به خط و شیوه عالی، بخش های مختلف مسجد را تزیین می کرده است. برسنگ قبر مرمرینی که در پای دیوار شرقی خواجه نشین شمالی مسجد زمستانی کار کرده اند، عبارت "هذا روضه المرحوم شهره به ابوشرف بن … بیگ " خوانده می شود که با توجه به مشخصات سنگ، احتمالا مربوط به قبر یکی از امرای آق قویونلو- مدفون درعمارت نصریه- است . سنگ نبشته قهوه ای رنگ دیگری درسردر صحن مدرسه حسن پادشاه نصب گردیده که متعلق به زمان شاه تهماسب صفوی و متضمن بیم دادن سپاهیان و مردم از ورود بدون اجازه به خانه های دیگران است . مسجد زمستانی مسجد حسن پادشاه که تا دوره اخیر مورد استفاده بوده، دارای شش ستون سنگی و طاق ضربی آجری است . مدرسه حسن پادشاه نیز به صورت نیمه معمور تا چندی پیش اقامتگاه طلاب علوم دینی بوده است .
1 نظر
بسیار موثر بود .