|
تالاب بین المللی هامون یکی از تالاب های مهم دنیا و بزرگترین دریاچه آب شیرین در سراسر فلات ایران محسوب می شود که با مساحتی حدود 5700 کیلومتر مربع و دامنه عمقی 1 تا 5 متر در ناحیه کویری و بیابانی شرق کشور، در منطقه سیستان و در محدوده 60 درجه و 39 دقیقه تا 61 درجه و 35 دقیقه طول شرقی و 31 درجه و 15 دقیقه تا 31 درجه و 32 دقیقه عرض شمالی واقع گردیده است . این دریاچه از سه بخش به نام های هامون پوزک در شمال شرقی، هامون صابری در شمال و هامون هیرمند در غرب و جنوب غربی سیستان تشکیل شده است. بخش وسیعی از هامون پوزک و قسمت عمده هامون صابری در خاک افغانستان و مابقی هامون ها در خاک ایران قرار دارد. سطح هر یک از هامون ها بسته به میزان آب ورودی ، فصول پر بارش، خشکسالی ها و ترسالی ها تفاوت داشته و تابعی از آب جریان یافته در رودخانه هیرمند، خروجی پشت سدها و رودخانه های فصلی دیگر می باشد . اغلب در سال های پر آبی و در فصل بهار بعد از بروز سیلاب رودخانه هیرمند و انشعابات آن ، سه هامون به هم متصل شده و به شکل یک نعل اسب دیده می شوند .
جدول : برآورد مساحت هامون ها در رژیم های پرآبی ، میان آبی و کم آبی به کیلومتر مربع .
هامون هیرمند
این هامون حدود 470 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در فاصله 45 کیلومتری جنوب غربی شهرستان زابل واقع است (34). سطح آن از سایر هامون ها بیشتر ولی عمق آن کمتر است. عمق متوسط در زمان پر آبی یک متر، در شرایط میان آبی 5/0 متر و در کم آبی صفر تعیین شده است (14 ).
در سال های عادی بویژه از اواخر تابستان تا اوایل زمستان، هامون هیرمند به چندین برکه کوچک و بزرگ کم عمق تبدیل شده که بزرگترین آنها در قسمت شمال هامون هیرمند و غرب کوه خواجه واقع گردیده و سنگل نام دارد (46). از آنجائی که حیات این دریاچه به رود خانه هیرمند و انشعابات فرعی آن وابسته است ، آبگیری آن منوط به نوسانات طبیعی یا مصنوعی (احداث کانال) رودخانه هیرمند بوده و قطعا آبگیری اخیر مخازن چاه نیمه، سدهای زهک، سد سیستان و یا سد کجکی در افغانستان تأثیر زیادی در کاهش آبگیری دریاچه داشته است ؛ به ویژه در سال های اخیر بروز خشکسالی از یک طرف و احداث سدهای جدید و آبگیری مخازن چاه نیمه از طرف دیگر، ظرفیت آبی رودخانه هیرمند را کاهش داده و منجر به خشکی هامون هیرمند شده است.
هامون صابری
ارتفاع این هامون حدود 475 متر از سطح دریا بوده و در فاصله 27 کیلومتری شمال غربی شهرستان زابل واقع شده است . عمق متوسط آن در مواقع پرآبی 5/1 متر و در شرایط میان آبی و کم آبی 1 متر تعیین شده است . این هامون در تاریخ 23/6/1975 بعنوان تالاب بین المللی تعیین و با شماره 007R 21 ثبت گردیده است . حدود 59 درصد سطح آن در خاک ایران و بقیه متعلق به کشور افغانستان می باشد . با توجه به نوسانات آب، دیرتر از هامون هیرمند خشک شده و نسبت به آن ظرفیت آبی بیشتری دارد. در داخل این هامون چند برکه با عمق بیشتر وجود دارد که عبارتند از چونگ دراز، چونگ یکدست و چونگ ریگ که در مواقع کم آبی به مدت طولانی تری آب خود را حفظ می کنند. هامون صابری دیرتر از هامون هیرمند خشک شده و نسبت به آن از کیفیت آب بالاتری برخوردار هست ، اما به دلیل بالا بودن غلظت مواد آلی (فضولات حیوانی)، شیمیایی (فاضلاب های کشاورزی) و املاح ، دارای استاندارد های لازم آشامیدن و حتی استفاده دام و کشاورزی نمی باشد.
هامون پوزک
این هامون سابقا سواران نیز نامیده می شد. حدود 5/476 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و مساحت آن 1484 کیلومتر مربع است که 330 کیلومتر مربع آن در ایران و بقیه در خاک افغانستان است . هامون پوزک در تاریخ 23/6/1975 بعنوان تالاب بین المللی تعیین و با شماره 009R21 ثبت گردیده است. عمق متوسط آن در زمان پر آبی 2متر و در مواقع میان آبی و کم آبی 5/1 متر است .
هامون پوزک در انتهای بخش شمال شرقی دشت سیستان در خاک افغانستان قرار دارد که در مواقع پرآبی سرزیر آن ابتدا به شمال شرقی دشت، تحت عنوان پوزک ایران وارد شده و پس از مشروب کردن اراضی شمالی منطقه به هامون صابری اتصال می یابد. در اکثر اوقات سال دارای آب بوده و کیفیت آب ، به علت تراکم کم جوامع انسانی در اطراف آن و ایجاد آلودگی کمتر، بهتر از هامون هیرمند و صابری است . هامون پوزک از چند برکه جدا از هم تشکیل شده که بزرگترین این برکه ها برینگک به وسعت 208 کیلومتر مربع است . برکه های دیگر آن چونگ سرخ، کوشک ، چونگ برفی و چونگ خرگوشی است .
|
