منطقه حفاظت شده ارسباران

نام انگلیسی :  Arasbaran protected area     نام فارسی :  منطقه حفاظت شده ارسباران

منطقه حفاظت شده ارسباران در موقعیت جغرافیایی N3855 E4651 در استان آذربایجان شرقی واقع است. یکی از مناطق منحصر به فرد حفاظتی زیستی ایران ارسباران نام دارد. ارسباران به عنوان منطقه‌ای ویژه به لحاظ پوشش گیاهی و گونه‌های جانوری، یکی از مناطق حفاظت شده‌ای است که سال‌هاست پروژه‌های شکار ممنوع، حفاظت رویشی و دوره‌های پژوهشی در آن به اجرا درمی‌آید تا از روند تخریبی پوشش گیاهی آن جلوگیری شود و گونه‌های در معرض انقراض جانوری به زاد و ولد متعادلی دست یابند.

ارسباران بعد از سپری کردن دوره‌های حفاظتی، قابلیت این را پیدا کرده که بخش‌هایی از آن به پارک ملی ارتقاء یابد و در معرض و دسترس علاقه‌مندان طبیعت قرار گیرد.
این منطقه زیبای کوهستانی از مناطق رویشی نادر و زیست‌کره‌ای ارزشمند برای گونه‌های کم‌یاب جانوری است. ارسباران واقع در حاشیه جنوبی رودخانه مرزی ارس در استان آذربایجان شرقی، با مساحتی برابر با ۸۰۶۵۴ هکتار در سال ۱۳۵۲ حفاظت شده اعلام شد، در سال ۱۳۵۵ نیز به دلیل دربرداشتن زیست‌ بوم‌های گوناگون، ارزش بیولوژیک بسیار بالا و گونه‌های گیاهی و جانوری منحصر به فرد، به عنوان ذخیره‌گاه زیست ‌کره شناخته شد.

علاوه بر آن مساحتی حدود ۲۹۰۰ کیلومتر مربع از دامنه‌های جنگلی آن به عنوان منطقه رویشی ارسباران با جنگل‌های نیمه‌مرطوب نشانه‌گذاری و تحت حفاظتاست. پوشش جنگلی این رویشگاه در گذشته‌ای نه‌چندان دور از وسعت بیشتری برخوردار بود. وجود ۱۰۷۲ گونه علفی و ۹۷ گونه چوبی در این منطقه کوچک، نشانه تنوع زیستی گیاهی بسیار زیاد آن است و مهم‌ترین مشخصه آن محسوب می‌شود.

دامنه ارتفاعی ۲۵۶ تا ۲۸۹۶ متر، بارندگی ۲۷۵ میلی‌متر و دمای متوسط سالیانه ۱۰ درجه سانتیگراد، منطقه را دارای اقلیم‌های نیمه‌خشک و نیمه‌مرطوب معتدل کرده است. این منطقه از نظر حفظ ذخایر ژنتیکی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است، از جمله گونه‌های گیاهی مهم منطقه می‌توان «آوری، ممرز، گردو، چنار، کیکم، عاق، زرشک، گیلاس، آلبالو، سرخدار، هفت کول، ارسل، زغال اخته، آلوچه، انار وحشی، زالزالک و … انواع نعنا عیان، پامچال، آلاله و گراس‌ها» را برشمرد. گونه‌های مهم جانوری منطقه عبارتند از: بز، پازن، قوچ، میش، گراز، خرس قهوه‌ای، گرگ، سیاگوش، روباه، خرگوش، پلنگ، کبک، قرقاول ارسبارانی، هما، انواع شکاری‌ها، یله مار، تیرک مار، گرز، مار و… .اما مهم‌ترین و کم‌یاب‌ترین گونه جانوری شناخته شده ارسباران نوعی پرنده نادر به نام «سیاه خروس قفقازی» است که این منطقه یکی از معدود زیستگاه‌های آن به‌حساب می‌آید. قرقاول ارسبارانی و مارال دو گونه دیگر در معرض خطر انقراض این منطقه هستند که نسل در خطر آنها با برنامه‌های حفاظتی احیاء و جمعیت آنها در حال حاضر آمار مطلوبی دارد.

هماهنگی‌های لازم برای انجام طرح ارتقاء منطقه حفاظت شده ارسباران به پارک ملی با دستگاه‌های مربوط انجام شده است و با تأیید شورای عالی محیط‌زیست بخشی از این منطقه به پارک ملی تبدیل می‌شود. با این حساب در آینده‌ای نزدیک ارسباران به عنوان بیستمین پارک ملی ایران، کانون توجه گردشگران طبیعت و مرکز بهره‌برداری موضوعات اکولوژیستی و پژوهشی خواهد بود.

قرار است بخش مرکزی آن حدود ۳۹ هزار هکتار به پارک ملی تبدیل شود. وجود آثار ارزشمند تاریخی، همچون «قلعه بابک» «دژ طوماسیاش و کلیسای نارینی» در این محدوده، ‌ویژگی برجسته این پارک برای جلب گردشگر محسوب می‌شود.ضروری است پس از این اقدام فرخنده و پیوستن ارسباران به عنوان بیستمین پارک ملی در فهرست پارک‌های ملی ایران، اقدامی هماهنگ از سوی سازمان‌ها و نهاد‌های ذی‌ربط مانند «سازمان میراث فرهنگی و گردشگری،محیط‌زیست، منابع طبیعی و… » صورت گیرد و شرایطی درخور ارتقای این منطقه حفاظت شده، برای علاقه‌مندان فراهم شود و اطلاع‌رسانی درست و زمینه‌های جذب توریست و زیرساخت‌های رفاهی آموزشی، می‌تواند به معرفی جدیدترین پارک ملی ایران کمک کند تا ارسباران به قطبی در اکوتوریسم بدل شود.