منطقه حفاظت شده بحر آسمان

نام انگلیسی :  Bahr Aseman protected area     نام فارسی :  منطقه حفاظت شده بحر آسمان

در دهه 1350 به واسطه ارزش های منحصر به فرد بخش های جنوبی منطقه در حوزه کوه قرقطوئیه با احداث پاسگاه در منطقه اسفندقه اقدامات لازم جهت حفاظت منطقه به عمل می آمده است ولی به واسطه نبود امنیت در محل بطور کل حفاظت آن تا چند سال قبل متوقف شده بود. شایان ذکر است منطقه مذکور در فهرست مناطق تحت مدیریت کشور نبوده است ولی با توجه به ارزش های منحصر به فرد توسط گشت سیار شهرستان جیرفت و همچنین نیروهای مستقر در پاسگاه اسفندقه گشت و کنترل در آن صورت می پذیرد.

موقعیت جغرافیایی( عوارض و منابع فیزیکی، آدرس موقعیت جغرافیایی نسبت به شهر – روستا):
این منطقه از N2846 تا N2913 عرض شمالی و E5656 تا E5735 طول شرقی از نصف النهارگرینویچ قرار گرفته است. این منطقه در 215 کیلومتر ی جنوب مرکز استان و در 25 کیلومتری شرق شهرستان رابر و همچنین 40 کیلومتری شمال غرب شهرستان جیرفت واقع شده است.

وسعت منطقه:
118800 هکتار.

دامنه تغییرات ارتفاع از سطح دریا: حداکثر ارتفاع3680 متر مربوط به کوه بحرآسمان و حداقل ارتفاع1920 متر در حوالی علی آباد می باشد.

نوع اقلیم:
منطقه دارای اقلیم سرد و خشک بوده و در زمستانها بخش های زیادی از  آن پوشپیده از برف می گردد. به واسطه شرایط آب و هوایی خاص در فصول گرم سال از مهمترین ویژگی های جلب توریسم به منطقه می باشد.

تشریح وضعیت طبیعی( شرح اجمالی سیمای منطقه):
منطقه بحرآسمان مجموعه ای کوهستانی است که به همراه جبال بارز طولانی‌ترین و مرتفع ترین رشته کوه جنوب شرقی کشور را ایجاد کرده است. در واقع این کوهستان به مانند بسیاری از کوهستانهای واقع شده در مجموعه فلات مرکزی تنها یکسری کوه پراکنده نبوده بلکه کاملاً رشته کوهی مرتفع است که از نظر توپوگرافی و اقلیمی هیچ سنخیتی با مناطق دشتی اطراف خود ندارد. ارتفاعات این کوهستان که در جنوب شرقی شهر کرمان واقع شده و در نزدیکی کوهستانهای هزار و جوپار قرار دارد زمستانهای بسیار سردی دارد که همراه با بارش برف است و این برف در ارتفاعات تا مدتها باقی می ماند. ارتفاعات بحرآسمان در بخش جنوبی با قرار گرفتن در حوزه آبریز هلیل رود و جازموریان نهایتاً به مناطق دشتی با ارتفاع 600 تا 1200 متر ختم می‌شود که از آب و هوای بسیار گرمی و تا حدودی مرطوب برخوردار است. برعکس جبهه شمالی این رشته کوه به دشت‌های مرتفع‌تری وصل می‌شود که دارای اقلیمی سرد و خشک هستند. این محدوده کوهستانی مرتفع هم به دلیل بارش سالانه نسبتاً زیاد که شامل باران و به ویژه برف است و هم وجود چشمه‌های فراوان از منابع آبی فراوانی برخوردار است که به صورت جوی ها و رودخانه‌های کوچک و بزرگی می‌شود که تمامی آنها از سرچشمه‌های رودخانه هلیل رود بوده که نهایتاً به هامون جازموریان می‌ریزند. از نظر زمین شناسی 60 درصد رسوبات در ارتباط با دوره ترشیری تا پالئوژن بوده که رسوبات آبرفتی، مخروط افکنه های بادبزنی و رسوبات نمکی را در بر می گیرد. 15 درصد در ارتباط با دوره ترشیری تا نئوژن می باشد که شامل رسوبات پیروکلاستیک، اندزیت، رسوبات آبرفتی، رسوبات نمکی و آهکهای نمولیتی می باشد. 10 درصد رسوبات مربوط به دونین – پالئوزوئیک تحتانی می باشد که عمدتاً رسوبات آهکی، پیلولاوا و دایکهای سیلیسی می باشند. 8 درصد در ارتباط با دوران ژوراسیک بوده که شامل آهک توربیدایتی، ماسه سنگ، سیلتستون و آندزیت های بالشتی می باشند. 7 درصد باقیمانده مربوط به دوران کواترنری و شامل رسوبات عهد حاضر است. در منطقه بحر اسمان شیب عمده منطقه بین 1 تا 14 درصد  می باشد و باقیمانده بین 24 تا 38 درصد است. همچنین در بخش های اندکی از شمال شرق، شمال، مرکز و جنوب شیب بین 38 تا 71 درصد می باشد. جهت اصلی شیب های دیده شده در منطقه جنوب شرق تا جنوب غرب بوده و در بعضی از محدوده ها جهت شیب شمال شرق تا شمال غرب نیز مشاهده شده است.

منابع بیولوژیکی( پوشش گیاهی – حیات وحش):
الف) تیپ گیاهی:
ب) درصد پوشش گیاهی:
50 درصد پوشش مرتعی با تراکم تاج پوشش گیاهی یک ساله و چند ساله بین 25 تا 50 درصد، 25 درصد اراضی جنگلی با تراکم تاج پوشش بین 5 تا 25 درصد، 20 درصد اراضی با تراکم تاج پوشش گیاهان مرتعی و بیرون زدی های سنگی و در شمال و شمال غرب منطقه 5 درصد زراعت دیم وجود دارد.
گونه های گیاهی منطقه:
انار شیطان(Tecomella undulate)، خرزهره(Nerium indicum)، انجیر وحشی(Ficus johannis)، زیتون وحشی(Olea aucheri)( سایر اطلاعات در جدول شماره 1 ارائه شده است)
گونه های جانوری منطقه:
خرس سیاه با حضور خود در بخش های مرکزی و شمالی از جمله ارزش های جانوری منطقه محسوب می گردد. بررسی ها بیانگر قرار گیری منطقه پیشنهادی بحرآسمان در کریدور مهاجرتی خرس سیاه از زریاب به ارتفاعات خبر از طریق مسیر شنگرا  و  قرقطوئیه می باشد. به نظر می رسد که لک لک سیاه نیز در منطقه جوجه آوری نموده که بررسی های تکمیلی در این خصوص ضروری است. سایر گونه های جانوری در فهرست شماره 2 ارائه شده است. ضمناً بر اساس بررسی های انجام شده توسط آقای مهندس مهجورآزاد در سال 1387 در دو رودخانه واقع در بخش های جنوب شرق منطقه پیشنهادی  اعم از رودخانه شور که از سرشاخ ههای شمالی هلیل رود می باشد( محل تقاطع این رودخانه با جاده آسفالت جبال بارز – جیرفت) گونه های Paracobitis sp.   و Cyprinion watsoni و  در رودخانه گلویی که از سرشاخ ههای شرقی هلیل می باشد گونه های Garra persica، Cyprinion watsoni، Capoeta damascina و Paracobitis sp.  صید گردید.

تعداد و نوع منابع آبی:
در منطقه بحر آسمان به واسطه وجود رودخانه های هلیل، گردین، دولت آباد، هنزا، رمان و چشمه های فرااون ذکر شده در جدول شماره 3 و همچنین آبگرم گیشکی بر روی مرز جنوبی مطقه در محدوده کوه قرقطوئیه در مختصات جغرافیایی3198081 496660R40 در ارتفاع 1796 متر نیز حائز اهمیت می باشد.

وجود آثار و ابنیه تاریخی- مذهبی-فرهنگی:
در حاشیه شمالی منطقه امامزاده سلطان سید احمد وجود داردکه در بین مردمان منطقه از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد.

وجود آثار و پدیده های طبیعی( آبشار-غار و …):
الف) چشم اندازهای منحصر به فرد:
آبشار گلم دخترکش،‌ غار نیشر( زیستگاه خرس سیاه)، رودخانه های دائمی همچون هلیل، توپوگرافی منحصر به فرد که منجر به پیدایش انواع چشم اندازها گردیده است.

وضعیت جوامع محلی:
الف) جمعیت مناطق مسکونی داخل:
از جمله آبادی های داخل و حاشیه منطقه پیشنهادی بحرآسمان می توان به اطلاعات مندرج در جدول 4 اشاره داشت.
ب) روش عمده امرار معاش جوامع:
باغداری( شامل گردو، سیب، زردآلو، مرکبات)، دامداری و کشاورزی
ج) میزان درآمد سالیانه افراد محلی:
در حدود یک صد میلیون ریال از طریق  محصولات باغی و هفتاد میلیون ریال از طریق دامپروری
د) وضعیت وابستگی جوامع محلی به منابع موجود در منطقه:
با توجه به قرار گیری منطقه پیشنهادی در محدوده مراتع ییلاقی همه ساله از اواسط اردیبهشت تا اواسط مهر ماه شاهده حضور حداقل 15000 دام در منطقه می باشیم. در برخی از دره ها شمال و شرق منطقه شاهد توسعه باغات گردو، سیب، زردآلو و مرکبات می باشیم.
ه) وضعیت آگاهی جوامع محلی از مسایل زیست محیطی:
تعداد زیادی از افراد محلی، حفاظت از عرصه های طبیعی را ضروری می دانند.

عوامل آسیب پذیری منطقه:
به واسطه توسعه باغات در منطقه بحرآسمان( عمدتاً در حاشیه) در چند سال اخیر برخورد منافع مردم و حیات وحش رو به افزایش قرار گرفته است به طور یکه تخریب کندوهای عسل، تخریب محصولات باغی، خورده شدن دام ها و حتی حمله  به انسانها توسط خرس رو به افزایش گذاشته است. خشکسالی های چند سال اخیر، وجود تفنگ های غیر مجاز، چرای بیش از ظرفیت مراتع،  تبدیل عرصه ها از دیگر موارد آسیب پذیری منطقه محسوب می گردد.

کمبودها و نیازها:
الف) تعداد آبشخور مورد نیاز( با تعیین محل بر روی نقشه):
ب) تعداد پاسگاههای مورد نیاز( با تعیین محل بر روی نقشه):
شنگرا در مختصات 3217304-553004 R 40
اسفندقه در مختصات 3177335-5140224 R 40 ( پاسگاه با تمتمی امکانات موجود می باشد)
گهنه نو در مختصات 3232518-526107 R 40
توکل آباد در مختصات 3216078-512644 R 40
ج) تعداد وسایل نقلیه مورد نیاز:
ماشین کمک دار2 دستگاه
موتور سیکلت 5 دستگاه
د) تعداد نیروی اجرایی مورد نیاز:
12 نفر
ه) سایر نیازها:
بیسیم، اسلحه و سایر تجهیزات رفاهی به تعداد پاسگاههای پیشنهادی، ضمناً به واسطه وجود چندین باغ میوه همچون گیجو پرونو، نیشر، محمدی و باغ راعی در محدوده اصلی زیست خرس سیاه در منطقه بحر آسمان، خرید باغات مذکور که در حدود 7 تا 10 میلیون تومان قیمت داشته و یا پیش خرید محصولات با مبلغی در حدود 500 هزار تومان می تواند در کاهش حساسیت های جوامع محلی موثر بوده و در عین حال خرس از امنیت بیشتری برخوردار خواهد بود.

سایر قابلیت های منطقه:
تعریف مناطق تحت مدیریت با اولویت حفاظت از خرس سیاه تا کنون در کشور در منطقه حفاظت شده بیرک و منطقه حفاظت شده پوزک در استان سیستان و بلوچستان محقق شده است که دارای مشکلات متعددی می باشد. لذا منطقه بحر آسمان پس از منطقه پیشنهادی زریاب واجد ارزش فراوان جهت حفاظت از خرس سیاه می باشد. همچنین حفاظت منطقه بحر آسمان علاوه بر کاهش سطح جنگلهای طبیعی، منجر به اعمال مدیریت تعارضات بین خرس سیاه و مردم محلی و زمینه ساز  اجرای شدن برنامه‌های آموزش زیست محیطی خواهد شد.
17

حد و حدود پیشنهادی
شمالاً در امتداد جاده آسفاله جیرفت- رابر در حوالی روستای گراه به کوه شنگرا آغاز و از آبادی کلم دخترکش، دروا، بستان، گدار سرخ، آب برده، باب گرگ، اورچ مراد، کاکان، جنگا، دره میشان، شهید نظری، باب سیبا، قلندری، تیرگری خامکوئیه، گودگردو، ده شیخونی عبور نموده و پس از دره جوش آب از مزرعه دال خونی، مزرعه گودگرد به رودخانه دره کیل ختم می گردد.
شرقاً از زیارتگاه شاه چهل مرد به طرف ارتفاعات کوه سیر و مزرعه صنیقو و در امتداد رودخانه های زمان و رمون، دولت آباد وکمون و اتصال به رودخانه هلیل رود که در این قسمت رودخانه وارد منطقه می شود و سپس از ارتفاعات لویا و بنه ده شاخ می گذرد.
جنوباً از محدوده کوه بنه ده شاخ و آبادی های کل صفایی و چناران سفلی عبور می نماید.
غرباً طی عبور از آبادی پیلوئیه، سرلرد، گزنگ، امامزاده سلطان حسین، مزرعه نراب در امتداد جاده خاکی به رودخانه فصلی گردان و آبادی هوشوئیه، سقین و مجدداً اتصال به رودخانه دره کیل.