منطقه شکار ممنوع حنا، سمیرم

نام انگلیسی:  Hanna hunting prohibited region     نام فارسی :  منطقه شکار ممنوع حنا

موقعیت جغرافیایی

منطقه شکار ممنوع حنّا واقع در 30 کیلومتری جنوب شرقی شهر سمیرم و 8 کیلومتری شمال شهر حنّا شامل دریاچه سد مخـزنی حنّا و کوههای موجود در جنوب و جنوب شرقی آن به وسعت 18750 هکتار است که در حدفاصل E514125 تا E515410 طول شرقی و N310330 تا N311500 عرض شمالی قرار گرفته و ارتفاع متوسط آن از سطح دریاهای آزاد 2330 متر است. نزدیکترین منطقه مسکونی به این منطقه روستـای اسلام‌آباد (یا قلعه مختارخان) است.

 

سیمای طبیعی

منطقه شکار ممنوع حنّا شامل دو اکوسیستم متمایز از هم است که در کنار هم زیستگاههای مناسبی را جهت حفظ زنجیره حیات در این منطقه بو‌جود آورده‌اند.

اکوسیستم‌های خشکی (کوهستانی) : این اکوسیستمها شـامل یک رشتـه کـوه بلند و طویل با آبراهه‌های عمیق و پر شیب بنام رشته کوه (رگ حنّا) است که دارای چندین قله مرتفع شامل قله‌سنگ رستم به ارتفاع 2956 متر، قله نفه به ارتفاع 2865 متر است. طول رشته کوه رگ حنّا حدود 25 کیلومتر با عرض 8 تا 5/4 کیلومتر است. بخش شمالی این رشته‌کوه بطول 5/17 کیلومتر در مرکز منطقه شکار ممنوع حنّا واقع شده است. این رشته کوه آهکی دارای سختونهای بریده بریده و دره‌های عمیق و پرشیب است که در دامنه‌ها بصورت تپه‌ ماهورهایی با شیب ملایم ظاهر می‌گردد و در پایین‌ترین شیب به دریاچه سد حنّا و دشتهای جلگه‌ای حاشیه‌ای منتهی می‌گردد. این ارتفاعات نقش مهمی در مسائل هیدرولوژیکی و اکولوژیکی منطقه دارند و بعضاً سرچشمه رودخانه‌های دائمی و فصلی تأمین‌کننده آب دریاچه سد حنّا از این ارتفاعات منشاء می‌گیرند.

اکوسیستمهای آبی : این اکوسیستمها شامل دریاچه سد حنّا و رودخانه‌های تأمین‌کننده آب دریاچه می‌باشند.

 

راههای دسترسی

برای رسیدن به دریاچه حنّا و مناطق کوهستانی حاشیه آن دو مسیر وجود دارد :

جاده سمیرم به حنا : در سمت جنوب شهر سمیرم جاده شـوسه باریکی به طول 35 کیلومتر به سمت شهـر حنّا منشعب می‌گردد که راه اصلی دریاچـه در کیلومتـر 30 آن به طول یک کیلومتر به سمت شرق از آن جدا می‌شود و پس از دور زدن، دریاچه سد حنّا به سمت شهرستان آباده ادامه مسیر می‌دهد.

جاده سمیرم ـ اسلام‌آباد : این جاده از شمال منطقه می‌گذرد و شهر حنّا را به روستای اسلام‌آباد مرتبط ‌می‌کند.

 

پوشش گیاهی

پوشش گیاهی این منطقه به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی (قرارگرفتن در دامنه‌های بلندترین ارتفاعات رشته کوه زاگرس، یعنی قلل مرتفع دنا)، بالابودن میزان نزولات جوی و نیز اقلیم خنک و مرطوب آن کاملاً متنوع و از نظر دانش گیاه‌شناسی از اهمیت زیادی برخوردار است. 3/42% حوضه آبریز رودخانه حنّا را اراضی مرتعی تشکیل می‌دهد. نسبت اراضی شخم‌خورده قدیمی و دیم‌زارها 4/31% است که از قابلیت مرتعی برخوردارند و با انجام عملیات اصلاحی، قابل احیا است و حدود 21% اراضی منطقه سنگلاخی و صخره‌ایی هستند. از نظر وضعیت، مراتع عالی و خوب در منطقه وجود ندارد بلکه معادل 29% ازمراتع دارای وضعیت متوسط، 66% دارای وضعیت فقیر و 5% بسیار فقیر هستند. در این منطقه حدود 24 تیپ گیاهی تشخیص داده شده است که گیاه مناسب آن گونه‌های گون (Astragalus sp.) است که در 17 تیپ از 24 تیپ حضور دارند و در دو تیپ تنها گونه غالب را تشکیل می‌دهند. گونه غالب مرتعی دیگری که بعد از گون‌ها از فراوانی نسبتاً مناسبی برخوردار است جار و علفی (Bromus Tomentellus) است که در 12 تیپ گیاهی به عنوان گونه غالب حضور دارد.

 

حیات وحش جانوری

حیات وحش منطقه شامل جانوران خشکی‌زی و آبزی است که دارای تنوع قابل توجهی می‌باشد.

پستانداران منطقه

در ارتفاعات : کل و بز Capra aegagrus.

در کوهپایه‌ها : قوچ و میش وحشی Ovis orientalis، گرگ Canis lupus، کفتار Hyaena hyaena، شغال Canis aureus، روباه Vulpes vulpes و سمور Martes foina. (2)

پرندگان منطقه

پـرنـدگان خشکـی‌زی : کبک Alectoris chukar ، تیهو Ammoperdix griseogularis ، بلـدرچیـن Coturnix coturnix و سنگ چشم خاکستری Lanius excubitor ، سسک تـالابی معمـولی Acrocephalus scipaceus ، انــواع گنجشکهـا بخصوص گنجشک معمولی Posser domesticus و انواع کلاغها بخصوص کلاغ ابلق Corvus corone .

پرندگان آبزی : اردک کله سبز Anas platyrhynchos ، خوتکا Anas crecca، چنگر Fulica atra، تنجه Tadorna tadorna، آنقوت Tadorna ferruginea، غاز خاکستـری Anser anser ، اردک سرحنایی Aythya ferina ، اگـرت بزرگ Egretta alba، اگرت کوچک Egretta garzetta، پرستـویی دریایی بد صدا Sterna sandvicensis ، کاکایی صورتی Larus genei، تلیله‌کوچک Calidris minuta، سلیم‌کوچک Charadrius alexandrinus، فلامینکو Phoenicopterus ruber، کفچـه ‌نـوک Platalea leucorodia، چـوب پا Himantopus himantopus، آب چلیـک تک‌زی Tringa ochropus، بـاکلان Phalacrocorax carbo ، عقاب دریـایی دم سفید Haliaeetus albicilla و عقـاب طلایی Aquila chrysaetos .(3و4)

خزندگان منطقه

لاک پشت مهمیزدار غربی ، مار پلنگی Coluber ravergieri ، افعـی شاخـدار Cerastes cerastes ، تیره مار Psammophis schokari ، مار چلیپر Natrix tessellata ، کور مار Eryx jaculus و انواع مارمولکها از خانواده‌های لاسرتا و جکوها.(5)

ماهیان منطقه

تاکنون در سد حنّا 7 گونه ماهی استخوانی بومی و 2 گونه ماهی پرورشی نمونه‌برداری و شناسایی شده‌اند.

الف) ماهیان بومی : این ماهیان از رودخانه‌های تأمین‌کننده آب دریاچه آمده‌اند و به‌خاطـر محیط غنی از مـواد غذایی و شرایط محیطی مناسب به سرعت در حال رشد و تکثیر می‌باشند، ماهیان بومی دریاچه عبارتند از : Capaeta oculeata، Capaeta damascino، Chalcabernus mossolensis، Apoeta aculeat ، Chondrostoma regium، Barbus plebjus، Barbus laganarum .

ب ) ماهیان پرورشی : قزل آلای رنگین‌کمان Oncorhynchus mrkiss، Oncorhynchus sp (6)

 

ویژگیهای عمومی دریاچه سد حنّا

در سال 1373 وزارت نیرو در دره حنّا جهت جلوگیری از هدر رفتن آب رودخانه حنا و گسترش فعالیتهای کشاورزی در اراضی حنّا اقدام به احداث سد خاکی به ظرفیت مخزن 50 میلیون متر مکعب، با طول تاج حدود 245 متر و عرض 10 متر با ارتفاع 35 متر برای تأمین آب 2500 هکتار از اراضی دشت حنا نمود.

این دریاچه دارای مساحت بین 520 هکتار در مهرماه و 890 هکتار در اسفندماه با عمق بین 2 متر تا 30 متر می‌باشد. حجم سالیانه آب دخیره شده دریاچه بین 45 تا 50 میلیون متر مکعب است. حجم آب ورودی سالیانه به دریاچه حدود 42 میلیون متر مکعب است که از نزولات جوی و آب دو رودخانه شش بلوکی و رحیمی تأمین می‌گردد(6). با توجه به شیب بستر و نسبت سطح به عمق، مساحت دریاچه به دو قسمت عمده تقسیم می‌شود.

قسمت اول که بلافاصله پشت سد قرار دارد، دارای عرض کم و عمق زیاد و قسمت دوم دارای سطح وسیع و عمق کم می‌باشد. مساحت قسمت کم عمق بالایی حدود 8 برابر قسمت عمیق پایینی است.

 

منابع تأمین‌کننده آب دریاچه حنّا

با توجه به اینکه منطقه کاملاً کوهستانی بوده و چهار طرف دریاچه سد بوسیله بخشی از ارتفاعات دامنه رشته‌کوه دنا محصور گردیده و با عنایت به اینکه نزولات جوی در آن بیشتر بصورت برف می‌باشد. در دامنه این ارتفاعات رودخانه‌های فصلی و دائمی متعددی وجود دارد که آب آنها به دریاچه حنّا می‌ریزد. چهار رودخانه دائمی موجود در منطقه که منابع اصلی تأمین‌کننده آب دریاچه می‌باشند، عبارتند از :

رودخانه حنّا : از اتصال دو رودخانه شش بلوکی و رحیمی رودخانه حنّا بوجود می‌آید. این رودخانه یکی از شاخه‌های رودخانه سمیـرم است که در محل رودآباد به رودخـانه ماربر متصل گردیده و پس از طی مسافت 35 کیلومتر در شمال منطقه کهکیلویه به رودخانه خرسان می‌پیوندد. مساحت حوضه حنّا 710 کیلومتر مربع و میانگین بارنـدگی سالیانه آن حدود 350 میلی‌متر و میزان تبخیر و تعرق سالیانه آن حدود 6/641 میلی‌متر است. متوسط دبی سالیانه خشکسالی صدساله و دبی سالیانه ترسالی صدساله به ترتیب مابین 60 -40، 6/28-5/16، 4/136-125 میلیون متر مکعب در سال و دبی سیلابی هزارساله 701 – 589 متر مکعب در ثانیه است.

رودخانه رحیمی : این رودخانه از ارتفاعات شمال منطقه ؛ (ارتفاعات دلما) سرچشمه گرفته و پس از دریافت آب رودخانه چاه تل (که از تالاب جرکان سرچشمه می‌گیرد) و آب چشمه‌ای معروف به چهل چشمـه به دریاچه حنّا می‌ریزد.

رودخانه شش‌بلوکی : این رود از ارتفاعات شش‌بلوکی و قبر کیخا واقـع در شرق و شمال شرقی دریاچه حنّا سرچشمه گرفته و پس از گذشتن از روستاهای قلعه مختارخان و اسلام‌آباد به دریاچه حنّا می‌ریزد.

رودخانه بهمن‌زاده : این رودخانه یکی از سرشاخه‌های رودخانه شش بلوکی است که در سال‌های پرباران دارای جریان دائمی است.

 

اهمیت و ویژگیهای دریاچه سد حنّا

ایجاد دریاچـه حنّا و تقـویت پـوشش گیـاهی منطقه حاشیه دریاچه باعث تجمـع پرندگان و ایجاد محیطی مناسب برای زیست و تکثیـر انواع حشرات و جانوران، افزایش غنای گونه‌ای و پتانسیل‌های زیستی، اقلیمی و هیدرولوژیکی منطقه گردیده و در مجموع چشم‌اندازی طبیعی و زیبا و تفرجگاهی دلپذیر را به وجود آورده است. گیاهان موجب توازن اکولوژیکی خاک و عامل مؤثری برای بقای زندگی پرندگان، حشرات و غیـره هستند. با ایجاد دریاچه حنّا، تنـوع‌زیستـی(Biodiversity) منطقـه تقـویت شده، جاذبه‌های جهانگردی و تفریحی (اکوتوریسم) در منطقه به وجود آمده و محیط مناسبی برای پژوهشگران علوم زیستی ایجاد شده ‌است: دره‌های عمیق و زیبای منطقه باعث جذب ‌دوستداران‌طبیعت و کوهنوردان شده و بالاخره ایجاد دریاچه باعث جذب هزاران پرنده بومی و مهاجر گردیده که در فصلهای زمستان و تابستان در این دریاچه زمستان‌گذرانی، تغذیه، استراحت و تخم‌گذاری می‌کنند.

به سبب قرار گرفتن دریاچه حنّا در میـان زمینهای کشاورزی و مـراتع عشایری و بارنـدگی قابل‌توجه منطقه، هر ساله مقدار زیادی رسوبات، کودهای دامـی و کـودهای ‌شیمیـایی از زمینهای حاشیـه به داخل دریاچه تخلیه می‌گردد که باعث رشد گیاهان آبـزی و کاهش حجم ذخیره دریاچه گردیده و در دراز مدت عمر مفید دریاچه و سد را تهدید خواهد کرد.

دریاچه حنّا علاوه بر قابلیتهای فوق، توان‌های گوناگون بوم‌شناختی، تفرجگاهی، اقتصادی و اجتماعی از ارزش‌های تحقیقاتی و علمی فراوانی نیز برخوردار است. در حال حاضر این دریاچه بعنوان منبع حیاتی و مؤثر در زندگی ساکنان منطقه محسوب می‌شود و یکی از ارزش‌های منحصر به فرد در این منطقه به‌شمارمی‌آید.

 

منابع و مآخذ

مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام اصفهان، برآورد توان تولید آبزیان در رودخانه و دریاچه حنّا (1377)
مشاهدات کارشناسی
کابلی، محمد، سرشماری نمیه زمستانه پرندگان مهاجر دریاچه حنّا، دانشکده منابع طبیعی اصفهان (1379)
کارشناس اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان، گـزارشات سرشماری نیمه زمستانه پـرندگان مهاجر
دریاچه حنّا، اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان (1375 ـ 1380)
فتح‌پـور، حسیـن و همـکاران، بـررسی وضعیت گونـه‌های نـادر و در معـرض خطر استان اصفهان، اداره کل
حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان (1376)
مهندسین مشاور زاینده آب، مطالعه لیمنولوژی دریاچه سد حنا، وزارت نیرو (1375)

برای مشاهده نقشه هوایی منطقه کلیک کنید.