منطقه شکار ممنوع کرکس

نام انگلیسی:  Karkas hunting prohibited region     نام فارسی :  منطقه شکار ممنوع کرکس

منطقه شکار ممنوع کرکس در موقعیت جغرافیایی N3327 E5148 در استان اصفهان واقع است. کوههای بلند و تودرتوی کرکس با دره‌های پر پیچ و خم و سرسبز آن، مجموعه زیبایی را پدید آورده که همسایگی آن با کویر، زیبایی آن را دو چندان ساخته است.
کوهستان کرکس، با آن همه گستردگی و بلندی، و با آن همه عظمت و اهمیت چنان که باید و شاید شناخته شده نیست. متأسفانه اطلاعات مربوط به شرایط طبیعی این توده عظیم کوهستانی به ویژه اقلیم، پوشش گیاهی و حیات وحش آن بسیار اندک می باشد. بسیاری از دانش‌پژوهان و دوستداران جای جای این مرز و بوم به ویژه عزیزان دانشجو در رشته های علوم طبیعی ، می توانند موضوع پژوهش های میدانی و تحقیقات دانشجویی خود را این طبیعت بکر قرار دهند و کرکس را از یاد نبرده و در جهت شناخت بهتر و بیشتر آن همت گمارند.

کوهستان کرکس
یکی از مهمترین چهره‌های ناهموار طبیعت ایران رشته کوههای مرکزی است که به صورت دیواره‌ای بلند و گسترده و به طول صدها کیلومتر از استان همدان در جهت جنوب شرقی تا شیرکوه در یزد و نهایتاً تا ناحیه بلوچستان کشیده شده است. کوهستان بلند و پرآوازه کرکس، بخشی از نیمه شمالی رشته‌ کوههای مرکزی ایران است که از شمال غربی شهرستان کاشان تا جنوب شرقی شهرستان نطنز ادامه دارد. کوه کرکس حاصل گدازه‌هایی است که از راه شکاف‌های موجود در سطح زمین به بیرون راه یافته اند.
 

ویژگیهای منطقه
موقعیت طبیعی
منطقه شکار ممنوع کرکس، بخشی از جنوبی‌ترین منطقه کوهستانی کرکس است که شهر نطنز در دامنه شرقی آن قرار داشته و راه ارتباطی این شهر به کاشان و اصفهان به ترتیب از شرق و جنوب آن می‌گذرد. این منطقه از سمت جنوب شرقی به کویر بزرگ اردستان و از سمت غرب و جنوب غربی به بیابانهای حدفاصل شهرهای اصفهان و میمه مشرف است.
 

موقعیت جغرافیایی
منطقه مورد نظر در حدفاصل ۳۳ درجه و ۲۵ دقیقه تا ۳۳ درجه و ۴۰ دقیقه عرض شمالی و ۵۱ درجه و ۲۵دقیقه تا ۵۲ درجه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.
 

مساحت
سطح زیر پوشش کوهستان کرکس در استان اصفهان بالغ بر ۳۰۰ هزار هکتار است که ۷/۹۷ هزار هکتار آن به عنوان منطقه شکار ممنوع انتخاب و اعلام شده است.
شرایط اقلیمی
آگاهی از شرایط اقلیمی هر محل مستلزم وجود ایستگاههای هواشناسی است که این منطقه کوهستانی فاقد آن است. آنچه درباره منطقه کرکس می‌توان گفت این است که این منطقه جزو مناطق خشک و نیمه خشک با میانگین دمای سالانه ۵ تا ۱۵ درجه سانتی‌گراد بوده و میزان بارندگی آن بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلیمتر است.
 

بلندی از سطح دریا
منطقه شکار ممنوع کرکس شامل کوه معروف کرکس و منظومه‌ای از ارتفاعات پیرامون آن است که بلندترین آنها عبارتند از:
کرکس ۳۸۹۵
غلبه شاه ۳۴۹۳
لالیوان ۳۳۵۰
ارشد ۳۱۹۹
قلعه تایین ۲۷۰۰
کمرسیاه ۳۶۳۰
زیرپل ۳۶۳۰
هشاش ۳۲۱۰
ریزنده ۲۹۸۰
کش قبله ۲۶۰۰
 

پیشینه حفاظت از منطقه
این منطقه از شهریور ماه سال ۱۳۷۱ تاکنون با عنوان « شکار ممنوع » تحت کنترل و نظارت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته است. مسؤولیت اصلی و مستقیم نظارت بر این منطقه به عهده اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان می‌باشد که بدین منظور یک واحد محیط بانی در شهر نطنز احداث شده است.
 

پوشش گیاهی
قله های کوهستان کرکس به علت ارتفاع زیادی که دارند تقریباً در نیمی از سال پوشیده از برف بوده و منبع اصلی چشمه‌های متعددی است که در دامنه‌‌های این کوهستان جریان دارند.
دامنه‌های کرکس به دلیل وجود منابع آب کافی و نیز اعتدال شرایط اقلیمی و رویش انواع گیاهان مرتعی، زینتی و تجاری در ردیف مراتع نسبتاً خوب منطقه و کشور است.پوشش گیاهی منطقه بیشتر شامل گیاهان بوته‌ای ( انواع گندمیان، درمنه، گون، گیاهان دارویی و … ) و درختچه‌هایی است که به صورت پراکنده دیده می‌شود.
 

حیات وحش
موقعیت جغرافیایی و شرایط زیستی منطقه کرکس به گونه‌ای است که امکان وجود انواع جانوران وحشی اعم از خزندگان، پرندگان و پستاندارانی نظیر کل وبز، قوچ و میش وحشی، آهو، گراز (خوک وحشی )، گرگ، شغال، روباه، کفتار، گربه وحشی، پلنگ، تشی، پایکا ( نوعی موش صحرایی که در ارتفاعات زیست می‌کند ) و غیره در آن وجود دارد.
بر اساس گزارشهای موجود، هم اکنون مواردی از آنچه نام برده شد به ویژه کل و بز، قوچ و میش وحشی، گراز، گرگ و پایکا در منطقه قابل مشاهده و بررسی است. منطقه کرکس، در صورت حفاظت کامل از آن می تواند در شمار بهترین و مستعدترین مناطق حفاظت شده کشور قرار گرفته و بهترین نمونه‌های جانوران وحشی را برای استفاده پژوهشی و آموزشی عرضه نماید. هم اکنون دامنه‌های کرکس به ویژه دره‌های پردرخت آن محیط مساعدی برای تکثیر گراز شده است. در سالهای اخیر به لحاظ وجود جمعیت فزاینده گرازها خسارتها و هراس زیادی متوجه روستاییان منطقه شده بطوری که اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان ناگزیر گردیده از طریق صدور پروانه شکار برای اقلیتهای دینی و یا معدوم نمودن گرازها به کمک میرشکاران محلی، اقدام به تعدیل جمعیت این حیوان بنماید.
 

قابلیتهای منطقه
منطقه کرکس علاوه بر ارزشهای زیستی (بیولوژیک) به دلیل برخورداری از شرایط آب و هوایی مساعد و دامنه‌های سرسبز خود محل استقرار باغها و روستاهای خوش آب و هوایی است که تعدادی از آنها مانند ابیانه، هنجن، فریزهند، بیدهند، طامه و اوره برای دوستداران طبیعت ایران کاملاً آشنا و شناخته شده‌اند. این روستاها هرسال و در فصلهای بهار و تابستان پذیرای جمعیت زیادی هستند که از شهرستانهای کاشان و نطنز به دیگر نقاط کشور مهاجرت نموده و در آنجا سکونت گزیده‌اند.اینان هر سال در فرصتهای مناسب به شهر و دیار خود بازگشته و برای چندین روز و حتی چندین ماه از امکانات طبیعی محل استفاده می‌نمایند.
جاذبه‌های طبیعی و حتی انسانی منطقه کرکس به حدی است که حتی در سایر نقاط نقاط کشور نیز دوستداران خاص خود را دارد. روستای قدیمی ابیانه با موقعیت طبیعی چشم‌نواز و نیز معماری و فرهنگ منحصر به فرد خود از جمله دیدنی‌ترین نقاط کشور است که در یکی از زیباترین دره‌های واقع در دامنه کوهستان کرکس قرار دارد.
با توجه به قابلیتهای یادشده، منطقه زیبا و کوهستانی کرکس در صورت مدیریت و حفاظت ـ به مفهوم واقعی آن ـ می‌تواند محل مناسبی برای انجام کارهای تحقیقاتی، آموزشی، فرهنگی و تفریحی باشد.
 

اهداف حفاظت از منطقه
منطقه کرکس با توجه به شرایط خاص جغرافیایی و زیستی موجود در آن از قابلیتهای زیادی برای حفاظت از پوشش گیاهی و جانوری غنی و متنوع برخوردار است و بی‌توجهی به آن به ویژه از نظر انقراض گونه‌های جانوری می‌تواند جبران ناپذیر باشد.
بخشهایی از این منطقه به ویژه برخی دامنه‌های واقع در ارتفاعات بالای ۲۰۰۰ متر آن هم اکنون در شمار دست نخورده‌ترین مناطق طبیعی کشور است که تا این زمان به علت دشواربودن دسترسی به آنها از دخالتهای انسانی به دور مانده‌اند.
البته طی سالهای اخیر در نتیجه رونق فعالیتهای معدنی در منطقه٬ جاده‌هایی در گوشه و کنار آن احداث گردیده که این جاده‌ها دسترسی برخی افراد و گروههای ناآشنا و بی‌علاقه به طبیعت را به منطقه ممکن ساخته یا خواهند ساخت. اساساً گسترش فعالیتهای انسانی در مناطق طبیعی اعم از جنگلها، مراتع، دریاچه‌ها و نظایر آن با تخریب یا آلودگی برای این مناطق همراه است مگر آنکه این فعالیتها در چهارچوب قوانین صورت گرفته و از طریق برنامه‌های حفاظتی، کنترل و هدایت شوند.
منطقه کرکس نیز از این قاعده مستثنی نیست یعنی به موازات توسعه فعالیتهای انسانی و نیز تخلفات ناشی از شکار یا چرای بی‌رویه در منطقه، توسعه امکانات حفاظتی آن اجتناب ناپذیر است.
 

فعالیتهای انسانی در منطقه
قمصر، کاشان، نطنز، اردستان و میمه در زمره بزرگترین مراکز جمعیتی شهری واقع در دامنه‌های کوهستان کرکس قرار دارند. شهر کاشان مهمترین قطب اجتماعی و اقتصادی منطقه است که فعالیت غالب آن خدماتی و صنعتی است. سایر مراکز شهری صرف نظر از برخی فعالیتهای کارگاهی و خدماتی موجود در آنها عمدتاً بافتی روستایی داشته و اقتصاد آنها مبتنی بر باغداری، دامداری و برخی فعالیتهای کارگاهی و معدنی است.
کلام آخر اینکه در حال حاضر آنچه وضعیت و امنیت منطقه کرکس را تهدید می‌نماید در وهله نخست مربوط به فعالیتهای معدنی و تخلفات ناشی از شکار غیر مجاز و در مرتبه بعد مربوط به تعلیف غیر مجاز و بوته‌کنی است که البته این مساله با کاهش بسیار شدید دامداری در روستای اوره ، در بخش های مرتبط با این روستا استثنا می شود.
فعالیتهای معدنی، تعلیف و بوته‌کنی معمولاً توسط افراد بومی صورت گرفته و لیکن شکار غیر مجاز موضوعی است که هم از ناحیه افراد محلی و هم توسط افراد غیر بومی محیط زیست منطقه را تهدید می‌نماید.
حفاظت از منطقه کرکس نیز در وهله اول مستلزم شناسایی کامل منطقه و در مراحل بعدی، شناسایی عوامل تخریب و اجرای برنامه‌های حفاظت و کنترل است. در شرایط کنونی به نطر می‌رسد که تبدیل این منطقه به منطقه حفاظت شده راه را برای حفاظت کاملتر آن هموار سازد.

منابع مورد استفاده
۱ـ جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران ـ کوهها و کوهنامه ایران، گیتاشناسی، ۱۳۶۸ ـ تهران.
۲ـ کریمی، هادی، مرتع‌داری، دانشگاه تهران، ۱۳۵۶ ـ تهران.
۳ـ ضیایی، هوشنگ، راهنمای صحرایی پستانداران ایران، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۷۵ـ تهران
۴ـ وزارت آموزش و پرورش، جغرافیای ایران، ۱۳۷۱ ـ تهران.

برای مشاهده نقشه هوایی منطقه کلیک کنید.