مهمانسرای عباسی

توسط گروه کویرها و بیابان‌های ایران در تاریخ ۱۳۹۳/۰۶/۰۸ ۲,۶۹۱ 1

تاریخچه مهمانسرای عباسی

معماری شکوهمند ایران همواره چون گوهری تابان در میان آثار معماری جهان می درخشیده و از مرتبه ای بلند برخوردار بوده است . در این میان ، معماری مکتب اصفهان در دوره های گوناگون طلایه دار این راه پرشکوه بوده و نام هنر و فرهنگ ایران را در گوشه و کنار جهان بلند آوازه کرده است . در دوره صفوی ، شهر اصفهان از چنان عظمت و شکوهی بهرمند شد که نصف جهانش نامیدند . در میان آثار معماری بازمانده از این عصر مجموعه مدرسه و بازارچه و کاروانسرایی برجای مانده است که در کنار خیابان چهارباغ اصفهان چون گوهری یگانه می درخشد . این مجموعه به دستور شاه سلطان حسین صفوی ، ساخته شد و آن را به مادر خویش پیشکش کرد . از این رو ، مدرسه و کاروانسرای مادر شاه نامیده شد . از مجموعه بناهای یاد شده ، مدرسه از همه مشهورتر و به اعتبار کاشیکاری ظریف و بی همانند آن ، از زیباترین آثار تاریخی اصفهان و جهان به شمار می رود . این شاه بیت معماری اسلامی که با وقاری شکوهمند در کنار چهارباغ نشسته و بیشتر به نام مدرسه چهارباغ معروف است ، بیش از سه قرن است که طالبان علوم دینی و دانشوران علوم الهی ، در کنار پیچ و تاب خاموش اما پرشور نقش کاشیهای آبی ، در آن به تعلیم و تعلم سرگرم اند . در آغاز ، انگیزه اصلی ساختن بازار و کاروانسرا استفاده از عواید آنها برای نگهداری مدرسه و تامین معاش اهل مدرسه بوده است . بازار را ، که در کنار ضلع شمالی مدرسه قرار دارد ، سقفی بلند از تاق ضربیهای خوش نما پوشانده و حجره های دو طرف آن در دو طبقه ساخته شده است . این بازارچه را پیشتر بازارچه بلند می خواندند و امروز بازار هنر می نامند . اکنون در حجره های این بازار دست سازهای بومی و سنتی به مشتریان عرضه می شود و در حجره های فوقانی ، صنعتگران بومی به ساختن این آثار مشغولند . هنوز هم در این بازار اشیایی به مشتریان فروخته می شود که نامهای خاطره برانگیزی را به یاد می آورد : خاتم مینا ، قلمکار ، قلمزنی ، منبت ، سوخت ، تذهیب ، معرق ، گلابتون ، زریبافی … . از زمان ساخت مجموعه مدرسه و بازار و کاروانسرا سیصد سال می گذرد . به نظر می رسد بنای مدرسه مادر شاه در سال 1112 هجری قمری آغاز و تا سال 1128 به طول انجامیده است . تاریخهای نقش شده در گوشه و کنار این مدرسه ، زمان ساخت آن را مشخص می کند . در کتیبه ای سال 1114 و بر کتیبه چوبی دیگری سال 1119 و در نقش حک شده بر در مدرسه ، سال 1120 و در کتیبه ای به خط عبدالرحیم جزایری ، سال 1122 نقش است .

با شکوفایی اقتصاد ایران در عصر صفوی ، ساختن بناهای عظیم و سودمند همچون بازار ، پل ، سد ، آب انبار ، برج کبوتر ، رباط ، مسجد و مدرسه رواج یافت اما شاخص ترین بناهای آن دوره ، مجموعه کاروانسراهاست که هنوز هم برخی از آنها ، اگر چه ویران ، در گوشه و کنار این سرزمین ، چه در کنار راه ها و چه در گوشه و کنار شهرها ، به چشم می خورد . کاروانسراها تنها محل اطراق شبانه کاروانیان و رهگذران و باراندازی و بارگیری کاروانها نبود . کاروانسراهای شهری همچنین فضایی مناسب برای نگهداری کالا و مبادلات بازرگانی بود . شاردن ، سیاح اروپایی که در زمان صفوی از اصفهان دیدن کرد ، تعداد کاروانسراهای اصفهان را بیش از 1800 کاروانسرا خوانده است .

استواری و زیبایی از ویژگیهای اصلی کاروانسراهای صفوی است و مشابهتی که کمابیش در ساختمان بیشتر آنها دیده می شود ، این گمان را تقویت می کند که همه آنها از روی طرحی نمونه ساخته شده اند . اگر چه گاهی تفاوتهای اصلی در اجزای این بناها دیده می شود ، اما عناصر عمده ، همچون حیاط چهارگوش مرکزی با اتاقهای یک یا دو طبقه در گرداگرد آن به صورت قرینه و صفه ها با ایوانهای جلوی اتاقها ویژگی مشترک بیشتر این کاروانسراهاست .

در بازسازی کاروانسرای مادر شاه کوشش شده است که شکلی کلی آن محفوظ بماند و تنها تغییر ظاهری ، درختکاری و آرایش صحن مرکزی آن به شکل باغهای اصیل ایرانی است . در آب و هوای کویری و نیمه کویری ایران ، حیاط قلب تپنده معماری است فضایی باز و مفرح که طبیعت مهربان را با آب و گیاه به کاشانه ما می آورد و آن را از خشکی و سرمای بیرون محفوظ می دارد . کاروانسرای مادر شاه نیز همچون دیگر کاروانسراهای صفوی حیاطی مربع شکل در میان دارد که طول هر ضلع آن هشتاد متر است . در نوسازی کاروانسرا این حیاط خاکی باغی پر گل و گیاه شده است که نهری به نام فرشادی (farreshadi)از میان آن می گذرد . در هر ضلع حیاط ، ایوانی قرار دارد که حجره های دو طبقه سفید رنگ در کنار آن صف کشیده اند . به گفته تاورنیه ، سیاح اوپایی ، بازرگانان متمکن آن روزگار ، اتاقهای پایین را به اتاقهای بالا ترجیح می دادند ، زیرا هم در تابستان خنک تر و هم به انبارها و باراندازهای آنان نزدیک تر بود . در آن زمان در صحن مرکزی کاروانسرا سکویی دراز برای پیاده کردن بارها تعبیه شده بود و اصطبلهایی نیز برای تیمار چهارپایان بارکش وجود داشت . ایوان شمالی کاروانسرا به بازارچه شاهی و ایوان جنوبی به باغ فتح آباد باز می شد که امروز چیزی از آن آثار برجای نیست .

سادگی و استواری این بنا با فضایی دلگشا و آرام ، شکوه و زیبایی میدان نقش جهان را به یاد می آورد که گوهر بازمانده از عهد صفوی است . اما شکوفایی عصر صفوی نیز پایدار نماند و در تند باد یورش افغانها به تاراج رفت . در دوره های بعد کاروانسرای مادرشاه نیز ، همچنین بسیاری از بناهای دیگر متروک ماند و تنهادر زمان حکومت ظل السلطان ، شاهزاده سفاک قاجار ، یک بار تعمیر شد . سپس در عهد معاصر از این بنا به عنوان آمادگاه پادگان اصفهان استفاده می شد که امروز نام خیابان آمادگاه یادگار آن دوران است . فضای نسبتا وسیع این کاروانسرا موجب شد که در سالهای بعد توقفگاه کامیونهای حمل قند و شکر باشد و در سال 1336 شمسی که بازسازی این بنا آغاز شد ، با قرار ماهانه سی هزار ریال در اجاره اداره قند و شکر بود . همین بهره برداری نامناسب بود که همراه با باران و آفتاب ، و بی اعتنایی مردمان ، بر سرعت ویرانی کاروانسرا افزود . دیوارهای آجری نمای داخلی ، بر اثر ضخامت کاهگل ،‌که هر بار لایه ای بر لایه پیشین افزوده می شد ، شکاف برداشته ،‌در زیر وزن روز افزون بامها قد خم کرده بود ، پی های ضلع شرقی ، دیگر تاب نگهداری بنا را نداشت و دیوارها در آستانه سرنگونی بود . وضع دیگر قسمتها نیز چندان بهتر نبود . هم بنیاد بنا و هم رنگ و آب آن را گذر بی امان روزگار بر باد داده بود . کاشیها فروریخته ، درها و پنجره های قدیم به یغما رفته و سنگهای کف ایوانها و نبش دیوارها ، به مرور ایام ساییده و فرسوده شده بود

در همین زمان بود که شرکت سهامی بیمه ایران گام پیش نهاد و با پیشنهاد آندره گدار ، که زمانی رییس و در آن موقع مشاور اداره کل باستانشناسی بود ، تبدیل کاروانسرا به مهمانخانه و طرح ساختمان مهمانسرا را که بعدا مهمانسرای شاه عباس نامیده شد ، تصویب کرد (سال 1336) . با این کار ، هم یک بنای ارزشمند تاریخی از انهدام نجات یافت ، هم خاطره کاربری نخستین آن ، یعنی اقامتگاه مسافران و سیاحان ، در شکل جدید مهمانسرا زنده ماند و هم فضایی بسیار چشم نواز و آبرومند در این شهر پرآوازه ایرانی به وجود آمد . اکنون ، زمزمه آب روان و رنگ و آب باغهای ایرانی ، جلوه هایی از معماری پرشکوه ایران اسلامی ، آثار هنری نشسته بر پیشانی دیوارها و ایوانهای رفیع ، چشم انداز گنبد فیروزه پر نقش و نگار مهمانسرای عباسی را چنان در یاد و خاطر میهمانان می نشاند که هرگز نمی توانند آن را فراموش کنند.

در اجاره نامه منعقد شده بین شرکت بیمه ایران و متولی وقت مدرسه چهارباغ ، در مورد تعمیر و یا احداث و نگهداری قسمتهای مختلف بنا چنین آمده است : "" شرکت بیمه ایران ملزم است به هزینه خود مهمانخانه ای در مورد اجاره بسازد و تمام اعیان ساختمانی که به وسیله شرکت مذکور انجام خواهد شد متعلق به شرکت مزبور است . نقشه مهمانخانه و عملیات ساختمانی باید با قانون عتیقات از لحاظ ابنیه تاریخی مغایرت نداشته باشد . آنچه از ساختمان سرای فتحیه (کاروانسرا) که به موجب تشخیص اداره کل باستانشناسی برای بقای آن لازم باشد ، شرکت بیمه ملزم است به هر هزینه خود و بلاعوض تعمیر و به حال فعلی حفظ نماید .

با خرید مقداری از زمینهای اطراف از شهرداری اصفهان و خرید و پرداخت سرقفلی مغازه هایی که در بدنه جنوبی کاروانسرا احداث شده بود ، سرانجام در تابستان 1337 شمسی ، ساختمان مهمانسرا آغاز شد .

در بازسازی کاروانسرا دو هدف در نظر بود : حفظ اصالت نمای بیرونی ، و تبدیل حجره های کاروانسرا به اتاقهای مهمانسرا .

نخست دیوارها و سقفها بازسازی گردید . سپس اجزای آسیب دیده مهار و قالب بندی شد و خشت خام با آجر یا بتون جایگزین گردید . اکنون در اتاقهای مجلل سمت شمالی ، نمونه کامل و تقریبا دست نخورده دیوارهای قطور و تاق ضربی های مشهور به تاق و چشمه و تاقچه ها و رفهای سیصد سال پیش را می توان مشاهده کرد . در بازسازی ، کوشش شده است که درها و پنجره ها اسلوب و چهره پیشین خود را حفظ کند . هر آنچه قابل مرمت بود تعمیر گردید و آنچه را دست زمان بر باد داده بود ، از نو ساخته شد .

در روند بازسازی ، تنگناهایی هم وجود داشت که از آن میان نبود پشتوانه مالی ، ناتوانی پیمانکار و تغییر مدیریت ، دست به دست داد و بناچار در سال 1341 کار تعطیل شد . تا این زمان فقط سی و شش اتاق ضلع غربی ساخته شده بود . پس از دو سال توقف ، در اوایل سال 1344 ، دو پیمانکار جدید ادامه کار را به عهده گرفتند : شرکت جنرال تکنیک برای کارهای تاسیساتی و شرکت دشت برای کارهای ساختمانی . سرانجام ساختمان جدید با اتاقها و سرسراها ، و باغ مهمانسرا با غرفه های اطراف آن ، به شکل کنونی آماده بهره برداری شد . اما این که چنین بنایی را چگونه باید آراست ، هنوز روشن نبود . در آغاز قرار بود باغ مهمانسرا اصالت خود را حفظ کند و قسمتهای دیگر ، شکل یک بنای ساده امروزی را داشته باشد . اما هر چه کار پیش می رفت این اندیشه قوت می گرفت که در قسمتهای نوساز نیز از آذینها و طرحهای اصیل ایرانی استفاده شود . اصفهان کانون هنرهای دستی بود و سزاوار بود که مهمانسرای این شهر جلوه گاهی از هنرهای اصیل بومی باشد . سرانجام همه طرحهای ارائه شده طرح شادروان استاد بهادری ، رئیس هنرستان هنرهای زیبای اصفهان ، از همه چشمگیرتر بود ، اما اجرای آن طرح ، دگرگونیهای کلی در ساختمان اصلی مهمانسرا و هزینه ای گزاف و زمانی دراز را می طلبید . هشت سال بود که سرمایه ای هنگفت راکد مانده بود و به مصلحت نبود که استفاده از این بنا بیش از این به تاخیر انجامد .

سرانجام ، مهندس مهدی ابراهیمیان برای تهیه طرح آرایش فضای داخلی مهمانسرا و اجرای آن انتخاب گردید . وی ، هم با شیوه های گوناگون هنرهای اصیل ایرانی آشنایی داشت و هم از شور و شوق فراوان برای زنده کردن هنرهای متنوع ایرانی برخوردار بود . آشنایی ایشان با بسیاری از هنرمندان اصفهانی که در آن زمان به دلیل نبودن زمینه فعالیت مساعد ، کم کم گوشه می گرفتند نیز عامل دیگری در انتخاب نامبرده بود . وی علاوه بر تهیه طرحها ، اجرای آنها را نیز به عهده گرفت . سرانجام گروهی متشکل از یکصد و پنجاه نفر از طراحان و نقش پردازان و گچبران و مشبک سازان و آینه کاران ، که بعدها عنوان گروه هنری مهر را برای خود برگزیدند ، کار تزئین مهمانسرا را از اوایل تابستان 1345 آغاز کرد و تا آخر همان سال به پایان رسانید . علاوه بر این ، در اجرای این طرح ، جوانان و هنر آموزان تازه کار نیز عملا آموزش داده شدند .

اداره چنین مهمانسرایی نیز از حساسیت ویژه ای برخوردار بود . برای این کار ، پس از مطالعه و دقت فراوان ، گروه هتلداری نگرسکو از فرانسه انتخاب شد که از مهر 1344 به مدت دو سال این مسئولیت را عهده دار بود . از آن پس مدیریت مهمانسرا به مدیران ایرانی سپرده شد . این مدیران بیشتر از میان کارمندان عالیرتبه شرکت بیمه ایران انتخاب می شدند . در سال 1351 شرکت بیمه ایران تصمیم گرفت به توسعه مهمانسرا بپردازد. این توسعه تنها از جانب شرق امکان پذیر بود . بنابراین با خرید یازده هزار و پانصد متر مربع زمین کناره ضلع شرقی ، بخش ضمیمه مهمانسرا ، که می توان آن را مهمانسرایی مستقل و مجهز دانست ، با هشتاد اتاق ،‌سرسرای ورودی ، رستوران ، تالار سخنرانی بزرگ و تمامی امکانات یک مهمانسرا ساخته شد . اینجا هم کار آراستن دیوارها و سقفها به مهندس ابراهیمیان سپرده شد و همان هنرمندان و صنعتگران پیشین ، اجرای طرحهای تازه و اصیل را برعهده گرفتند .

امکانات هتل هتل عباسی اصفهان

سالن کنفرانس	سونا	لابی
پارک کودکان	جکوزی	کافی شاپ
آژانس خدمات مسافرتی	رستوران	ماهواره
خدمات خانه داری	پارکینگ اختصاصی هتل	اینترنت در لابی
فضای سبز	پارکینگ سرپوشیده	اینترنت در واحد
گشت درون شهری و برون شهری	سرویس حرم	نمازخانه
تاکسی سرویس	لاندری	سالن ورزشی
صندوق امانات اختصاصی	کافی نت	فروشگاه و غرفه
ترانسفر رایگان فرودگاه	گیم نت	چایخانه سنتی
چایخانه در بام هتل	زمین تنیس	بیلیارد
	آسانسور	استخر

ادامه مطلب