| نام فارسی: دشت سر
نام انگلیسی: Dasht-e-Sar desert |
.gif) |
دشت سر در مرکز بیابان لوت در بخش لوت مرکزی واقع است. این منطقه از شمال به مسیر ارتباطی شهداد به نهبندان و مناطق بالازرد و پوزه کال، از غرب به منطقه کلوت ها و کلوتک ها، از شرق به ریگ یلان و از جنوب به هامون شور گز و لوت زنگی احمد یا لوت جنوبی محدود می شود. این منطقه در موقعیت جغرافیایی N 30 02 تا N 31 06 و E 58 27 تا E59 01 در استان کرمان و خراسان جنوبی واقع است.
هامادا در واقع دشتهای پوشیده از سنگهای ریز و درشتی هستند که گویی بصورت مصنوعی در کنار هم چیده شده و بیابان را سنگفرش نموده و لذا بنام سنگفرش بیابان نیز نامیده می شوند. عملکرد فرسایش بادی سبب می شود تا ذرات ریز لابه لای ذرات و قطعات درشت سنگ به مرور زمان حمل شده و قطعات بزرگتر که باد قادر به حمل آنها نیست در طول زمان نسبتاً طولانی در کنار هم تجمع یافته و منظره سنگفرش بیابان را پدید آورند. فرسایش شدید قطعات سنگی یاد شده مخصوصاً ساییده شدن آنها در اثر برخورد ذرات شن و ماسه معلق در باد موجب ایجاد اشکال متفاوت از این قطعات و قلوه سنگها بعضاً با حاشیه و لبه تیز و برنده با نام بادساب می شود. این پدیده در کل دشتهای منطقه مرکزی بیابان لوت مرکزی و شمالی عمومیت داشته ( بجز پلایاها و کفه های رسی) و مناظر جالبی را پدید آورده است. 
ضخامت رسوبهای دشت مرکزی لوت را تا ۷۰۰ متر تخمین میزنند. این لایه های رسوبی از ماسه سنگ، گچ، و نمک به همراه یک لایه آب شور که به مرور زمان خشک شده است تشکیل شده اند. بر روی سطح هامادای لوت دشت ریگی پوشیده شده است. این سنگهای کوچک از فرسایش توده های آذرین شمال لوت ایجاد شده است. همچنین در این دشت سطوح مسطحی فاقد پوشش قلوه سنگی دیده میشود که به صورت پراکنده در دشت قابل مشاهده است. این مناطق عموما پوشیده از لیمون های خشک شده، داغ آب و شوره نمکی هستند. ارتفاع کمتری نسبت به زمینهای اطراف دارند. به عنوان مثال در نزدیکی کوه ملک محمد ۶ سطح قابل شناسایی است که اختلاف ارتفاع آنها بین سطح ابتدایی و تراس اولی به ۱۰ متر نیز میرسد.
دشت سر در قسمت مرکزی و جنوبی آن، بوسیله گسلهای طولی و عرضی از مناطق کوهستانی و چین خورد اطراف خود جدا می شود. تحقیقات نشان میدهد این وضعیت به دلیل وجود بلوکی سخت در زیر پوسته هامادای لوت است که آنرا متقاوت از سرزمینهای اطراف خود میکند. فرسایش در این منطقه توسط آب، باد، تغییرات زیاد درجه حرارت (ترمو کلاستیک) و نیروی ثقل زمین شکل میگیرد.
شبکه آبراهی از رودهای خشک با عمق کم در این منطقه از شمال شرقی به جنوب غربی گسترش دارد که از کوه سیمرغ، کوه بختو و کوه عبداللهی در شرق سرچشمه گرفته و به چاله نمکزار لوت در حاشیه کلوت های شرقی پایان میگیرند. این شبکه های آبی در برخی مناطق لوت دره های کانیونی ایجاد کرده اند. از نمونه این دره ها می توان به دره زبان مار در شرق دشت اشاره کرد. عرض دره بین ۶ تا ۱۸ متر متغیر است. این دره ها در اثر حرکت های تکنوکیت زمین ایجاد شده و با عبور هرزآبهای دشت به صورت دیوارهای تشتکی و شکاف دار درآمده است.
تنها کوه واقع در دشت مرکزی لوت کوه ملک محمد است که در مرکز دشت قرار دارد و ارتفاع آن ۸۶۰ متر است. نفوذ ماسه ها تا پای قله و مناظر چاله مجاور آن، مناظر زیبایی را ایجاد کرده اند. در لوت مرکزی آثار آتشفشانی محدود در نزدیکی کوه ملک محمد به چشم میخورد.
در سرتاسر غربی دشت مرکزی لوت، به طرف چاله کلوت، زمین بدون شیب و به طور ناگهانی فرونشسته است. در جنوب این فرونشست که تقریبا همراستای کوه ملک محمد در شرق است، اشکالی به صورت ستاره های منفرد و هرمهای ماسه ای ایجاد شده است که به تپه های ستاره ای لوت شهرت دارند.
دشت سر از شمال به جنوب بوسیله انباشتهای ماسه ای در غرب و در شرق بوسیله کلوت ها کم عرض میشود. شیب عمومی دشت سر یا دشت مرکزی لوت از شمال به جنوب و دارای شیب آرامی است. در نیمه جنوبی دشت و جنوب کوه ملک محمد دشت سطح رسوب گذاری در داخل لوت است که بوسیله پوشش جوش سنگی سخت و محکم شده است. رنگ زمین در این مناطق خاکستری تیره است. این دشت در جنوبیترین قسمت به شورگز هامون میپیوندد که حوضه آبریز رود شور گز است که از به هم پیوستن آبراهه های کوچک نواحی جنوبی ماسه ها را قطع کرده و به دق شورگز هامون در جنوب لوت مرکزی میریزد. زمینهای این منطقه پف کرده و زرد متمایل به قهوه ای است. این منطقه حالت کویری به خود گرفته و در بعضی مناطق دارای رطوبت و باتلاقی است. علاوه بر این منطقه، مناطق کویری پراکنده دیگری در تپه ماهورهای ما بین کوه عبداللهی، کوه سرخ و کوه سیمرغ در لوت شمالی قابل مشاهده است.
دشت سر فاقد پوشش گیاهی است و در فصل بهار و پس از بارشهای فصلی، بافت ضعیفی از پوشش گیاهی چمنی در منطقه شکل میگیرد که به سرعت خشک می شود.
محسن ادیب
