پارک ملی خجیر

نام انگلیسی:  Khojir national park     نام فارسی :  پارک ملی خجیر

پارک ملی خجیر همانند پارک ملی سرخه حصار در شرق تهران و در N3545 الی N3536 عرض شمالی و E5140 الی E5149 طول شرقی واقع شده و مساحت آن در حدود 10013 هکتار می باشد.

پوشش گیاهی: بنه,بادام کوهی,ارس ,داغداغان, چنار,‌ سپیدار,‌ پده ,‌بید ,زالزالک تبریزی ,‌افرا, زبان گنجشک,‌عرعر, اقاقیا ,‌ کاج ,‌ تنگرس ,‌تمشک ,‌ گز,‌ شیشعان , روناس ,‌ زرشک ,‌سوفورا,‌ شیرخشت ,‌ سیاه تلو,‌ دغدغک ,‌ ارمک .

پستانداران:کل وبز, قوچ و میش البرزمرکزی,گراز,پلنگ, کفتار,‌روباه قرمز, شغال,گورکن,گربه وحشی,‌خرگوش‌ .

پرندگان : انواع گونه های پرنده اعم از مهاجر آبزی ,‌ کنار آبزی و‌شکاری.

خزندگان : مارکرمی, کورماردوسر,‌ مارآتشی, مارپلنگی,‌ ماردستی , مارآبی,‌مارشتری,‌ شترمار,‌یله مار, تیرمار,‌سوسن مار,‌ افعی شاخدارایرانی, افعی کوفی,‌ قورباغه معمولی,‌ وزغ سبز ,‌ لاک پشت ممیزدارغربی‌.

تاریخ تأسیس منطقه
پارک ملی خجیر پس از انتخاب شهر تهران به عنوان پایتخت کشور(1133 خورشیدی‌)  در زمان قاجاریه با نامهای قرق سلطنتی یا شکارگاه سلطنتی تحت حفاظت قرار گرفت. که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران با تصویب شورای انقلاب اداره آن به سازمان حفاظت محیط زیست محول گردید و طی مصوبه شماره 90 تاریخ 21/6/61 شورایعالی حفاظت محیط زیست با حدود و ثغور مشخص به عنوان پارک ملی تعیین گردید.
 

موقعیت عمومی منطقه
موقعیت جغرافیایی پارک ملی خجیر ˝00 و ´45 و ˚35 و ˝30 و ´36 و ˚35 عرض شمالی و ˝20 و ´40 و ˚51 و ˝00 و ´49 و ˚51 طول شرقی می باشد.
 

وسعت منطقه
وسعت‌ پارک‌ ملی‌ خجیر 9971 هکتار و ارتفاع منطقه از 1200 متر تا 2138 متر می باشد.

ویژگی و سیمای عمومی منطقه

توپوگرافی
پارک ملی خجیر از کوهستانهای بلند و تپه ماهورهای مرتفع و نیمه مرتفعتشکیل شده است که ارتفاع آن از 1200 متر تا 2138 متر متغیر است. قله های مهم پارک ملی خجیر عبارت اند از : قله زلزله، بارجمالی، زیرک چال، سروکوه، زیرک چال، آسمان کوه، گویداغ، جنگل سوخته و دربندک می باشد.
 

آب و هوا
این منطقه از نظر آب و هوایی جزو اقلیم های سرد به شمار می رود و در چهار اشکوب 1- اقلیم خشک و سرد  (میانگین حداقل دمای روزانه در سردترین ماه سال از 2- تا 2/4 درجه بر حسب ارتفاع تغییر می کند) که مرز ارتفاعی این اقلیم 1530 متر است. 2- اقلیم نیمه خشک و سرد(میانگین حداقل دمای روزانه در سردترین ماه سال از 2/4- تا 8/5- درجه متغیر است) که این اقلیم در ارتفاعات بین 1530 تا 1744 متر واقع است.3- اقلیم نیمه مرطوب سرد (میانگین حداقل دمای روزانه در سردترین ماه سال از 8/5 تا 7- درجه   تغییر می کند) که این اقلیم در ارتفاعات بین 1744 تا 1904 متر واقع است.
اقلیم ارتفاعات فوقانی که این اقلیم در ارتفاعات بالاتر از 1904 متری قرار دارد. جهت وزش چیره باد، جهت جنوب غربی و غربی است و از نظر شدت‌، شمال‌ و شمال‌ شرقی‌ است‌. بیشترین‌ میزان‌ وزش‌ باد نیز درفصل‌ بهار اتفاق‌ می‌افتد.
 

هیدرولوژی
بارندگی در پارک ملی خجیر و سرخه حصار بیشتر ناشی از جریان های غربی و مدیترانه ای است که نزدیک به 8 ماه از سال، از اوایل پاییز تا نیمه های بهار، به تناوب منطقه را تحت تاثیر قرار می دهد.
منابع آبی در پارک ملی خجیر عبارتند از: رودخانه جاجرود که پس از عبور از سد لتیان در پارک جریان دارد. همچنین چشمه ها که آبدهی بیشتری نسبت به پارک ملی سرخه حصار دارند. ازچشمه های مهم این منطقه می توان به چشمه باغ انگوری، باغ اناری، دره چنار، سنگ بندی، باغشاه، نایب علی ، سیدرضا اشاره کرد. کم باران ترین ناحیه پارک ملی خجیر دره مرکزی آن است که بارندگی آن از 300 میلیمتر کمتر و از 275 میلیمتر بیشتر است.
 

زمین شناسی
پارک ملی خجیر از نظر زمین شناسی و ژئومورفولوژی وضعیت بسیار پیچیده ای دارد. یک واحد شامل تشکیلات آبرفتی حاوی سنگ های کنگولومرا، ماسه سنگ، مارنهای ماسه سنگی همراه با گچ آهن دار و بخش هایی از منطقه حاوی توده های آتشفشانی نظیر آندزیت و ریولیت است.
بررسی خاک به طور عمده می تواند در تعیین زیستگاههای مناسب برای برخی از گونه های جانوری حیات وحش دارای اهمیت بسیار باشد. در این منطقه خاک ها جوان و کم تحول یافته اند و به علت تراکم بیشتر پوششگیاهی و ملایم بودن شرایط اقلیمی از واد آلی غنی تر از پارک ملی سرخه حصار می باشد. براین اساس خاک های پارک ملی سرخه حصار در 7 تیپ 1- تیپ سرو کوه 2- تیپ بیدک 3- تیپ باغشاه 4- تیپ اصلان 5- تیپ فیروزه 6- تیپ کافرهومند-میدانک 7- تیپ جاجرود  قرار می گیرد.
 

پوشش گیاهی
در پارک ملی خجیر 35 جامعه گیاهی متشکل از جوامع طبیعی، نیمه طبیعی و فرهنگی – زراعی وجود دارند. علاوه بر گونه های نادری که در پارک ملی سرخه حصار دیده می شود، گونه های گیاهی نادر دیگری نظیر زیره سیاه ، Michauxia laevigata  و Cuphalorryhyn chus brassisifolius  را می توان نام برد که در این پارک رویش یافته اند.
از گونه های دارویی، صنعتی و خوراکی مشخص پارک ملی خجیر می توان به موارد ذیل اشاره کرد: بابونه، سیرش زرین، باریحه، ریواس، پیاز صورتی، جاشیر کوتوله، بادیان کوهی، زیره سیاه، شنگ، تلخ بیان، شیر خشت، پیچک قندرونی، Haplophkllum pesforatum بخش دشتی باغشاد با ارتفاع 1420 متر شامل گیاهانی نظیر درمنه، انواع گون ، چوبک و اسفند می باشد و اشکوب فوقانی کوهها درختانی مانند بنه، بادام خارآلود، ارس، نسترن می باشد و اصولا تیپ پوشش گیاهی ارتفاعات بالای کوه منطقه،  Artemisia+stipa  است.
 

حیات وحش
پستانداران
منابع آب کافی، پناهگاه زیاد، و پوشش گیاهی متناسب با نیاز گونه ها، مجموعا" زیستگاه مناسبی در دو پارک ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود فراهم کرده است، به خصوص پارک ملی خجیر از جنبه های زیباشناختی، بوم شناسی، ژنتیکی، آموزشی، گردشگری و اجتماعی- اقتصادی ارزش های بسیار مهم بوده بطوری که از بهترین زیستگاههای البرز مرکزی می باشد. پارک ملی سرخه حصار گرچه به دلیل عوامل تنش زای زیاد دستخوش تغییرات قرار گرفته اما همچنان از اهمیتی خاصی برخوردار است.
نکته مهم اینکه پستانداران‌ به‌ علت‌ وابستگی‌ شدیدی‌ که‌ به‌ زیستگاه‌ خود دارند اغلب‌ به‌ عنوان‌معرف‌ زیستگاه‌ معرفی‌ می‌گردند، از طرف‌ دیگر همین‌ وابستگی‌ به‌ زیستگاه‌ باعث‌ گردیده‌است‌ تا آنها در مقابل‌ تخریب‌های‌ ایجاد شده‌ در زیستگاه‌ حساسیت‌ بیشتری‌ از خود نشان‌دهند. از طرف‌ دیگر به‌ علت‌ قطع‌ ارتباط این‌ مجموعه‌ با مناطق‌ همجوار خود به‌صورت‌ جزیره‌ای‌‌ شده‌ و ‌پستانداران‌ این‌ منطقه‌ در رابطه با مهاجرت‌ها و جابجائی‌های‌ عادی‌ فصلی‌ خود دچار مشکل نموده است.
تعداد گونه‌های‌ موجود در هر یک‌ از راسته‌ها به‌ شرح‌ زیر است‌:
3گونه‌ از راسته‌ حشره‌ خواران‌ Erinaceidae (خارپشت‌ اروپائی‌،حشره‌ خور دورنگ‌، حشره‌ خور دندان‌سفید)
5گونه‌ از راسته‌ خفاش‌ها Chiropter (خفاش‌ بال‌سفید، خفاش سبیل‌دار، خفاش‌گوش‌موشی‌کوچک، خفاش‌ گوش‌پهن، خفاش‌ دم‌ آزاد اروپائی)
16 گونه‌ از راسته‌ جوندگان Rodentia(تشی‌، موش‌صحرائی، موش‌ قهوه‌ای‌، موش سیاه، موش خانگی، موش‌ ورامین، هامستر دم دراز، هامستر خاکستری، جرد ایرانی، جرد لیبی، ول‌ آبزی، ول‌ اجتماعی، ول‌ معمولی‌، ول‌ حفار افغانی، دوپای‌ کوچک‌، دوپای‌ ناشناخته)
1 گونه‌ از راسته‌ خرگوشها Lagomorpha(خرگوش)‌‌
9  گونه‌ از راسته‌ گوشتخواران‌ Carnivora (گرگ، شغال، روباه‌ معمولی، سمور، رودک، شنگ، کفتار، گربه‌ وحشی، پلنگ )‌
4  گونه‌ از راسته‌ زوج‌ سمان‌ Artiodactyla ( گراز، پازن، قوچ‌ وحشی، آهو)
 

پرندگان
پارکهای‌ ملی خجیر و سرخه‌ حصار و منطقه‌ حفاظت‌ شده‌ جاجرود به‌ علت‌ دارا بودن‌زیستگاههای‌ مختلف‌ اعم‌ از رودخانه‌، کوهستان‌، استپ‌، دارستان‌، کشتزار، باغات‌ وهمچنین‌ قرار گرفتن‌ در مسیر مهاجرت‌ تعداد زیادی‌ از گونه‌های‌ مهاجر از موقعیت‌ بسیارخوبی‌ جهت‌ زندگی‌ پرندگان‌ برخوردار می‌باشد و به‌ همین‌ دلیل‌ گونه‌های‌ متنوعی‌ ازپرندگان‌ در زیستگاههای‌ مختلف‌ آن‌ مشاهده‌ می‌گردند.
در مجموع‌ ‌ پرندگان پارک های ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود 115 گونه بوده‌که‌ 22.6 درصدپرندگان‌ ایران‌ را تشکیل‌ می‌دهد:
تعداد 34 گونه‌ بومی‌ (29.5 درصد، پرندگانی‌ از قبیل‌ کبک‌معمولی‌  (Alectoris chukar)و تیهو  (Ammoperdix griseogularis)
تعداد 30 گونه مهاجر زمستان‌گذران‌‌ (26درصد، پرندگانی‌ از قبیل‌ اردک‌ سرسبز (Anas platyrhynchos) خوتکا  (Anas crecca)و نوک‌ پهن‌ Anas clipeata)
تعداد 41 گونه‌ مهاجر تابستان‌ گذران‌ (35.5 درصد، پرندگان‌ راسته‌ Passeriformes از قبیل‌ انواع‌ زردپره‌ (Emberiza) پری‌ شاهرخ‌ Oriolus oriolus و پرندگان‌ دیگری‌ مانند هدهد Upupa epops  و سبز قباCoracias garrulus)
تعداد 7 گونه‌ عبوری‌ (6درصد، بسیاری‌ از اردک‌ها نظیر فیلوش‌ (Anas acuta) وگیلار(Anus penelope) و پرندگان‌ شکاری‌ مانند عقاب‌ شاهی‌ (Aquila heliaca) از این‌گروه‌ می‌باشد)
تعداد 3 گونه‌ رها شده‌ از قفس‌ (2.5 درصد، این‌ پرندگان‌ که‌ شامل‌ طوطی‌ طوق‌ صورتی‌ (Psittacala krameri)، بلبل‌ خرما(Pycnonotus leucotis) و مینا (Acridotheres tristis) می‌باشند، بومی‌ منطقه‌ نبوده‌و توسط انسان‌ از مکان‌های‌ دیگر به‌ تهران‌ منتقل‌ گردیده‌ و رها شده‌اند. تعداد این‌ پرندگان‌روبه‌ افزایش‌ می‌باشد.
 

خزندگان
خزندگان در پارکهای‌ ملی خجیر و سرخه‌ حصار و منطقه‌ حفاظت‌ شده‌ جاجرود تعداد 27 گونه‌ خزنده‌ درمنطقه‌ مورد مطالعه‌ شناسائی‌ گردیده‌اند که‌ شامل‌ 9 گونه‌ از راسته‌ سوسمارها 17 گونه‌ ازراسته‌ مارها و یک‌ گونه‌ لاک‌ پشت‌ می‌باشد. گونه‌ شاخص‌ منطقه بزمجه ‌بیابانی‌ تعیین گردیده است و البته‌در منطقه‌ گونه‌های‌ با اهمیت‌ دیگری‌ نظیر لاک‌پشت‌ مهمیزدار غربی‌Testudo graeca ibera وجود دارد که‌ علاوه‌ بر اینکه‌ حمایت‌ شده‌ می‌باشد درطبقه‌بندی‌  IUCNنیز تحت‌ عنوان‌ آسیب‌پذیر Valnerble قرار دارد. سایر  گونه‌ های با اهمیت‌ دیگر از قبیل افعی‌ البرزی‌ Vipera ursine  ، افعی شاخدار، بزمجه دشتی در منطقه وجود دارند که در لیست‌IUCN  به عنوان گونه های در معرض‌ خطر انقراض‌ Endangered می باشند.
 

دوزیستان
در پارکهای‌ ملی خجیر و سرخه‌ حصار و منطقه‌ حفاظت‌ شده‌ جاجرود دو گونه‌ دوزیست‌ بنام‌وزغ‌ سبز Bufo viridis و قورباغه‌ مغمولی‌ Rama ridibunda ‌زندگی‌ می‌کنند.
ماهیان
در این مناطق یک‌ گونه‌ غیربومی ‌ بنام ‌ قزل‌ آلای‌ رنگین‌کمان‌ Onchorynchus mykiss ‌و 6 گونه‌ بومی وجود دارند که عبارتند از:‌
ماهی‌ سیاه   ‌ Capoeta damascinas
ماهی‌ سیاه    ‌ Capoeta aculeta
سس‌ ماهی(حمایت شده)   ‌ Barbus sp.
‌سگ‌ ماهی‌ جویباری  ‌ Noemachilus sp.
عروس‌ ماهی  ‌ Leuciscus cephalus
ماهی‌ کولی  ‌ Alburnoides bipuntatus

زمان یا فصل بازدید از منطقه و وضعیت منطقه در فصول مختلف:
زمان بازدید در منطقه می بایست با در نظر گرفتن فصل زآداوری و تولید مثل حیات وحش منطقه یعنی اوایل تیرماه تا اوایل آبان ماه باشد و بازدید ها می بایست در مسیرهای تعیین شده صورت گیرد. شایان ذکر است بازدید و گردشگری در محدوده های باغشاد، باغ انگوری و زیستگاههای این منطقه بدلیل قرارگیری در زون امن پارک ملی می بایست محدود و محدودتر گردد و از سایر مسیرهای تعیین شده استفاده نمود که تاثیر کمتری در مدیریت منطقه دارد.  

تعارضات مهم منطقه
ساخت وسازهای غیرمجاز در داخل مستثنیات جهاد کشاورزی و اشخاص، تعارضات و تصرفات حضور صنایع نظامی پارچین و هوا-فضا ، تخریب حاصل از اجرای پروژه های ملی  و احداث راههای دسترسی متعدد، حفرچاه های غیرمجاز در منطقه، شکار و صید غیرمجاز، ایجاد آتش سوزی عرصه های طبیعی و بکر، ورود دام و کوچ عشایر در فصل کوچ، احداث گلخانه های غیرمجاز و ورود سموم کشاورزی به چرخه محیط، احداث سد ماملو، احداث اتوبان اصلاحی پارچین، ورود غیرمجاز مصالح و افزایش ساخت و ساز های غیرمجاز، ایجاد صداهای مهیب حاصل از انفجار در صنایع نظامی، جنگل کاری های منابع طبیعی با درختان غیربومی، برداشت غیرمجاز سنگ از بستر رودخانه.

تجهیزات و امکانات
پاسگاه محیط بانی باغشاد

برای مشاهده نقشه هوایی منطقه کلیک کنید.