پارک ملی دریاچه ارومیه

نام انگلیسی:  Urumiah lake national park     نام فارسی :  پارک ملی دریاچه ارومیه

پارک ملی دریاچه ارومیه بین استانهای آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی و در موقعیت جغرافیایی N3700 تا N3830 عرض شمالی و E4500 تا E4600 طول شرقی واقع شده است. مساحت پارک 464056 است .این دریاچه جمعا دارای 102 جزیره بزرگ و کوچک به مساحت 33486 هکتار است .

پوشش گیاهی: سرو کوهی , پسته وحشی , داغداغان ,‌زالزالک ,‌ بادام کوهی ,‌شیرخشت ,‌دیو آلبالو, گندمیان ,‌فرفیون ,‌آویشن ,‌درمنه ,‌علف شور, ‌کاکوتی ,‌زنبق,‌یولاف ,‌شنگ و‌ شقایق.

پستانداران : قوچ و میش ارمنی و گوزن زرد ایرانی .

پرندگان: فلامینگو, پلیکان ,‌ ‌کاکایی و تنجه .

خزندگان : انواع مارهای سمی و نیمه سمی, مارمولک و آفتاب پرست . 

دریاچه ارومیه در شمال غربی ایران قرار دارد و در میان دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی بخش شده است. دریاچه ارومیه بزرگترین دریاچه درونْ سرزمینی ایران است. آب این دریاچه بسیار شور بوده و عمدتآ از رودخانه‌های زرینه‌رود، سیمینه‌رود، گدار، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه می‌شود. حوضه آبریز دریاچه ارومیه ۵۰۸۹۲ کیلومتر مربع است که پیرامون ۳٪ مساحت کل کشور ایران را دربر می‌گیرد. این حوضه با داشتن دشت‌هایی مانند دشت پیرانشهر سلماس، ارومیه، تبریز، آذرشهر، مراغه، میاندوآب، مهاباد، نقده و اشنویه یکی از کانون‌های ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران بشمار می‌رود. دریاچه ارومیه بزرگترین آبگیر دائمی آسیای غربی است که در غرب پشته (فلات) ایران قرار گرفته. پارک ملی دریاچه ارومیه پس از مرداب انزلی از جالب‌ترین و نغزترین زیستگاه‌های طبیعی جانوران در ایران بشمار می‌رود. تا کنون بیش از ۱۸۶ گونه از پرندگان آبزی و کرانه‌ای و ده‌ها پرنده خشکی‌زی در استان آذربایجان غربی شناسایی شده اند. دریاچه ارومیه دارای ۱۰۲ جزیره است که همه آنها از سوی سازمان یونسکو به عنوان اندوخته طبیعی جهان به ثبت رسیده است. جزیره اِشک زیستگاه پرندگان زیبای کوچگر از جمله مرغ آتش و تنجه و نیز گوزن زرد ایرانی است. گِل کرانه دریاچه خاصیت درمان برای دردهای بندگاهی (مَفصلی) و بیماری‌های زنان را دارد. برای گشت و گذار در دریاچه و جزیره‌های آن می‌توان از دو کشتی سهند و نوح یا قایق‌های گوناگون در بندر گلمانخانه بهره گرفت .

تاریخچه

نگاره دریاچه ارومیه از ناسانام کهن این دریاچه چیچَست بوده است. این واژه واژه ایست از اوستایی و پارسی باستان و تلفظ آن چَئِچَستَ بوده است. دریاچه چیچست در اسطوره‌های ایرانی نقشی بنیادین دارد. عرصه بسیاری از رویدادهای مهم زندگی کیخسرو، کرانه این دریاچه بوده است. دژ بهمن که کیخسرو در نبردی غول آسا و سهمگین آن را میگشاید و از چنگ دیوان بدر می‌‌آورد در نزدیکی همین دریاچه بوده و بسیاری اسطوره‌های دیگر. نام ارومیه نامیست که آشوریان به آن داده اند. اور در زبان آشوری به معنای شهر است (همان واژه‌ای که در نام اورشلیم (شهر آشتی) هم وجود دارد) و میه به معنای آب است (همریشه با مآء عربی). پس اورمیه یا ارومیه بمعنی شهر آب است. در دوران پهلوی به مناسبت پادشاهی رضاشاه پهلوی، به این دریاچه نام رضائیه داده شد.

نام جزایر

نام ۱۰۲ جزیره دریاچه ارومیه بدین شرح است:

آرزو، اشک، اسپیر، کبودان، شاهی (اسلامی)، اسپیرو، اسپیرک، آذین، مهر، مهران، مهرداد، برزو، برز، سیاوش، سیاه‌تپه، تنجه، تنجک، بن‌اشک، اشک‌سر، اشکو، چاک‌تپه، دی، ماغ، میدان، چشمه‌کنار، میانه، سامانی، آذر، سنگان، سنگو، تک، جوزار، جوین، جودره، سپید، بستور، زیرآبه، بهرام، گرز، اردشیر، ناهید، پنهان، شاهین، کنارک، زرتپه، خرسک، امید، گریوک، گرده، گیو، کَلسنگ، گلگون، آرام، پناه، کریوه، ناویان، زاغ، مشکین، سهران، پیشوا، کام، کامه، سروش، سرخ، شبدیز، ناخدا، کوچک‌تپه، توس، برزین، آرش، آتش، سیاه سنگ، کرکس، شورتپه، ناوی، نهفت، شوش‌تپه، ایران‌نژاد، شمشیران، مهدیس، کاکایی بالا، کاکایی میانه، کاکایی پایین، تخت، تختان، مرکید، کاوه، مهوار، نادید، کمان، زرکمان، زرکنک، نهان، برد، بردین، بردک، تیر، تشبال، سریجه، بن، کفچه‌نوک.

در شمال غربی ایران پهناورترین دریاچه داخلی کشور محسوب میشود.این دریاچه دارای ۱۳۰ کیلومتر طولو در پهن ترین نقطه ۴۰ کیلومتر عرض و۴۶۳۰۰۰۰ هکتار مسحت است. عمیق ترین نقطه دریاچه ۱۵ متر وعمق میانگین ان ۵ متر می باشد.

دریاچه ارومیه با مینگین بارندگی سالانه ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلیمتر و درجه حرارت متغیر از ۱۷ـ تا ۳۶ درجه سانتیگراد از سطح ازاد ۱۲۷۴ متر ارتفاع دارد. اب دریاچه غلظت بسیار دارد که در نقاط مختلف و فصول گوناگون میزان املاحش متغیر و بطور متوسط حدود ۳۰۰ گرم در لیتر است. در سال ۱۳۴۶ جزیره کبودان(قویون داغی) از طرف سازمان حفاظت محیط زیست حفاظت شده اعلام گشت.در سال ۱۳۵۴ بود که این جزیره ئ سایر جزایر موجود در اینمنطقه بجز جزیره اسلامی(شاهی)منطقه حفاظت شده دریاچه ارومیه اعلام و بعدا به پارک ملی تبدیل شد. در پارک ۳۲۰۰ هکتاری جزیره کبودان که غیر مسکونی و زیستگاه انواع پستانداران وحشی مثل موش صحرایی ـ قوچ و میش و پلنگ است.

سیمای جزیره کبودان استپی و بخش هایی از این جزیره نیمه جنگلی بیشتر پسته وحشی همراه با درختچه های دیگر از جمله بادام وحشی ـ ارس کوهی ـ بادام کوهی ـ خوشک و گوجه وحشی و گیاهان گوناگونی چون دم اسبی ـ مرغ علف گوسفندی و جو وحشی از جمله گیاهان و درختان این جزیره است. پرواز دسته جمعی فلامینگوها ـ پلیکان ها ـ تنجه ها و کاکایی ها در دریاچه ارومیه مناظر بدیعی در بهار و تابستان پدید می اورد.

تاریخ تاسیس منطقه از ابتدا تاکنون

در سال 1346 دریاچه و کلیه جزایر (بجز جزیره اسلامی) به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام گردید و در سال 1354 جزء تالابهای سایت رامسر معرفی و در همان سال به عنوان پارک ملی دریاچه ارومیه تغییر عنوان یافته است، از سوی دیگر این پارک ملی از سوی سازمان یونسکو جزء یکی از 10 پارک ملی بین المللی کره زمین و همچنین جزء یکی از 59 منطقه بین المللی ذخیره گاه زیست کره معرفی شده است.
 

موقعیت عمومی منطقه: دریاچه ارومیه در گوشه شمال غربی ایران بین دو استان آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی و در 18 کیلومتری شرق ارومیه قرار دارد، این دریاچه در مختصات 37 درجه تا 38 درجه و 15 دقیقه عرض شمالی، 45 درجه تا 46 درجه طول شرقی و به مساحت 5000 تا 6000 کیلومتر مربع و طول 130 تا 140 کیلومتر و عرض 15-58 کیلومتر که از سوی سازمان یونسکو جزء یکی از 10 پارک ملی بین المللی کره زمین و همچنین جزء یکی از 59 منطقه بین المللی ذخیره گاه زیست کره معرفی شده است.
 

وسعت منطقه: km25000
 

ویژگی و سیمای عمومی منطقه (شامل وضعیت توپوگرافی، چشم انداز، پوشش گیاهی و گونه های شاخص گیاهی، وضعیت عمومی حیات وحش و گونه های شاخص و کریدورها)
دریاچه ارومیه با منشا تکتونیکی در قسمتی از پهنه خرد شده بین ورقه های عربستان و اوراسیا و ریز ورق های ایران و ترکیه در امتداد یک سیستم فعال از گسلهای تبریز و زرینه رود تشکیل شده است، سنگهایی از پرکامبرین وتا کوارتز همراه با سنگهای آتشفشانی و رسوبات عهد حاضر منطقه پارک ملی را حاصل نموده اند، به نظر بعضی از زمین شناسان گسلی در شمال دریاچه ارومیه در 30000 تا 40000 سال پیش موجب قطع ارتباط اولیه دریاچه از شمال با دریای خزر شده و مرفولوژی فعلی را پیدا کرده است. سواحل زیبای شنی و صخره ای دور دریاچه همراه با جزایر کوچک و بزرگ و حضور خیل عظیم پرندگان و پستانداران و هزاران پدیده منحصر به فرد دیگر تابلوی رنگینی از جلوه های عظمت خالق و چشم اندازهای بی بدیل را در ذهن بینندگان خود به یادگار می گذارد.
 
پوشش گیاهی اکوسیستم دریاچه ارومیه دارای دو مجموعه گیاهی خاص خود می باشد:
1- پوشش شوره زارهای اطراف دریاچه که بخش عمده مساحت اکوسیستم خشکی این پارک ملی را به خود اختصاص می دهد.
2- پوشش گیاهی جزایر که بطور عمده در جزایر کبودان، اشک، اسپیر، آرزو و اسلامی مشاهده می شود، گونه های گیاهی شناخته شده پیرامون دریاچه 177 و گونه های جزایر 174 مورد می باشد. بزرگترین خانواده گیاهی اطراف دریاچه در این پارک ملی متعلق به خانواد کاسنی با 33 ،گونه خانواده گندمیان با 21 گونه و بزرگترین جنس به فرنیون و شنبلیله وحشی اختصاص دارد.

از بین خانواده های گیاهان پارک ملی تعداد 12 خانواده بومی اختصاصی (اندمیک) ایران می باشد، اما نیمی از گیاهان ناحیه فیتوژئوگرافیک ایرانو تورانی می باشد.
تنوع گونه های درختی و درختچه ای در جزیره اشک از تراکم بیشتری نسبت به اراضی اطراف دریاچه برخوردار می باشد، در مقایسه علفهای هرز و گونه های شورپسند (هالوفیت) به علت وسعت زیاد خاکهای شور در اطراف دریاچه از تراکم بیشتری نسبت به جزایر برخوردار است، حیات وحش دریاچه ارومیه در یک سیستم اکولوژیکی رشد کرده و در هیچ نقطه ای از کشور نظیر ندارد. گونه های نادر گوزن زرد ایرانی، پرندگان و پستانداران خاص این محیط ذخیره گاه ژنتیکی و یک ثروت ملی و بین المللی است، از میان 53 گونه پستاندار شناسایی شده در استان آذربایجان غربی تعداد 23 گونه در پارک ملی زیست می کنند، قوچ و میش ارمنی و گوزن زرد ایرانی در داخل جزایر و پستاندارانی چون گرگ، شغال و روباه در محدوده پیرامون پارک ملی سکنی گزیده اند.
از میان 225 گونه پرنده شناخته شده در استان آذربایجان غربی 115 گونه در محدوده پارک ملی شناسایی شده است که مهمترین آنها عبارتند از: پلیکان سفید، فلامینگو و انواع مختلف پرندگان شکاری و اردک سرسفید، اردک سرحنایی
آرتمیا که تنها زیستمند ماکروسکوپیک آب دریاچه ارومیه می باشد که به نام گونه آرتمیا ارومیانا نامگذاری گردیده است که سخت پوستی نسبتاً کوچک و ظریف است که طول کلی آن در ماده   20-15 میلی متر و در نرها به 12 میلی متر می رسد که نرها دارای یک جفت انبرک می باشند که آنها را از ماده ها که کیسه تخم در ابتدای ناحیه شکمی دارند متمایز می سازد.

از میان بیش از 25 گونه خزنده و دوزیستی که تاکنون در استان آذربایجان غربی شناسایی شده اند 3 گونه دوزیست و 10 گونه مارمولک در حوضه آبریز جزایر و سواحل محدوده پارک ملی دریاچه ارومیه زندگی می کنند.
6- جاذبه های اکوتوریستی: وجود سواحل با اشکال مختلف صخره ای، شنی، ماسه ای و لجنی، مطرح بودن بعنوان دومین دریاچه آب شور جهان، خواص درمانی لجن و آب دریاچه، وجود بیش از 102 جزیره با مناظر زیبا و منحصر به فرد و نیز آثاری از تمدنهای پیشین و کهن و تاریخی در جزایر، گوشه ای از جاذبه های اکوتوریستی پارک ملی دریاچه ارومیه محسوب می شود.
 
 

وضعیت عمومی، اقتصادی و اجتماعی: در داخل پارک ملی دریاچه ارومیه به لحاظ وجود محیط آبی هیچگونه جامعه انسانی وجود ندارد ولی در اطراف دریاچه و سواحل آن بیش از دوازده شهر کوچک و بزرگ و تعداد زیادی روستا وجود داشته که عمده فعالیت اقتصادی جوامع مذکور زراعت، باغداری و دامداری می باشد.
 

تعارضات مهم منطقه: شکار و صید غیرمجاز، برداشت غیرمجاز و مکانیزه نمک از بستر پارک ملی، برداشت غیرمجاز شن و ماسه از سواحل، دخل و تصرفات حریم پارک ملی دریاچه ارومیه و ورود فاضلاب به دریاچه از جمله تعارضات مهم منطقه می باشند.
 

تجهیزات و امکانات: از جمله تجهیزات حمل و نقلی منطقه، قایق موتوری، خودرو داخل جزایر، موتور چهارچرخ و دو چرخ، امکانات ارتباطی همانند بی سیم، امکانات محیط بانی شامل سه ایستگاه محیط بانی با کلیه امکانات و نیز ساختمانهای موجود در جزیره کبودان و مجموعه رشکان برای اسکان مهمانان و بازدید کنندگان منطقه.

برای مشاهده نقشه هوایی منطقه کلیک کنید.