پناهگاه حیات وحش بختگان، فارس

نام انگلیسی:  Bakhtegan nature reserve     نام فارسی :  پناهگاه حیات وحش بختگان

پناهگاه حیات وحش بختگان در استان فارس  بین E5315 الی E5415 طول شرقی و N2911 الی N2951 عرض شمالی ,‌ واقع شده است .مساحت آن در حدود 200404 هکتار می باشد. 

پوشش گیاهی: انواع دیاتومه ها و جلبکها انواع گیاهان شورپسند گز و ‌نی و در مناطق خشکی ارس ,‌بنه ,‌تنگس ,‌قیچ ,‌بادام کوهی ,‌ آویشن ,‌ کاکوتی و باریجه می باشد.

پستانداران : کل و بز و قوچ و میش , گربه وحشی ,‌ گرگ , ‌پلنگ ,‌‌ کفتار ,‌روباه ,‌ شغال و در دشتها آهو.

پرندگان : فلامینگو ,‌پلیکان ,‌انواع غازها ,‌ مرغابیها ,‌حواصیلها ,کشیمها , ‌درنا , لک لک ,‌ کاکایی ها , پرستوهای دریایی ,‌ ماهی خورکها ,‌ هوبره ,‌‌بلدرچین ,‌ کبک ,‌چلچله ,‌دارکوب پری شاهرخ و انواع گنجشکسانان ,عقابها ,‌ دال ,‌سنقرها ,‌ بحری ,‌ بالابان ,‌شاهین ,‌ لیل ,‌دلیجه .  

تاریخچه حفاظت
منطقه بختگان اولین بار طبق مصوبه شماره 7مورخ12/9/47 شورایعالی تظارت بر صید به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام گردید و سپس در سال 54 به عنوان پناهگاه حیات وحش مصوب شد. و در سال 74 قسمتی از پناهگاه به عنوان پارک ملی بختگان اعلام گردید.

پناهگاه حیات وحش بختگان با مساحتی بالغ بر 242223 هکتار طی مصوبه شماره 142 مورخ 6/7/1374 شورایعالی محیط زیست به مجموعه مناطق تحت مدیریت سازمان پیوست.

موقعیت جغرافیایی
این اثر با 3232375 تا 3303164 عرض جغرافیایی و 715387 تا 809288 طول جغرافیایی در زون39 در شمال شهر استهبان و در شرق استان فارس واقع گردیده است.

ویژگیهای منطقه
این منطقه که جزو رامسر سایتها میباشد به دونیمه شمالی و جنوبی تقسیم گردیده است و دریاچه طشک هم در این منطقه واقع است. تالابها و جزیره های این پناهگاه زیستگاه مناسبی برای پرندگان به شمار می آید. این پناهگاه با 323 گونه جانوری از تنوع زیستی جانوری بالایی برخوردار است. از گونه های مهم گیاهی میتوان از ارس؛ بنه؛ ارژن ؛ کیکم؛ گز ؛ قیچ؛ نی؛ لویی و از گونه های مهم جانوری میتوان از بز و پازن؛قوچ و میش؛ آهو؛ پلنگ؛ گربه شنی؛ کاراکال؛ پلیکان؛ قلامینگو؛ درنا؛ حواصیل؛ ؛ مار گورخری و میگوی آرتمیا نام برد.

دریاچه طشک با عمق متوسط 5/0 متر و آبی لب‌شور در این پناهگاه واقع است و در سال‌های پرباران به دریاچه مجاور آن، دریاچه بختگان، متصل می‌شود. تالاب‌ها و جزیره‌های این پناهگاه زیستگاه‌های مناسبی برای پرندگان به شمار می‌رود. دامنه ارتفاعی یکهزار و 560 تا دو هزار و 960 متر بارندگی و دمای متوسط سالانه 230 میلی‌متر و 15 درجه سانتیگراد، منطقه را دارای اقلیم خشک بیابانی معتدل کرده است.
دریاچه ملی بختگان در اثر کم آبی ناشی از احداث چندین سد در بالادست منابع تامین کننده آب دریاچه بختگان در آستانه نابودی و وقوع بزرگترین فاجعه زیست محیطی کشور قرار دارد و بخش قابل توجی از این پناهگاه با ارزش حیات وحش به نمکزار تبدیل شده است.

سیمای عمومی منطقه
 

ارزشهای تالاب(پارک ملی بختگان):
این تالاب به علت دارا بودن جزایر کوچک و بزرگ از مکانهای مهم زادآوری پرندگانی چون کفچه نوک،فلامینگو،کاکایی صورتی و…. می باشدبه همین جهت توسط توسط سازمان بین المللی حیات پرندگانبه عنوان زیستگاه با اهمیت برای پرندگان تشخیص داده شده و همچنین در سال 1354 در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است تاکنون در این تالابها 95 گونه پرنده که اغلب مهاجر زمستان گذران هستند شناسایی شده است.این تالاب در ذخیره سازی آب برای اراضی کشاورزی حاشیه تالاب بسیار مهم است.همچنین این تالاب از مناظر و چشم انداز های بدیع و بی نظیری به منظور جذب گردشگران داخلی و خارجی برخوردار است. به گفته هانس لوفلر،محقق اتریشی این تالاب از معدود چالابهای جهان است که در زمستان آب شیرین در سمت شرق آن و در تابستان آب شور در سمت غرب آن در جریان است .ویژگی بی همتایی که در هیچ کجای دنیا یافت نمی شود.

وضعیت توپوگرافی
حداقل ارتفاع منطقه 1558 وحداکثر ارتفاع آن 2550 متر می باشد . رشته کوههای عظیم زاگرس دراستان فارس ارتفاع خودرا ازدست داده و به صورت رشته کوههای پهناوری گسترده می شوند . امتداد رشته کوههای اطراف دریاچه  غربی – شرقی بوده که از افزایش این کوهها مخروط افکنه هایی وسیع ایجاد می شود که محل برداشت منابع آب زیر زمینی و همچنین کشت و زرع می باشند .
از مهمترین ارتفاعات منطقه می توان به کوههای پیچکان ، چاه روغنی و نا انجیر در شمال و کوههای صادق آباد ، خانه کت در جنوب دریاچه بختگان اشاره کرد .
از نظر زون های زمین شناسی ایران ، منطقه دروزون زاگرس و بخش کوچکی از آن در زون سنندج سیرجان واقع است .از پدیده های مهم زمین شناسی که در منطقه ظهور یافته است سطوح چینه بندی ، دگردیسی ، درزها و تعدادی گسل و چین خوابیده و گنبد نمکی است از جمله گسل طشک ، گسل نا انجیر ، طاقدیس بیچکان ، گنبد نمکی در شمال خانه کت .

منابع آبی دریاچه

از مهمترین منابع تأمین کننده آب دریاچه های طشک و بختگان و رودخانه کر می باشد . چشمه گمبان واقع درشمال غربی پارک ملی و پناهگاه حیات وحش بختگان در فصول پر باران با دبی در حدود m3/S 1 دریاچه طشک را تغذیه می کند .
رودخانه کر نیز 5 کیلومتر قبل از ریختن به دریاچه بختگان به دو شاخ تقسیم می شود و به همین دلیل این منطقه را دو شاخ کربال می نامند و هر شاخه در محل ورود به دریاچه مانند شبکه مویرگی به چندین شعبه تقسیم شده و منطقه گسترده ای را فرا می گیرد در این منطقه ابتدا گزستانها  و پس نیزارهای وسیعی پدید آمده است .

چشمه های منطقه

چشمه هل ، چشمه باغو ، چشمه آخوندو ، چشمه لیاب ، چشمه ریزاب ، چشمه بی بی فاطمه ، چشمه قلمو ، چشمه باغ قاضی ، چشمه ناانجیر ، چاده دراز ، چشمه مقنعه سر ، چشمه بیدمشک ، چشمه امامزاده ، چاه بیوک .
دریاچه طشک که در شمال دریاچه بختگان قرار گرفته وسعت کمتری دارد اما از نظر شرایط طبیعی با دریاچه بختگان تفاوتی ندارد . ده جزیره بزرگ و کوچک در این دریاچه دیده می شود که از نظر  تخم گذاری پرندگان بویژه پلیکان ها حایز اهمیت می باشد

جاذبه های اکوتوریستی

پرتگاها ، صخره ها ، دره های عمیق ، منظره های ویژه کوهها وصخره ها که باتوجه به توپوگرافی منطقه حائز اهمیت بوده وجلب نظر می نماید :
گردنه هل و باغو ، تنگ زرد ، شهر پازن
وجود بناهای قدیمی وآثارباستانی موجود درمناطق ( سالم ومخروبه ) وتشریح آن باذکر قدمت آنها وسایر اطلاعات مربوطه محلی

کاروانسرای شاه عباسی-
–  قدمگاه خضر نبی در جنوب پناهگاه حیات وحش بختگان که با وجود چندین چشمه کوچک در محل طبیعت زیبای آن

پوشش گیاهی  منطقه

به طور تقریب 000/130 هکتار کوه ، دشت و دامنه بین دو دریاچه واقع گردیده که به اضافه کوههای خانه کت در جنوب دریاچه بخش کوهستانی پناهگاه را تشکیل می دهند . در این مناطق درختان و درختچه های بنه ، بادام کوهی ، تنگرس ، کیکم و قیچ دیده می شود در منطقه با غو در دشت ساحلی درختچه های قیچ به صورت یک نوار پهن تا ادامه کوه روییده است .
بالاتر از این نوار پوشش متراکمی از درمنه به چشم می خورد . جنگل های بلوط زاگرس در این منطقه به علت کاهش ارتفاع و افزایش درجه حرارت به جنگل های بنه و بادام کوهی تبدیل می شوند . از شمال دریاچه طشک تا حوالی ارسنجان بخشی از انبوه ترین جنگل های بنه استان دیده می شود که این پوشش تنها در مناطق کوهستانی دور از شهر و دسترس بومیان پابرجاست و دشت ها همه به زیر کشت رفته اند .

حیات وحش منطقه
تنوع زیستگاهی منطقه بختگان ، موجب ایجاد تنوع جانوری درمنطقه گردیده است
از میان حیات وحش مهره دارتعداد 46 گونه ازرده پستانداران 218 گونه از رده پرندگان 36 گونه ازرده خزندگان و3 گونه ازرده دوزیستان وتعداد 23 گونه ماهی درپارک ملی و. . . زندگی می کنند پرندگان دشتزی نظیر کبک تیهو هوبره کنار تالاب ودیگر پرندگان آبزی وقوچ ومیش وکل وبز از حیوانات شاخص کوهستانی منطقه اند .

قوچ ومیش,  کل و بز: تنگ گور, ارتفاعات هل و باغو ، تنگ شور ، ریزاب
هوبره : کشتزارها و کفه شور
کبک و تیهو : تمام نقاط منطقه
فلامینگو و درنا حوالی دریاچه طشک و بختگان
کفچه نوک ، کاکایی ، اگرت : دریاچه طشک بختگان

وضعیت عمومی اقتصادی اجتماعی

با توجه به وسعت زیاد منطقه، فعالیت روستاهای حاشیه و داخل منطقه نیز متفاوت بوده. در قسمت شمال و شمال غربی منطقه شغل اکثر مردم کشاورزی بوده و در قسمت جنوب و جنوب غربی منطقه عمده فعالیت های مردم باغداری بوده و در قشمت شرق و مرکز منطقه اکثر مردم به دامداری مشغول می باشند. و همچنین به دلیل وجود معادن فعال در این قسمت از منطقه بخشی از اهالی این روستاها در این معادن مشغول به فعالیت می باشند.
 

عوامل تهدید کننده
از مهمترین عوامل تهدید میتوان؛ جلوگیری از ورود آب از بالا دست به منطقه؛ وجود مستثنیات و تغییر کاربری اراضی؛ وجود معادن و همچنین شکارو صید غیر مجاز نام برد.

جاذبه های جانوری

مجموعه پارک ملی و پناهگاه حیاط وحش بختگان به واسطه شرایط جغرافیایی خاص وجود دو دریاچه اب شور به نامهای بختگان و طشک ارتباط این دو دریاچه با تالابها و چشمه های اب شور و اب شیرینوجود مناطق دشتی تپه ماهور ها و مناطق کوهستانی نسبتا مرتفع  تنوع کم نظیر از فون و فلور را در این منطقه به وجود اورده است بر اساس بررسیهای انجام شده از میان حیاط وحش مهره دار تعداد 46 گونه از رده پستانداران . تعداد 218گونه از رده پرندگان  و تعداد 36 گونه از رده خزندگان و تعداد 36 گونه از رده دوزیستان و تعداد 23 گونه از رده ماهی ها در پارک ملی و پناهگاه حیاط وحش  بختگان زندگی میکنند  این تعداد 13 گونه از پستاندران و24 گونه از پرنده و 3 گونه خزنده  و 4 گونه ماهی در فهرست سرخ iucnضمیمه کنوانسیون citesو فهرست گونه های در معرض تهدید و حمایت شده ملی درج شده است .قوچ و میش کل و بز کاراکال گربه جنگلی گربه شنی پلنگ فلامینگو و کفچه نوک و هوبره کبک تیهو اگرت کوچک و کاکایی صورتی از گونه های قابل مشاهده دراین منطقه هستند.

جاذبه های گیاهی

پارک ملی و پناهگاه حیات وحش بختگان به واسطه وجود دو تالاب طشک و بختگان و ارتفاعات موجود در ان از تنوع رویشگاهی زیادی برخوردار است به گونه ای که بیش از 400 گونه گیاهی درقالب 48 تیپ در ان شناسایی شده است که از این مجموعه حدودا 30 گونه در فهرست سرخ iucnوجود دارد گونه های درختی بارز منطقه عبارتند از:پسته وحشی بادامک انجیر پسته کلوخک تنگرس و غیره است.

مکان مشاهده پرندگان

جزایر واقع در تالابهای طشک و بختگان از مکانهای امن برای زاد اوری پرندگان میباشد پرندگانیی نظیر کفچه نوک اگرت کاکایی صورتی در جزایر طشک لانه گذاری میکنند و در فصل بهار چهره بدیعی  از تداوم حیات را میافرینند تمامی سواحل این تالاب ها در فصل حظور پرندگان مهاجر جلوه های زیبایی از تنوع و شففتی خلقت را به رهگذران هدیه میکنند.