پناهگاه حیات وحش رباط شور، فردوس

نام انگلیسی:  Robat-e Shoor nature reserve     نام فارسی :  پناهگاه حیات وحش رباط شور

پناهگاه حیات وحش رباط شور در موقعیت جغرافیایی N3350 E5749 در استان خراسان جنوبی واقع است. این مکان نیز در استان خراسان جنوبی واقع شده است که در مسیر حاشیه جاده فردوس-بشرویه به سمت بشرویه تا تقاطع رودخانه کلاوگی قرار دارد. وجز مناطق حفاظت شده کشور به شمار می آید که شامل انواعی از پوشش های گیاهی و گونه های جانوری می باشد.

پوشش گیاهی
علی رغم اقلیم بیابانی ونیمه بیابانی ، کمبود بارندگی وخشکسالیهای مداوم، پوشش گیاهی منطقه از نظر تنوع ودربرخی نقاط از نظر سطح پوشش چشمگیر می باشد. از نظر تیپ پوشش گیاهی می توان منطقه را به پنج تیپ تقسیم نمود:
الف) کوه رباط شور : گونه غالب آن درمنه کوهی واز گونه های همراه آن گیاهان بوته ای گدسک که درفصل بهاربا گلدهی ومیوه دهی زیبایی خاصی به طبیعت کوهستان واراضی حاشیه و پایکوه می بخشد .پرند، مخلصه ، هوم ، انواع گیاهان دارویی و خوراکی مانند ریواس، کلپوره ، کاکوتی ، ملنگو، زیره سیاه و گونه های علفی یکساله وچند ساله.
ب) اراضی پیرامونی و گرداگرد کوه رباط شور: این محدوده با تراکم ودرصد پوشش بیشتر گونه غالب درمنه دشتی از سایر محدودها مجزا ومشخص می باشد . از گونه های همراه آن قیچ، پرند، پرچم، لاله وسایر گونه های علفی یکساله و چندساله را می توان نام برد.
پ) دشت مرکزی : بین کوه رباط شور وریگزار حاشیه آبراهه ها داری پوشش گیاهی به نسبت ضعیف وپراکنده است . درمنه ، خارشتر، انواع شور، اسپند،قیچ ، گونه هایی از گیاهان علفی یکساله نمونه هایی ازپوشش گیاهی این قسمت می باشد.درحاشیه ریگزار پوششی غالب بوته های جفنه باسطح پوشش خوب تشکیل می دهد. این شرایط در قسمتهایی از اراضی شمال منطقه نیز حاکم وجمعاً حدود 30درصد از مساحت کل منطقه را شامل می شود.
ت) ریگزار وتپه های ماسه ای : (حدود 55 درصد از کل مساحت منطقه )
درفصل بهاربا رویش گیاهان علفی یکساله سرسبزی خاصی به خود می گیرد . این سرسبزی در برخی نقاط با ادامه حیات گیاهانی مانند سیف، نخود وحشی و هندوانه ابوجهل درفصل تابستان و پاییز نیز ادامه داشته و منبع غذایی خوبی برای گیاه خواران وحشی بویژه آهو محسوب می شود. درختان تاغ بصورت پراکنده مشاهده می شوند. اسکنبیل بصورت متراکم یا پراکنده قسمتهایی از این محدوده را پوشش داده است. جفنه، پرچم، حلمه ،چربوک، ( اسامی محلی ) نیز از جمله گونه های گیاهی دیگرآن است.
ث) عرصه جنوبی منطقه و رودخانه فصلی کلاوگی :
در داخل رودخانه فصلی کلاوگی شرایط مناسبی برای رشد درختچه های گز ایجاد شده دورنمای آن بشکل نوار سبز رنگی مشخص می باشد. دراراضی دشتی وتپه ماهوری جنوب منطقه ، جنگل تاغ ودرمنه دشتی تیپ غالب گیاهی را تشکیل می دهد و از سایر گونه های این محدوده می توان به قیچ ،پرچم ، بادچرخانک، گز، لاله ، مخلصه وانواع گیاهان علفی یکساله وچند ساله اشاره نمود.

حیات وحش
گونه های شاخص منطقه ، کل وبز وآهو که زیستگاه اصلی آنها به ترتیب کوه رباط شور وریگ رباط شور است . منطقه رباط شور دارای تنوع زیستی با ارزشی است . این منطقه زیستگاه مناسبی برای رده های مختلف جانوری بویژه پستانداران ، پرندگان وخزندگان است . گونه های مختلفی از حیوانات فوق در این منطقه مشاهده شده اند که از آن جمله به موارد ذیل اشاره می شود.
پستانداران : کل وبز، خرگوش، آهو، جوجه تیغی، گربه شنی ، سیاه گوش ، روباه معمولی ، روباه شنی ، زرده بر، خفاش ، گرگ، شغال ، کفتار، انواع جوندگان مانند مانند تشی ، پامسواکی و..
پرندگان : کرکس، کبک ، تیهو، هوبره، انواع کوکر، دودوک، سبزقبا، چکاوک ،سنگ چشم وسایر گنجشک سانان، انواع مختلفی از پرندگان شکاری بزرگ وکوچک از قبیل عقاب، سارگیه ، دلیجه وغیره .

تاریخ تاسیس منطقه از ابتدا تاکنون
ارتقاء سطح منطقه رباط¬شور از آزاد به پناهگاه از مصوبات سفر ریاست محترم جمهور به استان می باشد. در همین راستا پناهگاه حیات¬وحش رباط¬شور به استناد بند "الف" ماده 3 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و با مصوبه شماره 347 شورایعالی حفاظت محیط زیست مورخ 14/9/89 و شماره روزنامه رسمی 19167 مورخ 29/9/89 ارتقاء سطح یافته است.

موقعیت عمومی منطقه
پناهگاه حیات وحش ربا¬ط¬شور در60 کیلومتری غرب شهرستان فردوس واقع گردیده و ارتفاع آن از سطح دریا 1200متر می باشد.
حدود اربعه:
شمالاً:ً از محل اتصال راه خاکی بشرویه به چاهنو با جاده شرکت گاز و در مسیر  این جاده به طرف شرق تا محل اتصال  آن به راه خاکی  محله دامداری آقای جعفرزاده به روستای پلوند.
شرقاً: در مسیر جاده خاکی محله دامداری آقای جعفرزاده تا دامداری مذکور به شرق تا پوزه ریگی و سپس در خط مستقیم مفروض تا حوض حاجی مندلی، چاه طبسی و از آنجا مستقیم  به طرف جاده آسفالته فردوس به بشرویه تا حریم جاده مذکور.
جنوباً: از حریم جاده آسفالته فردوس-  بشرویه به سمت بشرویه  تا 10 کیلومتری پاسگاه شهید زارع مستقیماً به طرف شمال و از نقطه فوق مستقیم متصل به راه خاکی رباط شور به سد کلاوگی و در مسیر راه خاکی تا سد کلاوگی و  سپس در امتداد مسیر کوره راه تا حوض آقا.
غرباً: از حوض آقا مستقیماً متصل به حریم جاده خاکی بشرویه به چاهنو (حدود 12 کیلومتر مانده به تقاطع آن با جاده شرکت گاز) به سمت چاه نو در حریم جاده فوق تا اتصال آن به جاده خاکی شرکت گاز.

وسعت منطقه: وسعت منطقه 63900  هکتار می¬باشد.

ویژگی و سیمای عمومی منطقه ( شامل وضعیت توپوگرافی، چشم انداز، پوشش گیاهی و گونه های شاخص گیاهی، وضعیت عمومی حیات وحش و گونه های شاخص و کریدورها)
کوه رباط شور که با مورفولوژی سنگلاخی، تقریباً متقارن و قله¬های مضرس با حداکثر ارتفاع 1523 متر در داخل دشت قرارگرفته است. سایر نقاط ارتفاعی بصورت تپه ماهورها و تپه های شنی کم ارتفاع درسطح منطقه مشاهده می¬گردد. بنابراین از نظرتوپوگرافی منطقه پیشنهادی رباط شور را می توان به سه قسمت تقسیم نمود:
الف) کوه رباط شور که مرتفع¬ترین نقطه منطقه بوده و بصورت سنگلاخی و مضرس و اغلب فاقد بافت خاک مناسب می¬باشد، درصد کمی از مساحت منطقه را در برگرفته است.
ب) اراضی دشتی با تپه ماهورهای کم ارتفاع حدود 40 درصد از مساحت منطقه را شامل می شود.
ج) حدود 55 درصد از وسعت منطقه را ریگزار و تپه های شنی در برگرفته است.
گونه های شاخص جانوری منطقه، کل و بز و آهو می باشند که زیستگاه اصلی آنها به ترتیب کوه رباط شور و ریگ رباط¬شور است. منطقه رباط شور دارای تنوع زیستی با ارزشی است. این منطقه زیستگاه مناسبی برای رده¬های مختلف  جانوری بویژه پستانداران، پرندگان وخزندگان است. گونه¬های مختلفی از حیوانات فوق در این منطقه مشاهده شده اند که از آن جمله به موارد ذیل اشاره می شود.
پستانداران: کل وبز، خرگوش، آهو، جوجه تیغی، گربه شنی، سیاه گوش، روباه معمولی، روباه شنی، زرده بر، خفاش، گرگ، شغال، کفتار، انواع جوندگان مانند مانند تشی، پامسواکی و… .
پرندگان: کرکس، کبک، تیهو، هوبره، انواع کوکر، دودوک، سبزه قبا، چکاوک، سنگ چشم و انواع گنجشک¬سانان، انواع مختلفی از پرندگان شکاری بزرگ وکوچک از قبیل عقاب، سارگپه، دلیجه.
خزندگان: لاک¬پشت، بزمجه، آگاما، انواع مار و مارمولک (می¬توان بیان داشت این منطقه بیش¬ترین تنوع و تعدد خزندگان را در سطح استان دارا می باشد، بطوری¬که می¬توان از آن به موزه زنده خزندگان استان یاد کرد).
علی رغم اقلیم بیابانی و نیمه بیابانی، کمبود بارندگی و خشکسالی-های مداوم، پوشش گیاهی منطقه از نظر تنوع و در برخی نقاط از نظر سطح پوشش چشمگیر می باشد. از نظر تیپ پوشش گیاهی می توان منطقه را به پنج تیپ تقسیم نمود:
الف) کوه رباط شور: گونه غالب آن درمنه کوهی و از گونه های همراه آن گیاهان بوته¬ای بادامشک که در فصل بهار با گلدهی و میوه دهی، زیبایی خاصی به طبیعت کوهستان  و اراضی حاشیه و پای کوه می بخشد. پرند، مخلصه، هوم، انواع گیاهان دارویی و خوراکی مانند ریواس، کلپوره، کاکوتی، زیره سیاه و گونه های علفی یکساله و چند ساله.
ب) اراضی پیرامونی و گرداگرد کوه رباط شور: این محدوده با تراکم و درصد پوشش بیش¬تر گونه غالب درمنه دشتی، از سایر محدوده ها مجزا و مشخص می باشد. از گونه های همراه آن قیچ، پرند، گیس پیرزن، لاله و سایر گونه های علفی یکساله و چندساله را می توان نام برد.
پ) دشت مرکزی : بین کوه رباط شور و ریگزار، حاشیه آبراهه ها دارای پوشش گیاهی نسبتاً ضعیف و پراکنده ای است. درمنه، خارشتر، انواع شور، اسپند، قیچ، گونه هایی از گیاهان  علفی یکساله نمونه هایی از پوشش گیاهی این قسمت می¬باشد. درحاشیه ریگزار بوته های جفنه پوشش خوبی را تشکیل می دهند. این شرایط در قسمت هایی از اراضی شمال منطقه نیز حاکم و جمعاً حدود 30 درصد از مساحت کل منطقه را شامل می شود.
  ت) ریگزار و تپه های ماسه¬ای: حدود 55 درصد از کل مساحت منطقه
درفصل بهار منطقه با رویش گیاهان علفی یکساله سرسبزی خاصی به خود می گیرد. این سرسبزی در برخی نقاط با ادامه  حیات گیاهانی مانند سیف، نخود وحشی و  هندوانه ابوجهل در فصل تابستان  و پاییز نیز ادامه داشته و منبع غذایی خوبی برای گیاه¬خواران  وحشی بویژه آهو محسوب می شود. درختان تاغ بصورت پراکنده مشاهده می شوند. اسکنبیل بصورت متراکم یا پراکنده قسمت هایی از این محدوده را پوشش داده است.
ث) عرصه جنوبی منطقه و رودخانه فصلی کلاوگی: در داخل رودخانه فصلی کلاوگی شرایط مناسبی برای رشد درختچه¬ های گز ایجاد شده  که دورنمای آن به شکل نوار سبزرنگ مشخصی می باشد. در اراضی دشتی و تپه ماهوری جنوب منطقه، جنگل تاغ و درمنه دشتی تیپ غالب گیاهی را تشکیل می دهد و از سایر گونه¬های این محدوده می¬توان به قیچ، گیس پیرزن، چرخه، گز، لاله، مخلصه و انواع گیاهان علفی یکساله و چند ساله اشاره نمود.

جاذبه های اکوتوریستی
با عنایت به اینکه در پناهگاه حیات وحش رباط شور طرح مدیریت انجام نگرفته است، لذا تاکنون هیچگونه سرمایه گذاری برای امر تفریح و تفرج از سوی این اداره کل در داخل منطقه صورت نگرفته است. شایان ذکر است رباط قدیمی و ریگ رباط شور از اماکن گردشگری در منطقه محسوب می شوند.

وضعیت عمومی، اقتصادی- اجتماعی
از آنجایی که مردم منطقه به امر کشاورزی و دامداری اشتغال دارند متاسفانه خشکسالی¬های اخیر در وضعیت معیشتی مردم بسیار تاثیر گذار بوده است.

تعارضات مهم منطقه
1- خشکسالی های چندساله اخیر: خشکسالی¬های اخیر و نیز عدم تعادل دام و مرتع باعث هجوم رقابتی دامداران به منطقه گردیده و این امر باعث از بین رفتن پوشش منطقه گردیده است.
2- عدم اجرای ممیزی مراتع از یک طرف و صدور پروانه مرتعداری بدون تعریف مشخص حد و حدود آن برای دامداران توسط اداره کل منابع طبیعی و بدون در نظر گرفتن ضوابط زیست¬محیطی و حتی عدم نظارت و رعایت بازه زمانی مندرج در پروانه.
3- تعدد محله های دامداری در حاشیه منطقه.
4- شکار بی¬رویه: شکار کل و بز در داخل کوه رباط شور و شکار آهو وقتی که از ریگ وارد دشت می شوند بصورت غیرمجاز انجام می شود.
5- عدم وجود نیروی انسانی و پرسنل کافی برای حفاظت: متأسفانه نیروی حفاظتی در این منطقه مستقر نمی باشد و در حال حاضر توسط مامورین پاسگاه پلوند واقع در منطقه حفاظت شده مظفری (شمال رباط شور) و اداره حفاظت محیط زیست شهرستان فردوس حفاظت می شود. البته یکی از محله های دامداری واقع در پای کوه رباط شور تجهیز و از آن به عنوان مکان موقت جهت اقامت استفاده می شود.
6-  اماکن مسکونی: در داخل منطقه سکونتگاه دائمی وجود ندارد ولی محله های دامداری اکثراً در حاشیه و بعضاً داخل منطقه وجود دارند.
7- معادن: شرط موافقت سازمان محترم صنایع و معادن با ارتقاء سطح منطقه، رعایت حقوق قانونی دارندگان محدوده های موجود و اجازه فعالیت به نامبردگان تا رسیدن به مراحل نهایی و اتمام ذخیره معدنی به شرح:
1- گواهینامه کشف معدن کوه رباط شور به شماره 24846-30 مورخ 30/11/86 بنام آقای محمد کیانی زاده
2- محدوده طرح عمرانی سازمان می باشد.

تجهیزات و امکانات
در حال حاضر از امکانات و نیروی انسانی اداره حفاظت محیط زیست فردوس و پاسگاه محیط بانی پلوند (واقع در منطقه حفاظت شده مظفری) در حد مقدورات استفاده می شود.

سایر ملاحظات
برخی از پیشنهادات این اداره کل در راستای بهبود وضعیت منطقه عبارتند از:
1- اجرای طرح جامع و تفصیلی منطقه و زون بندی
2- خرید پروانه چرای دام
3- استخدام نیروی محیط بان مطابق با استاندارد جهانی و ملزومات مورد نیاز.
4- تجهیز پرسنل گارد به اسلحه و لوازم دفاع شخصی با توجه به مخاطرات موجود.
5- خرید اراضی و مستثنیات.
6- اجرای طرحهای مرتعداری بصورت دقیق و کارشناسی شده و خروج دام مازاد از مراتع منطقه.
7- جلوگیری از تعلیف دام های اهلی و بوته کنی دامداران و روستائیان که موجبات لطمه به زیستگاه های وحوش و کمبود منابع غذایی و زیستی وحوش در طی فصول مختلف را فراهم می کند.
8- در سالهای اخیر خشکسالی های مکرر و فقر مراتع و کاهش منابع آبی بر علل تهدید حیات وحش افزوده است. توزیع علوفه و دان در جبران این مشکل تا حدی راهگشاست.
9- تامین بودجه جهت نصب دوربین های مداربسته در سطح منطقه جهت پایش لحظه ای.
10- تامین اعتبارات پژوهشی جهت امر تحقیق و پژوهش به منظور شناخت ظرفیتهای آن به منظور حفاظت و حمایت از منطقه.

برای مشاهده نقشه هوایی منطقه کلیک کنید.