گستره محیطی مورد نظر از سمت شمال شرق به تنگه دربند واقع در کوه های سردیک درابتدای روستای «کوئین» و در سمت جنوب غرب به تپه «مرجان» مشرف است. فاصله تقریبی این دو موقعیت ۵/۱ کیلومتر است. از ابتدای ۲۰ متری تنگه دربند دو رشته کوه صخره ای به طور موازی امتداد می یابد و رودخانه ای در دره، میان دو رشته کوه یاد شده عبور می کند. پدیدۀ دیگر که در ارتفاع ۸ متری از سطح کف رودخانه واقع است، سه پناهگاه سنگی است که در امتداد هم قرار گرفته اند. بزرگترین شکاف که در سمت راست قرار گرفته؛ دارای دهانه ای به عمق ۳متر، ارتفاع ۵/۲ متر و طول تقریبی ۳ متر می باشد. در طرف چپ آن به فاصله ۱متری دو شکاف کوچکتر قرار دارد. عمق دهانه هردو تقریبا" ۱متر است. طول شکاف میانی که اندکی از دیگری بزرگتر است ؛۱متر و ارتفاع آن ۵/۱ می باشد و ارتفاع شکاف سوم نیز ۱متر و ۲۰ سانتیمتر است.
دو شکاف کوچکتر ۱متر اختلاف ارتفاع نسبت به شکاف بزرگتر، نسبت به سطح زمان معاصر دارد. دهانه شکاف ها رو به سمت شرق است. صفه ای با مساحت ۱۲ متر آن را در بر گرفته است. سنگهای عمده تشکیل دهنده ی آن، کنگلومرا است.معادن شن و ماسه هم داخل رودخانه و هم روی رسوبات قدیمی آن واقع شده اند. محوطۀ مورد نظر در جهت جنوب غربی با شیبی کند به تپه مرجان می رسد. حفاری در روستای «مرجان» در محوطه ای که اینک ساختمان دانشگاه غیرانتفاعی طالقان در دست ساخت است، بوسیله احمدامیری و در سال ۱۳۷۳ (کارشناس میراث استان تهران) صورت پذیرفت. طی آن گورستانی متعلق به هزاره نخست پیش از میلاد شناسایی شد. در حفاری «مرجان» چهار گور از نوع سنگی خشکه چین که دو گور دست خورده ولی دو گور دیگر دست نخورده بودند. گورستان مرجان متعلق به هزاره اول پیش از میلاد و همزمان با آثار کلاردشت است و اشیای آنها نیز با هم قابل مقایسه هستند.
بر روی تپه اصلی مرجان بقایای معماری چون صفحه سنگی وسیعی قرار دارد، که امروزه به علت صدمات ناشی از تخریب به صورت دیواری پراکنده درآمده است. ارتفاع متوسط دیوار۲متر است که با توجه به شیب زمین تغییر می کند. این دیوار با قطعات بزرگ و کوچک سنگ لاشه ای با ملاط آهک ساخته شده است. میانگین ابعاد سنگی به کار رفته (۱۵*۳۰*۴۵) است. بقایای برجای مانده متعلق به یک فرهنگ و بر طبق یافته های باستان شناسی به اواخر عصر آهن باز می گردد. منبع آبی رودخانه که در میان تنگه قرار گرفته، در واقع از ارتفاعات کوه کدوگ و شاه محمد حنیفه بدین مسیر در جریان است. این رودخانه با گذر از باریکه دره های کوه از سمت مشرق به مغرب به دو نهر بزرگ تقسیم می شود. یکی از این دو نهر تپه های شرقی و شمالی و نهر دیگر باغهای میوه منطقه غربی را آبیاری می کند. طول این نهر تا شاخه اصلی متصل به شاهرود، ۶ کیلومتر است.
موقعیت جغرافیایی شهرستان ساوجبلاغ
شهرستان ساوجبلاغ با وسعتی معادل ۲۷۸۰ کیلومتر مربع به عنوان وسیع‌ترین شهرستان استان تهران در طول ۴۰ درجه و۵۰ دقیقه جغرافیایی و عرض ۳۵ درجه و۵۷ دقیقه جغرافیایی واقع شده است. که از سمت شمال به استان مازندران، از جنوب و شرق به شهرستان کرج، در حال حاضر از سمت جنوب غربی به شهرستان نظر‌آباد و از سمت شمال غربی و غرب به آبیک و الموت قزوین محدودد می گردد. که از دو بخش مرکزی و طالقان به مرکزیت هشتگرد تشکیل گردیده است.
طالقان دره باریکی است که طول آن از شرق به غرب گسترده شده است. مساحت آن برابر با۱۴۰۰ کیلومترمربع است. این بخش در ۵۰ درجه و۳۲ دقیقه طول شرقی و۳۶درجه و۲۲دقیقه عرض شمالی در۱۲۰ کیلومتری شمال غرب تهران قرار دارد. این دره از گردنه عسلک در مشرق طالقان تا گردنه انکه در مغرب حدود ۴۰ کیلومتر است.حداکثر عرض آن از گردنه دوزخ تا گردنه مالیخانی ۶ کیلومتر می باشد. منطقه از شمال به کوه های عقیق وصاد و بادسرو گردنه هزارچم منحصر می گردد. این کوه ها در قسمتی، طالقان را از کلاردشت و در قسمتی دیگر از تنکابن جدا می نماید.
گسل طالقان با طول ۶۰ کیلومتر در جنوب دره طالقان و شمال گردنه طالقان با امتداد شرقی – غربی قرار گرفته و از نوع گسل رورانده به سمت شمال می باشد. این گسل را مربوط به سازند های دوره ی مزوزوئیک و پالئوزوئیک می دانند. گسل طالقان که در ناحیه جنوبی البرز قرار دارد، همان لغزش قدیمی است و این توده لغزنده به وسیله رسوبات آبرفتی جدید پوشیده شده است. در واقع همان شکستگی ها و گسلها در مناطق آتشفشانی عامل پیدایش چشمه ها و منابع آبهای زیر زمینی است که در فواصل آن با گذر از ارتفاعات به صورت آبشارهای متعدد درآمده اند. شاه البرز مرتفع ترین قله منطقه که طول آن ۹۰ کیلومتر و عرض آن از ۵ تا ۲۵ کیلومتر متغیر است. ارتفاع آن از سطح دریا ۴۲۰۰ متر است.
میانگین رطوبت نسبی منطقه +۵/۹ درصد می باشد. میانگین بارندگی ۵۰۰ میلی لیتر است. وضعیت آب وهوایی منطقه، سرد وخشک است. حداکثر دمای متوسط ۶/۲۷ درجه و حداقل دمای متوسط ۲/۱۱- درجه است. میانگین نوسان دمای شب و روز ۱۱ درجه است. در ورودی طالقان رودخانه ی بریده بریدۀ شاهرود قرار دارد که حاوی رسوبات گلی است. ممکن است رسوبات ماسه ای هم داشته باشد ولی بخش عمده ی آن از گراول تشکیل شده است. آب این رودخانه توسط کشاورزان آن منطقه مورد استفاده قرار می گیرد و به دریاچه خاصی نمی ریزد، اما باید توجه داشت که این رودخانه از نوع پلایا می باشد. پلایا رودخانه های فصلی هستند که در فصول گرم، آب آن ها بخارشده و تنها در فصل بارش آب دارند.
رودخانه شاهرود با گذر از مسیر۶۰ کیلومتری در منجیل وارد سفید رود می شود. یکی از موارد استفاده رودخانه های بریده بریده، مخصوصا در بخش های پایینتر، وجود شن و ماسه به عنوان مصالح ساختمانی است. معدن شن و ماسه هم در بخش های جنوبی رودخانه و هم در بخش های شمالی وجود دارد. طالقان از سه بخش دهستانی تشکیل یافته است: بالا طالقان ،میان طالقان، پایین طالقان. محدوده مورد نظر، درقسمت غربی بخش بالا طالقان قرار دارد.
پوشش گیاهی و جانوری
دو نوع پوشش گیاهی متفاوت در نقاط مختلف منطقه وجود دارد؛ پوشش گیاهی بر روی کوه ها و تپه ها به صورت گون، خار و گیاهان خودرو است و گیاهان علفی که پوشش اصلی دشتها را تشکیل می دهد. خاک های آبرفتی به همراه آبریزه های فراوان زمینه مساعد را برای کشاورزی در این منطقه امکان پذیر ساخته است. در مورد پوشش جانوری علاوه بر حیوانات اهلی، وجودی چند از حیوانات وحشی نیز گزارش شده است، از جمله: خرس، گرگ، روباه، گراز وحشی (خوک)، سمور، بز کوهی …. پرندگانی هم مانند عقاب، کرکس، شاهین، کبک و… بخش دیگر این پوشش را در می گیرد.
وضعیت استقراری
در گذشتۀ(نزدیک) استقرار به صورت متراکم و در کنار رودخانه قرار گرفته بود. اما در حال حاضر بیشتر به صورت پراکنده است.از روی داده های آماری جمعیت گذشته چنین استنباط می شود که؛ جمعیت در دوره پهلوی و قبل از آن یعنی در دوره قاجار بیشتر از حال حاضربوده است. علت اصلی افزایش جمعیت را می توان حاصلخیزی خاک و وجود باغهای میوه و خوش آب و هوا بودن منطقه قلمداد کرد. کمی جمعیت در حال حاضر را می توان به دلیل همجواری به شهر تهران و مهاجرت بدان جا، در نظر گرفت. خانه های برجا مانده از پهلوی و شاید کمی قبل تر از آن بطورعام با پی سنگی و کاه گل ساخته شده اند. به نظر می رسد سنگ و گل مهمترین عنصر معماری در دسترس بوده است. در حال حاضر بیشترین استقرار در کمترین ارتفاعات و دشتها قرار گرفته اند.
وجود چند غار مورد بررسی واقع شده می تواند تطور تدریجی استقرار را با توجه به تغییرات زمانی و محیطی نشان می دهد؛ غار بزج: در روستای بزج واقع گردیده، طول آن ۲۵ متر است . در آن محل نشیمن وجود دارد. در۱۲۰ کیلومتری شمال غرب تهران واقع گردیده. غار کله سنگ: در کوهی به همین نام و در روستای آرتون واقع شده است. دهانه آن بسیار تنگ است. بعد از پیشروی، دهانه ی چاهی به عمق ۴ متر نمودار می گردد. بایستی به کمک طناب از آن پایین رفت در آنجا محوطه بزرگی دیده می شود که تعداد زیادی اسکلت برروی هم انباشته شده اند. درون غار منابع آبهای زیرزمینی وجود دارد. غار مرغ بند: در شمال ناریان قرار دارد وتا کنون مورد بررسی واقع نشده است.
جمع بندی پژوهشگر مبنی بر وجود استقرار در دوره پارینه سنگی در این چشم انداز
با توجه به شرایط زیست محیطی اشاره شده؛ حاصلخیزی خاک، پوشش گیاهی متنوع، رودخانه دائمی، چشمه ها و منابع آب زیر زمینی، وجود غارها و پناهگاه های سنگی در ارتفاعات… احتمال دستیابی به زیستگاه های انسانی را بالا برده است. دیگر اینکه استفرار در غارها و سایر پناهگاههای سنگی منطقه را می توان به همراه اقتصاد معیشتی انسان دوره پارینه سنگی گردآوری پیشنهاد کرد. با اشاره به حیوانات وحشی نام برده، موقعیت پناهگاه سنگی در تنگه می توانسته کمینگاه مناسبی برای شکار باشد. با گذشت زمان جایگیری در دشتها میسر گردیده وانسان دوره پارینه سنگی به علت نیاز به سرپناهی مناسب، از مصالح موجود اقدام به ساختن سرپناه نموده است. که عمده ترین مصالح موجود در این منطقه سنگ به صورت انواع گوناگون بهره برده است.به علت نداشتن تخصص کافی فردی در تشخیص داده های مادی،گذاشتن صحه ای بر اطلاعات جمع آوری میسر نگردید. اظهار نظر قطعی مبتنی بر وجود انسان در این منطقه نیازمند بررسی های بیشتر و شناسایی داده های مادی وآثار وشواهد آن است.
thanks