وجه تسمیه یزد
یزد واژه ای باستانی است که ریشه در "یشت" (Yast) یا "یزت" (Yazt) و "یسن" (Yasn) به معنای ستایش، نیایش، پرستش، ایزد و … دارد.
یکی از فصول پنج گانه اوستا هم به یکی از این نام ها یعنی "یشت" خوانده شده است.
در پاره ای از متون قدیمی، یزد را :دارالعباد" نیز گفته اند. "احمد کاتب" مورخ یزدی قرن نهم هجری قمری نوشته است که :
"در سال 504 هجری قمری ملکشاه سلجوقی حکومت یزد را به "علاء الدوله کالنجار" واگذار کرد و آن را "دارالعباده" نامید.
نگاهی به تاریخ کهن یزد پیش از اسلام
استان یزد از سرزمین های کهن و تاریخی ایران زمین است. در بعضی از منابع، بنای اولیه برخی از شهرهای این استان چون "میبد" را به سلیمان پیغمبر، "یزد" را به ضحاک و اسکندر مقدونی و "ابرکوه" را به ابراهیم پیامبر نسبت داده اند.
این بیانگر قدمت و دیرینگی پیشینه تاریخی و فرهنگی مردم این دیار است. مجموعه آثار باستانی پراکنده موجود در این استان نیز، به سهم خود مبین این پیشینه تاریخی است.
باغ دولت آباد در سال 1160 هجری قمری ساخته شد
آثاری چون دست افزارهای سنگی بدست آمده در دره های شیرکوه، نگاره های روی تخته سنگ کوه ارنان، تکه سفال های منقوش نارین قلعه میبد – متعلق به دوره ایلامی، غارهای استان و آثار معماری و شهر سازی باستانی و … نشان می دهد مدنیت یزد، در چهار کانون باستانی "مهریز و فهرج" ، "یزد" ، "رستاق و میبد" و "اردکان" متمرکز بوده است.
پژوهشگران این منطقه را که در مسیر شاه راهای باستانی "ری – کرمان" و "پارس – خراسان" قرار داشت، جزو سرزمین های دور دست ماده ها شمرده اند.
این منطقه در نیمه هزاره نخست پیش از میلاد، در سرنوشت سیاسی اتحادیه های قبایل ماد سهم به سزایی داشت. در آن موقع یزد در یک چهار راه منطقه ای قرار داشت و نقش مرزبانی ایالت ها و نگهبانی راه های بسیاری که به چهار سوی ایران می رفت را ایفا می کرد.
بی گمان منطقه یزد در دوران هخامنشی دارای راه های بزرگ ونیز تاسیسات راهداری و مراکز پستی و چاپاری بوده، زیرا علاوه بر راه های شناخته شده باستانی، راه های دیگری را از روی مدارک پیشین باز یافته اند که در آن روزگار، به مراکز اقتصادی و فرهنگی ایران باستان می پیوست.
منطقه یزد در دوره ساسانی به ویژه در روزگار "قباد انوشیروان" و "یزدگرد اول" از جایگاه اجتماعی و اقتصادی ویژه ای برخوردار و به عمران و آبادی آن توجه بسیار شده بود.
آب انبار با شش بادگیر
علاوه بر این، وجود پاره ای از یادمانهای کهن دینی در این منطقه، نشان می دهد که پیش از فراگیر شدن آئین "نوزرتشتی" ساسانی، ادیان باستانی ایرانی دیگری در این سرزمین رواج داشته اند. از این میان می توان به آیین های "مهرپرستی" و "نیایش آناهیتا" اشاره کرد. همچنین برخی دیگر از نمادهای باستانی به ویژه چند نیایشگاه کهن "الهه آناهیتا" مانند "پارس بانو"، "پیر سبز" ، "پیر نارکی" و … که از دیر باز در این مناطق پایدار بوده، نشانگر این مطلب است.
از نشانه های گویا و مبین تاریخ دیرین یزد، "سرو پنج هزار ساله" ابرکوه، کشف آثار تمدن ماقب تاریخ در "غربالبیز" مهریز و کشف سکه های مربوط به زمان "پوراندخت ساسانی" است که در میبد ضرب شده اند.
دین
پیش ازورود مسلمانان به ایران، مردم استان یزد نیز مانند سایر نقاط ایران زرتشتی بودند. با انقراض حکومت ساسانیان در نیمه نخست سده اول هجری قمری، مردم بیشتر نقاط ایران از جمله استان یزد نیز به دین اسلام گرویدند. اما برخی از آنان به پرداخت جریمه، آئین خود را حفظ کردند و زرتشتی باقی ماندند.
قریب به اتفاق مردم یزد مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.
از اقلیت های دینی که در این استان زندگی می کنند می توان به زرتشتیان، یهودیان و مسیحیان اشاره کرد. در سر شماری سال 1375 هجری شمسی استان یزد، تعداد 3879 زرتشتی، 87 نفر مسیحی، 100 نفر کلیمی و 704 نفر نیز از سایر ادیان وجود داشتند.
برج و باروی قدیم شهر مربوط به 432 هجری قمری
شهرهای استان یزد
در حال حاضر استان یزد شامل بیست و یک شهر و یک بخش و پنجاه و یک دهستان و حدود پنج هزار روستا است. از این تعداد روستا حدود 1323 عدد، دایر و بقیه برای مهاجرت متروک شده اند.
شهرستان یزد اولین شهر خشت خام و دومین شهر تاریخی جهان است. این شهر به دلیل وجود جاذبه های شغلی، رفاهی و تمرکز اداری، پرجمعیت ترین شهرستان این استان به شمار می رود و با جمعیتی حدود 450 هزار نفر، تقریبآ نیمی از کل جمعیت استان را دارا می باشد.
میبد یکی دیگر از شهرهای این استان است که با وجود از دست دادن بافت سنتی خود، هنوز یکی از نمونه های نادر شهرهای باستانی ایران بشمار می آید. طبق روایتی میبد در زمان "کیومرث" بناینگذاری شده و نخستین آدمیان از راه آب و دریا به این سرزمین پا گذاشته اند. نایرن قلعه میبد کهن ترین سند تاریخی و شهر سازی این استان است.
مهریز، طبس، صدوق، خاتم، تفت، بافق، اردکان و ابرکوه از دیگر شهرهای مهم این استان هستند.
اقتصاد
تا پایان سال 1380 تنوع کالاهای صادراتی این استان بیش از 163 مورد بوده است. این اقلام 84 درصد از لحاظ ارزش و 70 درصد از لحاظ وزن کل صادرات کشور را به خود اختصاص داده است. کشورهایی که اقلام صادراتی (پسته، مغز پسته، شال، روسری و …) به آنها صادر شده است بالغ بر 62 کشور از جمله آلمان، ژاپن، ایتالیا، کوبا و … هستند.
سفالگری در محل زندان اسکندر
نام این استان همواره با صنعت و فعالیتهای تولیدی همراه بوده است. در این استان بالغ بر 2108 واحد تولیدی و صنعتی وجود دارد که در آنها 52413 نفر مشغول بکار هستند و بیش از 730 نوع محصول و کالای صنعتی تولید می کنند. بیش از 460 واحد تولیدی به صنعت نساجی مشغول هستند و بعد از آن صنایع کانی غیر فلزی به ویژه کاشی و سرامیک از رشد قابل ملاحظه ای برخوردار است.
استان یزد دارای معادن عظیم سنگ آهن، سرب، روی، مس، سنگهای تزئینی، فسفات ذعال سنگ و … است و در مجموع با چهار میلیارد تن ذخایر زمین شناسی یکی از مهمترین و غنی ترین مناطق معدنی ایران به شمار می رود.
با توجه به تنوع آب و هوایی تولید انواع محصولات کشاورزی هرچند در سطح کم وجود دارد و در حال حاضر بالغ بر 110 هکتار از اراضی این استان زیر کشت محصولات باغی و زراعی است. از آن جمله می توان به خربزه، هندوانه، گندم، جو، ذرت، پسته، انار، بادام و … اشاره کرد.
صنایع دستی در استان یزد سابقه دیرینه دارد و در حال خاضر بیش از 120 هزار نفر در این حرفه مشغول بکار هستند. عمده ترین صنعت دستی استان فرش دست باف، سفال و سرامیک است. زرگری سنتی، چاقو سازی، سبد بافی، منبت کاری، خراطی، موتابی، شیرینی سازی، آهنگری و … از دیگر صنایع دستی متداول در این استان است.
برگرفته از کتاب "سیمای میراث یزد" ، انتشارات سازمان میراث فرهنگی
نظرات بسته شده است.