یکی از بهترین نمونه های نو یافته از چارتاقی های باستانی ایران که تاکنون حتی بنای آن نیز در جایی معرفی و منتشر نشده بود، عبارت است از چارتاقی « کرمجگان » در نزدیکی روستایی به همین نام و در حدود ده کیلومتری جنوب بخش « کهک » در استان قم.
روستای کرمجگان در دامنه شمالی کوه های جنوب کهک و در منطقه ای سر سبز و حاصلخیز واقع شده است.این منطقه به جز آثار و سکونت گاه های باستانی فراوان که در سراسر منطقه دیده می آیند، از لحاظ بررسی های زمین شناسی و بازماندهای فسیل های چند میلیون ساله نیز غنی و ارزشمند است. این فسیل ها که نگارنده به چند نمونه از آن ها برخورد کرد، متعلق به انواع ماهی ها، صدف های دو کفه ای، مرجان ها، ستاره های دریایی و Haplothecia pengilly هستند که برخی ازآن ها متعلق به دوران پالئوزئیک بوده و حدود 200 تا 600 میلیون سال دیرینگی دارند.
چارتاقی کرمجگان که ظاهرا هم عصر دیگر چارتاقی های ایران و با قدمتی حدود دو هزار ساله است، در فاصله کمی از شمال غربی روستا قرار دارد. این بنا نسبت به دیگر چارتاقی ها کوچک تر است و گنبد بنا، دو پایه آن و تمامی چهارتاق آن که با لاشه سنگ و ملات گچ ساخته شده بوده اند، فرو ریخته و تنها بخشی از دو پایه دیگر چارتاقی بر جای مانده است. از آن جا که همگی چارتاقی ها دارای محور تقارن دو وجهی هستند، می توان با توجه به جایگاه همین دو پایه و فاصله آنها از یکدیگر، محل دو پایه فرو ریخته دیگر را مشخص کرد.
در این بازسازی دانسته می شود که هر چهارتاق بنا به سوی چهار جهت اصلی و حقیقی (جغرافیایی ) باز می شوند و در نتیجه طلوع خورشید به هنگام اعتدال های بهاری و پاییزی ( آغاز بهار و پاییز ) در امتداد محور شرقی – غربی بنا به دیده می آید. از این نظر کارآیی این چارتاقی، همانند چارتاقی های نطنز، کازرون، فیروزآباد فارس، ایزد خواست وجره است.
بنا به محاسبه های انجام شده، خط دیدهای انقلاب تابستانی و انقلاب زمستانی ( شب یلدا ) در این چارتاقی به گونه ای که در نقشه رسم شده است، به وجود می آیند. البته در حال حاضر، سراسر سوی شرقی بنا در مجاورت با باغ های انبوه و درختان بلند قامت قرار دارد که امکان رصدی دقیق در آغاز تابستان امکان پذیر نمی شود و بهترین هنگام برای رصد چارتاقی کرمجگان، آغاز زمستان و تا حدودی به هنگام آغاز فصل بهار است.
