این کلیسا در محله ارمنی نشین لیلاوا شهر تبریز واقع است.بنای کلیسای فعلی در سال 1845 میلادی به جای بنای قبلی آن که به تاریخ 1750 میلادی بنا شده و بدلایلی فروریخته بود ساخته شده است. پلان کلیسا مستطیلی شکل و سمت آن شرق به غرب است.گنبد آن برروی چهار ستون با مقطع مربع شکل تکیه دارد. کلیسا دارای یک ورودی اصلی در سمت غربی بنا بوده و دو ورودی دیگر نیز در قسمت غرب اضلاع شمالی و جنوبی تعبیه شده است. ورودی غربی به درون اطاقکی مستطیل شکل و دو ورودی دیگر به داخل یک چهارستونی مستقف گشوده میشود. محراب کلیسا که در قسمت شرقی بنا قرار دارد دارای دو اطاقک چهارگوش در دوسمت میباشد.
این کلیسا به یاد کلیسای سرکیس آذرشهر ساخته شده است. سر کیس مقدس نام کلیسایی است که در سال ۱۸۲۱ میلادی به وسیله ی شخصی به نام پطروسیان در محله بارون آواک تبریز ساخته شده است. بنا در سال ۱۸۴۵ تجدید یافته و سبک معماری آن ارمنی است . این کلیسا نیز به شکل صلیب ساخته شده و سه درب از سوی شمال، شرق و جنوب به آن باز می شود. در مدخل شرقی آن قبری وجود دارد که متعلق به کشیشی به نام هاکوپ قاراپتیان می باشد. بنای کلیسا سنگی و گنبد های آن آجری است . در داخل کلیسا چهار ستون آجری با پایه های عریض سنگی، علاوه بر اینکه گنبد بزرگ وسطی و طاقهای متعدد سقف را نگهداشته اند، محراب و نماز گاه های فرعی را نیز از تالار اجتماعات جدا کرده اند. در بیرون کلیسا در پای دیوار شرقی حیاط، یک بنای یادبود سنگی ساخته شده است. این بنا برای یاد بود کشته شدگان ارمنی ساخته شده است و طرح و حجاری بدیعی دارد . در کنار این یادبود سنگ نبشته های مرمرین متعددی در پای همان دیوار پهلویی نهاده شده استا که همه متعلق به قبور کشتگان و بزرگانی از ارامنه است که اغلب آنها در قرن ۱۹ در گذشته و در حیاط این کلیسا مدفون گشته اند.
موقعیت اثر
تبریز، خیابان شریعتی جنوبی، محله لیل آباد، کوچه بارون آواک، مدرسه ساهاکیان و کلیسای سرکیس مقدس.
تاریخچه و وجه تسمیه اثر
این کلیسا در سال 1821 م – 1237 ه.ش بدست شخصی بنام پطروسیان ساخته شده و در سال 1845 مرمت شده است و همچنان در محل خود باقی می باشد. این کلیسا به یاد و نام کلیسایی سرکیس آذرشهر و بدست ارامنه همان منطقه که به تبریز کوچ کرده بودند ساخته شده است و کتیبه و سنگ در صلیب آن کلیسا نیز به تبریز انتقال یافته و در مورد سرکیس مقدس در منابع آمده است که از اولین ایمان آورندگان است که برای تبلیغ به مازندران آمده و همانجا شهید شده است.
نوع و توضیحات مالکیت اثر
تحت مالکیت و نظارت خلیفه گری ارامنه کل آذربایجان واقع در خیابان شریعتی جنوبی می باشد.
ویژگی اثر
بنای کلیسا سبک ارمنی داشته و پلان آن به شکل صلیب است. این بنا از سنگ بوده و با پوشش سیمانی اندود شده است. مهمترین شاخص این سبک معماری فرم گنبد آن است گنبدهای کلیسای ارمنی بصورت کشیده و تمثیلی از کوه آرارات که سمبل آزادی و استقلال حکومت ارمنستان است.
در اصلی کلیسا در قسمت شرقی و دو در فرعی در شمال و جنوب واقع است که ناقوس کلیسا بر در فرعی شمالی قرار دارد. محراب در قسمت و محور شرقی، غربی روبروی در شرقی قرار دارد، در سایت کلیسا در پای دیوار شرقی یک بنای یادبود سنگی برای شهدای ارامنه ساخته شده است که در کتیبه یادمان این مجموعه نام شهدا آورده شده و در پایین این یادمان در کادری بفرمان ارمنی نوشته شده، بنای یادبود شهدای 24 آوریل 1915 قتل عام ارامنه دیوار این بنا از سنگهای سرخ رنگ آذرشهر سلخته شده و در طرفین این یادمان یک عقاب فلزی و سمبل آزاد منشی، جاودانگی و یک شمشیر سمبل مقاومت و قدرت نصب شده که بصورت قرینه در هر سمت قرار دارد.
تزئینات، نوع مصالح و ابعاد اثر
جنس این بنا از سنگ بوده دو روی دیوارهای داخلی و خارجی اندود سیمان شده است. در ورودی شرقی ( اصلی ) کلیسا سنگ قبری مربوط به کشیش در هاکوپ قاراپیتان و در دست چپ وجود دارد که در اطراف آن سه سکو برای برافروختن شمع وجود دارد. در سمت راست ورود یاتاقکی برای استقرار بانوان مسئول کار کلیسا وجود دارد. ویژگی های درهای کلیسا چوبی بودن و چهارلنگه بودن آن است، کلیسا در یک طبقه و یک نیم طبقه قرار دارد، در ورودی صحن کلیسا در سمت راست پله های چوبی تعبیه شده که به بالکن ( نیم طبقه ) که محل استقرار دسته اجرایی موزیک می باشد، صحن کلیسا دارای چهار ستون است که محراب بوسیله نرده حائل از صحن کلیسا جدا شده است و بلندی سطح آن از کف کلیسا 80 سانتی متر است، تزئینات محراب عبارتند از:
تصویری از حضرت مسیح بربالای پله ها.
صلیب ، کندروان ، ظروف مخصوص نگهداری نان و شراب مقدس از جنس نقره.
نمونه هایی از بافتنیهای نظری بانوان ارمنی.
آفتابه لگن مخصوص کشیش.
دو تابلو در طرفین پله های محراب.
عصای مخصوص خلیفه که دارای دو مار است.
جایگاه مخصوص خلیفه در پشت یکی از ستونهای محراب در سمت چپ.
حوضچه غسل تامید از جنس سنگی در سمت چپ پله های محراب.
یک جفت پایه سنگی مرمرین برای قرار دادن شمعدانها درپای ممرات.
تابلوهای ترسیمی آشوت کولدن در صحن کلیسا.
چهار تابلو نصب شده بر چهار کاربندی کلیسا از قوسین ارمنی.
یک جفت اتاق انباری و رختکن در طرفین محراب در پشت آن
