کویر بجستان (کویر سعدالدین)

نام انگلیسی :  Bajestan playa     نام فارسی :  کویر بجستان (کویر سعدالدین)

کویر بجستان در موقعیت جغرافیایی N3443 E5748 در استان خراسان رضوی واقع سات. شهر بجستان از دو قسمت کم وسعت کوهستانی در غرب و پهنه وسیع شمال جنوب و شرق کویر و بیابان و ریگزار تشکیل شده است . بلندترین نقطه آن روی قله جمال در غرب حوضه یا ۲۴۴۵ متر ارتفاع از سطح دریا و پست‌ترین نقطه آن در کویر نمک با ۷۶۹ متر ارتفاع از سطح دریا قرار دارد . رشته کوه شتران در غرب این شهرستان را از شهرستان طبس جدا می‌کند. دیگر ارتفاعات این منطقه عبارتند از: علی جمال، سرهنگی، کوه سفید، قلعه دختر و دو شاخ. در شرق منطقه ریگزارهایی وجود دارد که ارتفاع آنها به ۴۰ تا ۵۰ متر می‌رسد. کویر بجستان (کویر نمک) با وسعت بیش از ۲۵۰ هزار هکتار در شمال این منطقه قرار دارد. بیشتر آب‌های سطحی منطقه در فصل بارندگی به این کویر می‌ریزند. حوضه آبریز دشت بشرویه در حد فاصل بین توده لوت در شرق و کوههای شتری (حوضه آبریز دشت طبس) در غرب واقع شده است.

موقعیت جغرافیایی

منطقه طبیعی کویر بجستان در شمال غربی شهرستان بجستان و در 4 کیلومتری شمال روستاهای منصوری و زبیس آباد قرار دارد این پهنه نمکی از سطح دریاهای آزاد 803 متر ارتفاع دارد و با وسعت تقریبی 8000 هکتار متعلق به دوران سوم(کرتاسه) و چهارم(آئوسن) زمین‌شناسی است که با جهتی شمال شرقی ـ جنوب غربی در شمال غربی شهرستان بجستان واقع شده و به طور کلی اتفاقات زمین‌شناسی منطقه موجب پدید آمدن چشم‌اندازی زیبا از طبیعت بیابانی ـ کویری و رسوبات تبخیری نمکی شده‌است.

اقلیم

این منطقه دشتی هموار است که در آن پستی و بلندی خاصی مشاهده نمی‌شود و از نظر اقلیمی در ناحیه گرم‌وخشک بیابانی قرار گرفته، تعداد ماه‌های خشک آن ۷ ماه و حدود ۹۵ روز در سال یخبندان است.

گونه‌های گیاهی

هرچند که در این کفه نمکی امکان رشد گیاهان وجود ندارد، اما در حاشیه‌های این زیستگاه کویری گونه‌های گیاهی شورپسند از جمله سالسولا، سالیکورنیکم، گز، آتریپلکس رشد می‌کنند و همچنین گونه‌های مختلفی از پرندگان دیده می‌شوند.

ویژگی‌ها

جلوه‌های زیبای بلورهای نمک در حال شکل گیری، تراکم ساختاری بلورهای نمک بر روی شن‌زارها، ایجاد چاله‌های نمکی و حوضچه‌های آب حاصل از تعریق خاک از دیگر ویژگی‌های منحصر به فرد این زیستگاه طبیعی است و آن را در کشور و منطقه به یک زیستگاه منحصر به فرد تبدیل کرده‌است. طبیعت زیبا و منحصر به فرد کفه نمکی بردسکن در ۸ دی ۱۳۹۰ به عنوان نخستین اثر طبیعی از استان خراسان رضوی در فهرست آثار طبیعی ایران با شماره ۱۵۷ به ثبت رسید.

مکه: قسمت نمکزار کویر

سفالک: همان چند ضلعی­های نمک که بصورت قشری مسطح نمکزار کویر را پوشانده اند

شط: قسمتهای اطراف نمکزار  که دارای خاک های قهوه ای رنگ مخلوط با ماسه می باشد و بسیار نرم و برای عبور ماشین خطرناک است

قال موری (یا چاه های نمکی): محل هایی که قشر نازک نمک روی آب را پوشانده و در واقع چاله ای از آب در زیر قشر نمک است و محل استحصال نمک می باشد. آب بسیار زلالی در این محل ها وجود دارد و نمک کریسالیزه بسیار نرم، سفید و خالص از این مکان ها بدست می آید .

سطح کویر در فصل زمستان و بهار از آب پوشیده شده و در ماههای تیر و مرداد بصورت قشر نمک کاملاً سفید می باشد. درخشندگی سطح نمک به حدی است که بدون عینک دودی (و ترجیحاً عینک برف) نمی توان بیشتر از چند لحظه طاقت آورد! در اواخر فصل خشکی (حدود آذر ماه) سفیدی سطح نمک به دلیل نشستن گرد و غبار بر روی آن بتدریج به رنگ قهوه­ای روشن در می آید. بیشترین مقاومت قشر نمک در اواخر فصل خشکی است. ضخامت قشر نمک بین 1 تا حدود 10 سانتی متر متغیر است و زیر آن گِل خیس و بسیار چسبنده ای وجود دارد  که جنس آن از همان خاک­های شط است. همانطور که گفته شد خاک شط که در ظاهر بسیار نرم و شبیه خاک های حاصل خیز شخم زده بنظر می رسد، در واقع از ترکیبی از  ماسه و نمک و خاک می باشد و رشد گیاهان در آن بکلی غیر ممکن است. این خاک اگر مرطوب باشد بسیار چسبناک است و اگر خشک باشد نیز نرم است بنحوی که امکان گیر کردن خودرو در آن زیاد است.

قسمت شط: در اوج خشکی سال ممکن است بتوان با تمهیداتی از آن گذشت (هرچند خطر گیر کردن هست) در زمان مرطوب بودنِ شط، گیر کردن خودرو قطعی است. قسمت نمکزار: در فصل زمستان و بهار پوشیده از آب است ونمی توان وارد آن شد. حتی در اوایل فصل خشکی (تیر و مرداد) نیز احتمال شکستن قشر نمک و گیر کردن خودرو هست.  در اواخر فصل خشکی که استقامت قشر نمک زیاد می شود می توان با خودرو به قسمت های مختلف کویر رفت اما تا جایی که دیواره­ی بین چند ضلعی های نمک اجازه بدهد. توضیح اینکه چندضلعی های نمک که قطر هر کدام حدود 1 تا 3 متر است بوسیله دیواره ای به ارتفاع چند سانتی متر از هم مجزا می شوند. از اجتماع تعداد زیادی از این چندضلعی ها، چندضلعی های بزرگتری تشکیل می شود. (هر یک به قطر50 تا 100 متر یا بیشتر). حد بین چند ضلعی­های بزرگ، ارتفاع بیشتری دارد و در قسمت سفید کویر این ارتفاع به حداکثر نیم متر می رسد که می توان با خودرو با احتیاط از آنها گذشت. اما هنگامی که به قسمت کویر سیاه می رسیم تراکم این برجستگی ها بشدت زیاد شده و ارتفاع آنها به یک متر نیز میرسد و با توجه به اینکه کاملاً سفت و سخت هستند، عبور اتومبیل و موتورسیکلت و حتی چهاپایان از این نواحی غیر ممکن می شود و فقط بصورت پیاده می توان به این نواحی رفت. بدترین قسمت کویر از نظر ناهمواری "کاسه" نام دارد.

وجه تسمیه کویر سیاه: سیاه بودن قسمت­های مرکزی نمکزار در تصاویر ماهواره­ای دیده می­شود. (شکل …..) عملاً در داخل کویر نیز می توان این مناطق را تشخیص داد. علت تیره بودن این نواحی آنست که دیواره بین چند ضلعی های نمک به هم نزدیک شده و ارتفاع آنها افزوده می شود. علاوه برآن  بر روی لبه­های چند ضلعی­ها ماده کف آلود خشک شده ای دیده می شود که برنگ تیره است. در زمان خیس بودن، این ماده حالت شبیه چربی دارد (چربه­ کویر). چربه کویر بین گل زیرین و قشر نمک قرار دارد.