کویر حاج علی قلی (دامغان)

نام انگلیسی :  hajaligholi playa     نام فارسی :  کویر حاج علی قلی

کویر حاج علی قلی در موقعیت جغرافیایی N3550 تا N3600 و E5426 تا E5454 در استان سمنان واقع است. کویر حاج علی قلی با 2391 کیلومتر مربع مساحت , در جنوب شرقی شهر دامغان قرار دارد . این کویر از جنوب به کوه های دولت دیار , کوه خرس و کوه ترکمن گدر از جنوب غربی به کوه های کوه پنج و کوه سرخ , از غرب به دهستان فرات از شمال به کویر دامغان و از شرق به کوه اهوند محدود می شود . شیب عمومی این کویر به سمت  جنوب غربی است و بین 1050 تا 1094 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

دو رودخانه اصلی این کویر که هر دو از کوههای البرز سرچشمه میگیرند عبارتند از رودخانه دامغان که مخروط افکنه وسیعی در حاشیه شمال غربی این کویر ایجاد کرده است و دیگری رودخانه حسن آباد است که از حاشیه شمال شرقی وارد کویر می شود. این رودخانه دره ای به عمق 5 متر در داخل کویر ایجاد کرده است. علاوه بر این دو رودخانه رودخانه های دیگری نیز از طرف جنوب غربی و شرقی به این کویر وارد می شوند که نسبت به رودخانه های اصلی آب کمتری داشته و عموما در اوایل فصل تابستان خشک می شوند.

مسیلهای اصلی که در گذشته مستقیما با جریان آب دائم و همینطور سیلابها این چاله را تغذیه می کردند عبارتند از:
رودبار دامغان, که در حال حاضر بر روی آن سدی احداث شده است. رودبار طزره و مسیل شاهرود, که این مسیل از ارتفاعات مجن سرچشمه می گیرد و در گذشته جریان آب دائمی به سمت این چاله داشته اما سالهاست که فقط هنگام بارشهای شدیدوجاری شدن سیل این مسیل زنده میشود.البته مسیلهای کوچک دیگری هم به سمت این چاله سرازیرمی شوند.

کویر دامغان دارای سطوح مختلف کویری یعنی مخروط افکنه آبرفتی, سطوح رسی, حوزه خیس و شوره زار می باشد.این کویر را می توان به 3 بخش تقسیم کرد. قسمت اول که 47% کویر را تشکیل میدهد از نوع صفحات مسطح رسوبات رسی یا کفی می باشد و قسمت دوم حوزه خیس یا باتلاقی است که وسعتی در حدود 34% سطح کویر را فرا گرفته و بالاخره نمکزار مرکزی کویر است که وسعت آن در حدود 19% سطح کویر می باشد.

صفحات کفی

سطح کل صفحات رسی برابر است با 1124 کیلومتر مربع و در مجاورت حاشیه کویر قرار دارد. بافت مواد تشکیل دهنده این رسوبات از نوع ماسه ای، رسهای سلیتی است که در حالت خشکی بسیار سخت بوده و در زمستان و بهار که خیس می شوند بسیار لیز است. این صفحات که بطور فصلی خشک می شوند بخصوص در بخش شمالی کویر بخوبی تکامل نیافته اند که بعلت مسطح و سخت بودن برای ریل گذاری مورد استفاده قرار گرفته است.

حوزه خیس

حوزه خیس یا باتلاق دائمی بطور نوارگونه ای نمکزار مرکزی را محاصره نموده و در حدود 801 کیلومتر مربع وسعت دارد. به طوری که فقط در فصل تابستان می توان دو بخش کفی و باتلاقی را از هم تشخیص داد. حوزه خیس بمراتب شورتر از کفی بوده و بطور فصلی از آب پوشیده می شود.

نمکزار

پستترین بخش کویر به مساحت 466 کیلومتر مربع پوشیده از نمکزاری است که به صورت نامتقارن و به صورت لوحه ای در حاشیه جنوب غربی کویر قرار گرفته است. در حدود 60% سطح این نمکزار از پلتفرمهای نمکی با لابه های واضح پوشیده شده است . قطر متوسط این چندوجهی ها به 125 متر میرسد. هر یک از این چندوجهی های بزرگ ، خود از چند وجهی های کوچکتری تشکیل شده است. چندین حوزه نمکزار خیس دیگر نیز در حد شرقی و غربی نمکزار به چشم می خورد. از کویرهای نزدیک به این منطقه می توان به کویر دق بیارجمند در فاصله 60 کیلومتری در شرق و دشت کویر ( کویر بزرگ ) در فاصله 100 کیلوکتری در جنوب نام برد .
 

راه های ورود به منطقه
مسیر اول از شهرستان شاهرود به سمت معلمان – و سپس جاده خاکی چاه جم به کوه خرس که از جنوب این کویر می گذرد.
مسیر دوم مسیر دامغان به معلمان – و سپس جاده خاکی ده فرات به کوه خرس می باشد.

بهرتین مسیر دسترسی مسیر دامغان به معلمان پس از پلیس راه، روستای خورزان، روستای مسیح آباد و جاده معدن نمک است.