شهرستان گرمسار غربی ترین شهر استان سمنان است که با وسعتی معادل 9233 کیلومتر مربع از طرف شمال به دماوند و فیروزکوه از غرب به ورامین از مشرق به سمنان و از جنوب به کویر مرکزی و در نهایت به شهرستان نائین در استان اصفهان محدود می گردد . مرکز شهرستان شهر گرمسار است که در ارتفاع 825 متری از سطح دریا قرار دارد . همچنین این شهرستان دارای سه بخش به نامهای آرادان ، مرکزی و ایوانکی می باشد .
فاصله مرکز شهرستان تا مرکز استان 110 کیلومتر و تا مرکز کشور ( تهران ) 95 کیلومتر است.
شهرستان گرمسار از نظر موقعیت ریاضی بین مداد 34 درجه و 28 دقیقه و 35 درجه و 30 دقیقه عرض شمالی و بین 51 درجه و 53 دقیقه تا 52 درجه و 55 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد . (3)
از نظر موقعیت نسبی این شهرستان در دامنه رشته کوه البرز ( که با جهت غربی – شرقی ازشمال شهرستان می گذرد ) واقع شده است .
مرتفع ترین نقطه گرمسار قله ای است به ارتفاع 3055 متر واقع در کوه باغستان در شمال شرقی این شهرستان و پست ترین نقطه آن نیز به ارتفاع 800 متر در مجاورت دریاچه نمک در جنوب غربی شهرستان گرمسار می باشد .
جاذبه های گردشگری شهرستان گرمسار:
شهرستان گرمسار دارای تنوع آب و هوایی کاملاً مشخصی است . این تنوع و تضاد در دو فصل تابستان و زمستان بیشتر محسوس است به طوری که بیشترین نقش را درمیان عوامل گوناگون ، ارتفاع به عهده دارد . گاه با طی مسافتی کمتر از 40 کیلومتر در تابستان 20 درجه سانتی گراد اختلاف دمای بین دو نقطه مشاهده می گردد .
لذا در تابستان هر چه ازنواحی جنوبی شهرستان به طوف نواحی شمالی پیش رویم به علت زیاد شدن ارتفاع ، دمای هوا نیز به طور محسوسی کاهش می یابد .
در اغلب موارد عوامل اصلی حرکتهای توریستی را درجه حرارت و ریزشهای جوی تشکیل می‌دهد . این دو عامل در صنعت توریسم بیش از میزان ساعات آفتابی و میزان رطوبت و ساعات ابری اهمیت دارد . (4)
آب و هوای شهرستان گرمسار را می توان در نتیجه برخورد و تأثیر وضع اقلیمی کویر و کوههای البرز بر روی یکدیگر مشخص نمود . بطور کلی مدت روزهای سرد و یخبندان چندان نیست . حداقل و حداکثر دما بین 8- و 44+ درجه سانتی گراد می باشد . همچنین میانگین دمای کل ماههای سال حدود 4/17 درجه سانتی گراد می باشد . نزولات جوی در این شهرستان بجز باریکه ای در شمال ، اغلب بصورت باران است . باران ناچیز این ناحیه عموماً در ماههای زمستان می بارد . نامرتب بودن ریزش همین مقدار باران اندک از سالی به سال دیگر از دیگر ویژگیهای آب و هوایی این شهرستان است . مقدار تبخیر در اینجا به همان اندازه اهمیت دارد که مقدار باران مهم می باشد . براساس تحقیقات بعمل آمده میزان تبخیر 20 تا 60 برابر نزولات جوی است و می توان گرمسار را نمونه مشخص یکی از آب و هواهای بیابانی محسوب نمود .
میانگین بارندگی سالیانه شهرستان حدود 100 میلی متر گزارش شده در حالی که متوسط نیاز آبی این شهرستان معادل 1410 میلی متر در سال می باشد . هرچند شهرستان گرمسار در تابستان به دلیل گرمای زیاد غیرقابل تحمل می باشد ولی زمستانهای معتدل آن از جاذبه های آب و هوایی این شهرستان می‌باشد.
همچنین تابستانهای معتدل مناطق شمالی شهرستان نظیر بن کوه با فاصله کم از مرکز شهرستان از دیگر جاذبه های گردشگری شهرستان در زمینه آب و هواست .
تنوع شرایط آب و هوایی در شهرستان گرمسار نوعی جابجایی در فصول مختلف به ویژه در تابستان و زمستان را به ساکنان تحمیل می کند . برهمین اساس در طول سال ، این جابجایی غالباً به طور موقت انجام می گیرد . لذا پناهندگان گرمازده حاشیه کویر به نقاط معتدل به ویژه دره های خوش آب وهوای البرز در شهرستان گرمسار امری طبیعی است و توجه به این نقاط و برنامه ریزی در خصوص بهره گیری بیشتر از توانهای بالقوه امری ضروری به نظر می رسد .
دامنه ها و ارتفاعات :
شهرستان گرمسار در دامنه های جنوبی رشته کوه البرز واقع شده است ارتفاع آن از شمال به جنوب به تدریج کاسته می شود و بالاخره به دشت کویر منتهی می گردد .
رشته کوه البرز در قسمت مغرب جهتی شمال غربی – جنوب شرقی دارد واز آن به بعد جهت معکوس پیدا می کند یعنی بسوی شمال شرقی امتداد پیدا می کند .
کوههای شمال گرمسار که رودخانه حبله رود آن را بریده به دو قسمت تقسیم کرده است . این کوهها مانند حصاری درشمال شهر گرمسار قرار گرفته و مهمترین ارتفاعات آن سولک ، سرحر و کلرز می‌باشد.
از دیگر ارتفاعات مهم و قابل توجه شهرستان ، سیاه کوه در جنوب گرمسار است . ارتفاع آن 1300 متر و جهتی شرقی – غربی دارد . این کوه از هسته آتشفشانی و روپوشی رسوبی که از سنگهای بیرون ریخته گدازه و توفهای تراکیت – آندزیت و پورفریت گردآمده ، ساخته شده است و اطراف آن را لایه‌های رسوبی فرا گرفته چنانکه تون آتشفشانی مرکزی گنبدی از میان لایه های رسوبی اطراف سربرآورده است .
شکوه ، عظمت و جذابیت کوهستان را هیچگاه نمی توان به زبان آورد و یا آن را با قلم ترسیم کرد. کوهستان حتی غیرقابل اعتماد بودنش نیز درسی است برای زندگی آدمیان و هر گوشه و کنارش مدرسه‌ای برای بهتر شناختن خویشتن است . برخورد و آشنایی با کوهستان ، آماده شدن و تجربه اندوختن را برای پیکار با دشواری زندگی که آدمی را از آنها گریزی نیست به دنبال دارد .
نواحی کوهستانی در فصلهای مختلف مکانی مناسب برای کسانی است که علاقمندند مدتی را دور از هیاهوی شهر در دامنه های کوهستانی و دره های خوش آب و هوای آن بسر برند .
کوههای شمال شهرستان گرمسار مکانهای مساعدی را برای عده زیادی از مردم جهت گذران اوقات فراغت میسر می سازد . با توجه به این که راهپیمایی یک ورزش آسان و
متداول است و غالباً ایرانیان آن را با گردش بیرون شهر ، روز جمعه توأم می کنند و از طرفی در اطراف شهرها تعداد قابل توجهی از مردم در گروههای سنتی مختلف را می‌توان دید که از جاده های کوهستانی بالا می‌روند ، در نتیجه ارزش و اهمیت گردشگری این مواهب طبیعی بر همگان آشکار می گردد .
غار :
از آنجا که غارها دارای طبیعت بسیار زیبا هستند ، همواره یکی از مراکز جلب گردشگر بوده و طبیعت دوستان زیادی را به خود جلب می کند . یکی از این غارها ، غار دق کشکولی یا زندان افغان » است که ذیلاً نحوه تشکیل و موقعیت آن را شرح می دهیم:
جریان سیلابها هزاران سال زمینهای ته نشستی دوران سوم را کاویده و در برخی نقاط راهروهای ژرف زیرزمینی طویلی ساخته که پس از فروکش این آبها ، مجراهای زیرزمینی خشکیده به گونه غارهای بزرگی بجای مانده اند .
ازآن جمله دردامنه شمالی سیاه کوه غربی بین کوه دوازده امام و رشته اصلی سیاه کوه، محلی است که به علت جمع شدن آب در زمینهای هموار آن در فصل بهار به نام دق کشکولی معروف شده است. قدری به سمت شمال شرقی محل مزبور در روی تپه ماهورهای بدنه سیاه کوه ، غاری است افسانه‌ای که به نام غار دق کشکولی یا زندان افغان نامیده می شود و علت انتخاب نام «زندان افغانی » از روی افسانه ای است که بومیان چنین نقل می کنند :
درویشی هندی که سالیان پیش به سراغ این غار آمده بود می گفت : « شاهزاده خانمی از افاغنه با گنجینه گرانبهایی در آن مدفون است » و درویش آن غار را زندان افغان می‌خواند و طبق روایت اهالی درون این غار چون بازاری است که یک شتر سوار نیزه به دست می تواند به آسانی از درون این غار گذر کند . در گوشه و کنار جای آتش و استخوان دیده می شود و اطاقهایی است که گویا زندان بوده است .
ولی به طور قطع روایت فوق افسانه ای بیش نیست و آقای چنگیز شیخعلی مسئول هیئت غارشناسان ایران که شخصاً از این غار دیدن نموده است به مشاهدات خود چنین خاتمه می دهد : باید گفت از آنچه علی (راهنمای محلی ) از درون غار برای ما گفته بود هیچ نشانه ای نیافتیم نه از اجاق های آتش و استخوانها آدم و نه از زندان کنده شده و کیلومترها راه بی پایان .
آبهای معدنی :
یکی از راههای جلب گردشگران به وجود آوردن امکانات استفاه از منابع آب معدنی در مجاورت چشمه های معدنی است . این منابع طبیعی در مراکزی موسوم به ایستگاه آب معدنی قابل استفاده می‌گردد که دارای امکانات و تأسیسات مختلف به منظور گردش و درمان برای سیاحان است ، آب معدنی جزو اولین داروهای طبیعی بشر بوده که آثار استفاده از آن چندین هزار سال قبل تاکنون وجود دارد . استفاده علمی از آبهای معدنی پس از شناخت ترکیب و اثرات درمانی آن در قرن اخیر تحقق یافته است .
در کوهپایه شمالی سیاه کوه به سمت گرمسار در بین قشرهای رسوبی ، چشمه‌های آبی وجود دارند که اغلب از نوع آبهای معدنی هستند و اهم این چشمه ها عبارتند از :
چشمه شاه ( شاه چشمه ) :
چشمه شاه در قشرهای رسوبی دامنه شمالی سیاه کوه و در دره‌ای کم عمق با جهت شمالی – جنوبی و عرض تقریبی 20 متر واقع شده است . آب از حوضچه طبیعی و دایره‌مانند به قطر دو متر خارج می شود و از مجرای باریکی عبور می کند و به حوضچه طبیعی دیگری به قطر تقریبی دو متر و عمق یک متر وارد می گردد و پس از عبور از این محل در زمینهای اطراف فرو می رود . آب چشمه شاه در ایام گذشته بوسیل مجرای سنگی به دو ساختمان واقع در 6و7 کیلومتری شمال این چشمه به نامهای حرمسرا و قصر شاه عباسی هدایت می شده است . در طول این نهر سنگی ، حوض هایی برای جمع آوری
و ذخیره آب وجود داشته که آثار آن نیز در حال حاضر مشاهده می شود . مجرای سنگی از تخته سنگهایی با طول در حدود یک متر بنا گردیده و این سنگها ناو مانند و به شکل مجرایی با عرض تقریبی بیست و عمق ده سانتی متر تراشیده شده و برای جلوگیری از به‌هدر رفتن آب انتهای سنگها به صورت قفل و بست بهم متصل گردیده است .
چشمه عین الرشید :
چشمه دیگری به نام عین الرشید معروف است و در شمال غربی چشمه شاه و سه کیلومتری جنوب غربی ساختمان شاه عباسی و در جنوب بنای قصر عین الرشید واقع شده است . چشمه مزبور در جنوب غربی قلعه عین الرشید قرار دارد و آب آن از دو نقطه خارج می گردد و در سرازیری تپه جریان می یابد و در مسیر خود چند حوضچه کوچک طبیعی بوجود آورده و سرانجام در زمینهای اطراف قلعه فوق فرو می رود .
پس از بررسی آزمایشگاهی آب چشمه های مذکور مشخص گردیده که آب چشمه شاه و عین‌الرشید در ردیف آبهای معدنی کلروسولفات کلسیم و منیزیم است . باقیمانده خشک آب عین‌الرشید در حدود سه برابر باقیمانده آب چشمه شاه می باشد . چون آبدهی این دو چشمه کم و دسترسی به آنها مشکل است از نظر بهره برداری و استفاده درمانی قابل توجه نمی باشد . آشامیدن آبهای سولفات سدیم و منیزیم برحسب مقدار سولفات سدیم و سولفات منیزیم آنها ، صفرا آور و ملین یا مسهل است . آبهای سولفات کلسیم مدر و دفع کننده فضولات بخصوص اوره و کلرورها هستند و در صورتی که گرم باشند اثر تسکین دهنده نیز دارند. آبهای سولفات کلسیم برای درمان تظاهرات نور و آرنزی‌تیک بیماریهای کبدی و صفراوی یا کلیوی ، حالات نقرسی ، روماتیسم و درد مفاصل و غیره استفاده می شود .
دریاچه نمک :
در جنوب غربی شهرستان گرمسار دریاچه ای مثلث شکل وسیع دیده می شود که آب آن در طول سال نوسان شدیدی دارد به طوری که در تابستان قسمت وسیعی از آن خشک می گردد . این دریاچه که به نامهای مسیله و قم نیز مشهور است بین استانهای سمنان ، قم و اصفهان واقع شده است که برای دانشجویان و محققین اهمیت ویژه ای از جهت گردشگری دارد .
کویر :
کویر تاریخی که در صورت جغرافیا نمایان شده است . کویر انتهای زمین است ، پایان سرزمین حیات است ، در کویر گویی به مرز عالم دیگر نزدیکیم . درکویر خدا حضور دارد . آسمان کویر سراپرده ملکوت خداست . شب کویر این موجود زیبا وآسمانی که مردم شهر نمی شناسند ، آنچه می‌شناسند شب دیگری است ، شبی است که از بامداد آغاز می شود . شب کویر به وصف نمی‌آید . آنچه در کویر می روید گز و تاغ است . این درختان بی باک ، صبور و قهرمان که علیرغم کویر بی‌نیاز از آب و خاک و بی‌چشم داشت نوازشی و ستایشی ، از سینه خشک و سوخته کویر به آتش سر می‌کشند و می ایستند و می مانند هریک رب النوعی ! بی هراس ، مغرور ، تنها و غریب . گویی سفیران عالم دیگرند که در کویر ظاهر می شوند ! (8)
کویرها پدیده دیگر محیط بیابانی هستند. کویر زمین سست و ورم کرده ای است که در سطح آن دارای برآمدگی متعدد است و شباهت زیادی به زمین شخم زده دارد . عواملی چون شرایط آب وهوایی گرم و خشک ، رسوبات ریزدانه و املاح مختلف در منطقه بیابان در قسمت پایانی مسیلها موجب پیدایش این کویرها شده اند .
نمونه این کویر ، کویر گرمسار در انتهای مسیر حبله رود را می توان نام برد . نمکها بصورت های مختلف در ایجاد زمینهای کویری شرکت دارند ، از جمله گنبدهای نمکی که در نواحی مختلف در اشکال ناهمواریها ظاهر شده اند در اثر باران با شسته شدن این گنبدهای نمکی هم در محل گنبد و هم در مسیر جریان آبها ، عامل پدید آمدن شوره زار و کویرها می باشند .
نمونه دیگر عوامل مولد کویرها ، شورابها هستند که سیلابها در مسیر خود اغلب پس از عبور از گنبدها و لایه های نمکی ، قسمتی از نمک را در خود حل نموده و در حاشیه این رودها و سیلابها در قسمت انتهایی آن نمکزار و زمینهای کویری بوجود آورده اند تبخیر شدید عامل دیگری در تشکیل کویرهاست . در جنوب گرمسار که تبخیر بیش از مقدار بارش سالانه است در فصل گرم بعد از تبخیر آبهای موجود سطحی ، تبخیر آبهای
زیرزمینی شروع شده و در نتیجه زمینهای کویری به صورت برآمدگیهای پف کرده منظمی با قشری از نمک سختی در زیر این تاولها به ضخامت حداقل 2 سانتیمتر تشکیل می شود . افزایش ضخامت قشر نمک رفته رفته کاهش تبخیر را به دنبال دارد . این کـویـرها بیشتر در قسمت انتهایی حوضه های بسته داخل بیابانها بوجود می آیند و از فراوان ترین نوع کویرهای ایران می باشند .
پوشش گیاهی در جنوب گرمسار ابتدا بوته های خار و بوته شور و درخت گز و نیزار است ولی پس از طی چندین کیلومتر ، گیاهان تنک تر شده و رفته رفته آثار گیاهی در این کویرها محو می‌شود.(9)
مشاهده حیات گیاهی که برخی شن دوست برخی نمک دوست و بعضی خشکی پسند هستند برای افرادی که علاقه ای به مطالعه فلور گیاهان دارند ، خالی از لطف نخواهد بود .
گرچه بیابانها و کویرهای عریان به علت آب وهوای سخت و شدید خود از جذبه کمتری برخوردارند و در آنها آبادی ها منحصر به چند واحه است که بر اثر زایش اتفاقی چشمه های آب یاحفر قنوات که زندگی برگرد آنها ممکن ساخته است بوجود آمده اند . اما با همه سختی آب و هوا مانند گرمای شدید تابستان و سرمای سخت زمستان چه بسیار هستند مشتاقانی که آشنایی با این نواحی و مطالعه آثار خشم طبیعت برای آنان جالب و ارزنده است بویژه اینکه بیابانها و کویرها نیز در خود پدیده هایی دارند که در سایر نقاط یافت نمی شود و مشاهده آنها برای بینندگان خالی از لطف نیست مانند تپه یا رشته ارتفاعات ماسه ای که بر اثر وزش باد و جابجا شدن ماسه ها پدید آمده و شکل و اندازه آنها براثر وزش باد دائماً در تغییر است اینگونه تپه ها را اصطلاحاً « تلماسه » می نامند. همچنین زندگی انسان در کویر و بیابان و مقایسه آن با نواحی جنگلی مخصوصاً برای دانشجویان و محققین می تواند جالب توجه باشد .
در زمینه برقراری تورهای کویرپیمایی با شتر ، تحت نظارت راهنمایان مطلع واقامت در کاروانسراهای بازسازی شده داخل کویروپذیرایی سنتی ازاین افراد دراین کاروانسراها همگی مـواردی هستندکه ماجـراجـویان بیشمـاری را تـرغیب به مسـافرت دراین نواحی می نماید . البته انجام این پیشنهاد مطالعات و برنامه ریزی های دقیقی را می طلبد .
جاذبه های فرهنگی :
جاذبه های فرهنگی گردشگری آن دسته از جاذبه هایی هستند که زاییده نیروی ابتکار و قوه خلاقه و هوش انسان است . انسان برای رفع حوایج مادی و معنوی خویش با الهام از طبیعت و با بکارگیر غناصر و اشیاء پیرامونش با انجام تغییرات و تحولاتی در محیط زندگی خود اقدام می ورزد، چهره زمین را با ایجاد جنگلها ، دریاچه ها ، بناهای رفیع و پرشکوه ، سدها و … تغییر می دهد و یا به منظور تأمین نیازهای مادی خود به ایجاد کارخانجات و استفاده از مواد معدنی و یا به خاطر تفریح به ایجاد مراکز فرهنگی و تئاترها و … می پردازد . در نتیجه جنگها و کشمکشها ، مبادلات ، مراودت، تبادلات فرهنگی بین افراد انسان انجام می شود و بدین طریق است که آدمی تمدنهای بس پرفروغ را بنیان می‌نهد . به خلق آثار بدیع هنری می پردازد و همین عوامل است که انواع جاذبه های انسانی و فرهنگی را بوجود می‌آورد .
تاریخ بسیار کهن سرزمین گرمسار و قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم و راه ارتباطی بین شرق و غرب کشور و شمال و جنوب باعث گردیده تا به عنوان یکی از مراکز مهم تاریخی استان مطرح باشد . فرهنگ اصیل باستانی و آمیختن آن با فرهنگ اسلامی بر ویژگیهای این استان افزوده است .
آثار ونشانه های متنوع و مختلفی که از سیر تکوینی فرهنگ و تمدن بشری به جای مانده می‌توانند به عنوان جاذبه های جهانگردی مورد استفاده قرار گیرند . عمارتهای قدیمی ، مساجد زیبا، زیارتگاهها ، مقبره ها ، برجها و مناره ها ، حمامها ، قلعه ها ، پاره ای از خانه های قدیمی ، معماری و شهرسازی و آداب و رسوم گوشه هایی از جاذبه های فرهنگی این شهرستان است که در صورت سرمایه گذاری در این زمینه ها و تبلیغات صحیح می تواند توجه هر انسانی را به خود جلب نماید .
نظرات بسته شده است.