گنبد نمکى کهنه، لار

نام انگلیسی:  Kohneh Salt Dome    نام فارسی :  گنبد نمکى کهنه

گنبد نمکى کهنه در موقعیت جغرافیایی N275938 E545449 در استان فارس واقع است. گنبد نمکى کهنه در هفتاد کیلومترى شرق شهر لار در استان فارس و در فاصله ناچیزى در شمال غرب روستاى على آباد قرار دارد. گنبد نمکى کهنه در شرق کمربند چین و تراست زاگرس و در انتهاى شرقى طاقدیس کوه کلات شیخ قرار دارد . به صورت کوهستانى صعب العبور و یک گنبد نمکى فرسوده است. دسترسى به این گنبد از طریق جاده لار به شاه غیب امکانپذیر است. به علت توپوگرافى خشن نمک، دسترسى به بسیارى از ارتفاعات نمکى بسیار دشوار است. از طریق آبراهه هایى که پیرامون این گنبد وجود دارد میتوان به نمکیر دسترسى داشت.

وسعت گنبد نمکى حدود 21 کیلومتر مربع است. بلندترین نقطه کوه نمک از سطح دریا 1100 متر ارتفاع دارد وارتفاع پایین ترین رخنمون نمک از سطح دریا حدود 700 متر است. درجه حرارت در روزهاى تیرماه گاهى به 50 درجه مى رسد اما حداقل دما در بهمن ماه گاهى کمتر از 5 درجه است. بارش هر سال در فصلهاى زمستان و در بهار اتفاق مى افتد و در صورت وقوع به شکل رگبارهاى تند است که باعث جریان سیلاب در آبراهه ها میشود. فرسایش توسط آب باران انجام مى شود و تیغه هاى برنده و اشکال نیزه اى در سطح نمک ایجاد مى کند. با توجه به شرایط زمین شناسى و ژئومرفولوژى منطقه،‌جریان آبراهه ها از دیواره هاى پیرامون گنبد به سمت اطراف و در نهایت به سمت جنوب در نیمه جنوبى نمکیر و به سمت شمال در نیمه شمالى نمکیر است، صدها آبراهه کوچک و بزرگ با طرح شعاعى نمک را مى برد انحلال ناشى از بارندگى هاى پیاپى باعث تشکیل ضخامت قابل توجهى از خاک سطحى و باقیمانده هاى نامحلول سازند هرمز در سطح نمک شده است.

رسوبات جوان بستر رودخانه ها و آبرفت هاى کواترنر که به علت توپوگرافى سنگ بستر نمکیر، گسترش قابل توجهى ندارند و نمک ثانویه سفیدرنگ در بستر این دره ها اگرچه تشکیل مى شود اما حجم و گسترش آن زیاد نیست. به علت شیب زیاد دره ها در زمان بارندگى حجم قابل توجهى از شورآبه در پهنه نمکى شمال روستاى على آباد تجمع کرده و لذا حوضچه هاى محلى نمک گیرى در مقیاس کوچک در شمال روستاى على آباد وجود دارد. خاک هاى برجا به همراه باقیمانده هاى ولکانیکى سازند هرمز یکى از مهمترین و وسیع‌ترین واحدهاى سنگ شناسى جوان را در نمکیر تشکیل مى دهد. البته در دیواره هاى پرشیب این واحد گاهى نمک هرمز نیز رخنمون دارد. این واحد در تصویر ماهواره اى بیشتر به رنگ خاکسترى تا خاکسترى آبى دیده مى شود و بر اساس بازدیدهاى صحرایى تا 50 درصد از خاک سطحى تشکیل شده و 50 درصد دیگر شامل سنگ هاى ولکانیکى هوازده، اکسیدهاى آهن و گچ است. گروه دیگرى از باقیمانده هاى نامحلول مرتبط با سازند هرمز عبارتست از انبوهى از اکسیدهاى آهن که به علت وفور خاک هاى برجا عیار قابل توجهى از آهن نداشته و رنگ هاى قرمز تا قهوه اى را در تصاویر ماهواره اى ایجاد مى کند. این واحد علاوه بر اکسید آهن و خاک سطحى شامل اندکى سنگهاى ولکانیکى هوازده به همراه رخنمون هاى محدودى از نمک در دیواره پرشیب دره ها است.

بخش اصلى رخنمون نمک در گنبد نمکى کهنه از توده هاى یکنواخت نمک هرمز  تشکیل مى شود  که رخنمون هاى آن محدود به گوشه شمال شرقى گنبد است. همراه نمک مجموعه نامنظمى از مواد رسى،‌ اکسیدهاى آهن و گچ وجود دارد که به واحدهاى رسوبى – ولکانیکى سازند هرمز مربوط مى‌شود و به همراه نمک هرمز بالا آمده است.