گنبد نمکی خورموج

نام انگلیسی:  Khourmoj Salt Dome    نام فارسی :   گنبد نمکی خورموج

گنبد نمکی خورموج در موقعیت جغرافیایی N2838 E5131 در استان بوشهر واقع است. گنبد خورمج در جنوبى ترین بخش میانى کمربند چین و تراست زاگرس و در حاشیه جنوبى طاقدیس کوه بیرامى به صورت کوهستانى صعب العبور یک گنبد فرسوده ایجاد کرده است. گنبد خورمج در 80 کیلومترى شرق بندر بوشهر  و در 10 کیلومترى شمال شرق شهرستان خورموج قرار دارد. دسترسى به این گنبد از طریق جاده شهرک شهید مدرس به لاور امکانپذیر است. به علت توپوگرافى خشن دسترسى به بسیارى از ارتفاعات دشوار است. از طریق آبراهه هایى که پیرامون این گنبد وجود دارد و همچنین آبراهه اصالى که از شمال به جنوب سر تا سر کوهستان را طى مى کند مى توان به تمام قسمتهاى گنبد دسترسى داشت.

وسعت گنبد حدود 50 کیلومتر مربع است. بلندترین نقطه کوه از سطح دریا 700 متر ارتفاع دارد و ارتفاع پایین‌ترین رخنمون هرمز از سطح دریا حدود 200 متر است. درجه حرارت در روزهاى تیرماه گاهى به 50 درجه مى رسد اما حداقل دما در بهمن ماه گاهى کمتر از 5 درجه است. بارش هر سال در فصل‌هاى زمستان و در بهار اتفاق مى افتد و در صورت وقوع به شکل رگبارهاى تند است که باعث جریان سیلاب در آبراهه‌ها مى‌شود. فرسایش توسط آب باران انجام مى شود. با توجه به شرایط زمین شناسى و ژئومرفولوژى منطقه، جریان آبراهه ها از دیواره هاى پیرامون گنبد به سمت اطراف و در نهایت به سمت جنوب است. صدها آبراهه کوچک و بزرگ با طرح دندریتى کوهستان را زهکش مى‌کنند و انحلال ناشى از بارندگى هاى پیاپى هیچ رخنمونى از نمک را باقى نگذاشته است.

زمین شناسى عمومى گنبد خورمج

گنبد خورمج یک خروجى قدیمى از نمک هرمز در میانه طاقدیس کوه بیرامى است.  مجموعه رسوبات بدون ارتباط با نمک هرمز شامل رسوبات جوان بستر رودخانه و آبرفت‌هاى کواترنر (Qt) که به علت فرسایش شدید گنبد و سازندهاى هرمز گسترش قابل توجهى دارند و گاهى تراس هاى رودخانه‌اى عظیمى ایجاد مى‌کنند. خاک هاى برجا به همراه برونزدهاى محدود و ناچیزى از اکسید آهن یکى از مهمترین و وسیع‌ترین واحدهاى سنگ شناسى جوان را در گنبد تشکیل مى دهد البته در دیواره هاى پرشیب این واحد، گاهى گچ هاى سازند هرمز نیز رخنمون دارد. بر اساس بازدیدهاى صحرایى این واحد 90 درصد از خاک رس تشکیل شده و 10 درصد دیگر شامل اکسیدهاى آهن و گچ است.

لیتولوژى بخش اصلى گنبد و مرتبط با سازند هرمز عبارتست از کوهستانى با وسعت بسیار زیاد به ترتیب فراوانى متشکل از شیل‌هاى سیاه، سنگ آهک‌هاى شیلى تا توده‌اى به رنگ‌هاى خاکسترى روشن تا تیره و گاهى قهوه‌اى، شیل‌هایى با رنگ روشن کرمى تا قهوه‌اى،‌رخنمون‌هایى از گچ به رنگ سفید تا خاکسترى روشن در زیر پوششى از خاک‌ها و پوشش گیاهى ناچیز سطحى و بالاخره رخنمون‌هایى از مواد ولکانیکى چه به صورت توف هاى داراى لایه بندى در میان طبقات رسوبى هرمز و چه به صورت قطعات ولکانیکى منفرد که توسط نمک هرمز به سطح راه یافته اند. به علت انحلال هیچ رخنمونى از نمک مشاهده نمى‌شود و تنها رخنمون‌هایى از گچ تنها واحد تبخیرى از سازند هرمز است. براى اطمینان از انحلال کامل نمک بسیارى از آبراهه ها و چشمه ها مورد بررسى قرار گرفت که در هیچ مورد از آنها نه تنها میزان نمک به حد اشباع نمى‌رسد، بلکه آب فقط اندکى شورى دارد. بر اساس تحقیق از ساکنین محلى گنبد خورمج به کوه شیرین معروف است.

ساختمان گنبد خورمج و پى جویى

نمک هرمز پس از حرکت به طرف بالا و خروج از راس طاقدیس کوه بایرامى به طرف جنوب بر روى یال طاقدیس جارى شده و نتیجه تشکیل روانه‌اى عظیم از نمک بوده است. حرکت نمک با ایجاد ساختمان‌هاى متنوعى همراه است که مهمترین آن ساختمان‌هاى چین خورده از نوع تایت در سایر واحدهاى نامحلول سازند هرمز خواهد بود که پس از انحلال نمک مى تواند طرح حرکت آن را نمایش دهد. همچنین میتوان تغییر شکل‌هاى حاصل از فرایندهاى تشکیل گنبد نمکى را در سنگ هاى رسوبى نامحلول و سخت سازند هرمز بررسى کرد. شکل 3-14 نماى عمومى از رخنمون‌هاى هرمز را در روانه‌هاى گنبد خورمج نشان مى‌دهد. در این شکل چین هاى تایت که در زمان تشکیل از نوع خوابیده بوده اند معرف جریان قدیمه نمک هستند اما در حال حاضر شیب عمومى سطح محورى چین‌ها به طرف جنوب و نشانه تاثیر فرایندهاى حاصل از انتشار زاگرس بر گنبد نمکى است.

با وجود اطمینان از عدم دستیابى به پتاس برنامه پى جویى درگنبد خورمج به طور گسترده پیگیرى شد. از آنجایى که شیل‌هاى سازند همز در گنبد خورمج مملو ازگوگرد و احتمالا مواد آلى است لذا بنظر مى رسد باید براى وجود انواع کاتیون ها و بویژه اورانیوم بررسى شود. وضعیت این گنبد از نظر عدم وجود رخنمون نمکى به اطلاع ناظر محترم پروژه رسانیده شد . پس از انجام هماهنگى هاى لازم با مدیریت محترم گروه اکتشاف عمومى سازمان زمین‌شناسى برنمه سنتیلومترى براى بخش کوچکى از گنبد اجرا گردید. نتایج سنتیلومترى نشان مى‌دهد که شیل‌هاى سیاه رنگ و همچنین آهکهاى هرمز هیچ آنومالى ندارند اما رخنمون‌هاى کوچکى از شیل‌هاى زرد تا قهوه‌اى روشن تا 4 برابر مقدار متوسط سنگ هاى گرانیتى پالس تولید مى‌کند.