گنبد نمکی دشتی (جاشک)، دیر

نام انگلیسی:  Dashti Salt Dome    نام فارسی :  گنبد نمکی دشتی

گنبد نمکی دشتی در موقعیت جغرافیایی N281442 E514114 در استان بوشهر واقع است. گنبد نمکی دشتی در استان بوشهر و در نزدیکی روستای گنخک و در فاصله ی 144 کیلومتری جنوب شرقی بندر بوشهر و  64 کیلومتری شهر خورموج قرار دارد و بزرگترین و زیباترین گنبد نمکی ایران و خاورمیانه به شمار می آید.وسعت گنبد در حدود 3666 هکتار بوده و ارتفاع قله ی آن 1490 متر از سطح دریا می باشد , و حدااقل ارتفاع آن از سطح دریا نیز 70 متر است.تشکیل گنبد شمال غربی به جنوب شرقی بوده و از سمت غرب به روستای گنخک و روستای جاشک کشیده شده و از سمت شرق از روستای باغان تا روستای درویشی ادامه دارد و راه دسترسی به گنبد از سمت شرقی از فاصله ی 3 کیلومتری بعد از روستای گنخک  از طریق جاده خاکی معدن قدیمی سنگ نمک که در منطقه فعالیت می کرده است و از سمت شرقی گنبد بعد از پل روستای کردلان جاده ی خاکی را به سمت گنبد پیش گرفته تا به پای کوهپایه های گنبد برسیم.موقعیت خاص گنبد نمکی دشتی که باعث شوری آب رودخانه مند گشته است شاید تنها عامل زیان رسان به منطقه باشد زیرا رودخانه تا قبل از روستای باغان شیرین و قابل شرب و استفاده کشاورزی می باشد.اما پس از عبور از کنار گنبد و دور زدن آن آب رودخانه با درصد زیادی شوری همراه می شود که نشان از فعالیت زیاد گنبد و روان بودن آب آن تا بستر رودخانه مند می باشد ودر فصل پر بارش آب رودخانه سطح دشت های چغابور و دشتی را فرا گرفته وبه علت تبخیر زیاد نمک بر روی سطح خاک باقی مانده و باعث شوری زمین های منطقه می گردد.

پوشش گیاهی

سطح گنبد نمکی دشتی از لحاظ پوشش گیاهی تقریبا در اغلب نقاط به دلیل درصد بالای نمک تهی از هر نوع رویش بوده اما در برخی از نقاط گنبد وجود مناطق بزرگ و کوچک آهکی به چشم می خورد که بر روی این سطوح گیاهانی مانند گون،گیشدارا و قیج و همچنین در فصل زمستان و بهار انواع گیاهان یکساله روی سطح آهکی گنبد را پوشانده و زیبای خاصی را به آن منطقه می بخشد. همینطور دره هایی که از وجود نمک شارها در امان مانده اند در آنها درختچه های کُنار،اشک و بادام کوهی و همچنین گل سنگ های زیبای چند متری که بر روی دیواره های دره سبز شده اند و بیشتر در ناحیه ی شمال شرقی گنبد دیده می شوند نیز از مناظر خاص منطقه محسوب می شوند.

حیات وحش

از نظر حیات وحش در فصل تابستان که معمولاً از اواخر اردیبهشت در منطقه آغاز و تا پایان مهر ماه ادامه دارد خالی از حیات وحش می باشد به جز چند گونه از مارمولکها و خفاشها که ساکنان دائمی گنبد محسوب می شوند،در سطح گنبد جنبنده ای دیگر دیده نمی شود اما بعضی از موجودات نیز در کوهپایه ها و دره های شیرین پایین دست گنبد نیز دیده می شوند که از جمله به کبک،تیهو،گنجشکها،جغد،کبوتر چاهی و بعضی از شکاریها و روباه و کفتار می توان اشاره کرد.البته گنبد نمکی به خاطر قرار گرفتن در مسیر سلسله کوه زاگرس وبین دو کوه شیرین که دارای چشمه های آب شیرین می باشد و وجود  گنبد که سرشار از نمک بوده و همین طور که اغلب طبیعت دوستان می دانند نمک یکی از غذاهای وحوشی همچون قوچ و میش و کل و بز می باشد از این رو در گذشته این منطقه یکی از شکارگاه های بزرگ محسوب می شده که امروزه به دلیل شکار بی رویه و بی رحمانه شاید تعداد کمی کل و بز در منطقه باقی مانده باشد.

موقعیت گردشگری گنبد نمکی دشتی

گنبد از نظر گردشگری دارای جاذبه ها و قابلیت های فراوان می باشد که از آن جمله می توان به 1- آبشارهای نمکی 2- غارهای نمکی 3- چالها و یخچالهای نمکی 4- تخت دیو یا دودکش جن 5-دره گل کلم  6- چشمه های نمکی ،نمک شارها و نمک فشان ها و سطح زیبا و رنگارنگ گنبد اشاره نمود.

آبشارهای نمکی

آبشارهای طبیعی که در مسیر طبیعی آب راههای گنبد و در کوهپایه های پایین دست به شکل های مختلف و در اندازه های متفاوت زیبای خاصی به منطقه بخشیده است و در فصل گرم به واسطه تبخیر زیاد آب،بلورهای نمکی ضخیمی در مسیر آبشارها ایجاد کرده که با لغزش آب بر روی بلورهای نمکی و تابش آفتاب منظره ای شگرف و زیبا ایجاد نموده است.

غارهای نمکی

یکی دیگر از جاذبه های گردشگری گنبد وجود غارهای نمکی فراوان که با انحلال رسوبات نمکی و معدن ایجاد شده و در درون غارها بلورهای زیبا به صورت استلاگمیت و استلاکمیت یا همان قندیل با اشکال متفاوت می باشد.قندیل ها به اشکال متفاوت به قدری زیبا تشکیل گشته اند که اغلب غارها با استفاده از اشکال همین قندیلها نامگذاری شده اند.مثلا در غار انگوری که در درون آن قندیل های فراوان به صورت خوشه های انگور از سقف و دیواره ی غار آویزان شده اند که شما هنگام  حضور در این غار گویی به یک تاکستان پربار پا گذاشته اید.یا غار شاخه نبات که  وجود قندیل های سفید  و یک دست که به صورت شاخه ای از سقف غار آویزان می باشند نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کنند.غار سدنمکی یا غار پنجه عقاب نیز به همین صورت می باشند.تعدد غارها به قدری زیاد است که نامگذاری  بعضی از غارها را سخت کرده است.طول غارها از غارهای کوچک 30 تا 50 متری تا غارهای 300 متری و 500 متری و بزرگترین انها تا 1500 متری نیز می باشد که به غار پلکانی معروف شده است.

نمکچالها و یخچالهای نمکی

یخچالهای نمکی از جاذبه های خاص گنبد نمکی دشتی می باشند که در سطح شیب دار و حرکت ثقلی توده های نمک و در جهت شیب گنبد و به صورت پلکانی تشکیل شده اند و در سطح خود با اشکالی زیبا  رنگهای متحیرانه را به وجود آورده اند که چشم نوازی می کند و به دلیل اینکه به یخچالهای یخی شبیه بوده اند به این نام نامیده شده اند. نمک چالها را نیز باید از جاذبه های گنبد نمکی دشتی دانست.چاله های بزرگ و کوچکی که در مسیر آبهای روان و چشمه های نمکی ایجاد شده و با تبخیر آب آنها اشکال مختلف نمکی  درکف این چاله ها چونان الماس می درخشند.

تخت دیو یا دودکش جن

تخت دیو یا دودکش جن نیز یکی دیگر از جاذبه های گنبد نمکی دشتی می باشد که به دلیل اختلاف در میزان فرسایش سنگها و به صورت ستونهای کوچک و بزرگی بر روی گنبد خودنمایی می کنند که بعضاً به خاطر شکلشان نامگذاری هم شده اند مثلاً ستون انگشت خدا یا کلاه به سر را می توان از این جمله دانست.ستون ها همانند نگهبانانی استوار و همیشگی برای گنبد محسوب می شوند.

دره گل کلم

 می توان شگفت انگیزترین بخش گنبد را  این دره زیبا و منحصر به فرد دانست.دره ای که سطح ان یکدست با نمکی که به صورت گل کلم در آمده  فرش شده است.نمک ها به صورت غنچه هایی کنار هم باز شده و به صورت کاملاً زیبایی در آمده اند .گویی که در آنجا نمک گل کرده و شکوفه داده است.وجود چشمه های نمکی و روان بودن آب آنها با صدای بسیار ملایم و دیواره های زیبا رنگ دره ، به دره زیبایی بیشتری می بخشد.

چشمه های نمکی

چشمه های نمکی که به فراوانی در درون غارها  و در سطح دره ها به چشم می خورد نیز از جاذبه های گنبد نمکی  دشتی به شمار می آیند.این چشمه ها بعضاً به صورت نمک فشان نیز در منطقه دیده می شوند که نمک را به صورت خمیری فشرده و همراه با آب از درون آنها به بیرون راه می یابند و در سطح گنبد به جریان می افتد.به دلیل بالا بودن درصد نمک در آب که حدود 350 برابر بیشتر از آب دریا می باشد و تبخیر زیاد در کنار چشمه های نمکی معمولا نمک شارها به اشکال متفاوت دیده می شوند.

سطح زیبا و رنگارنگ گنبد

مهمترین جاذبه گردشگری گنبد نمکی دشتی  ساختار گنبد بوده به طوری که هر رهگذری که در حال عبور از جاده ی خورموج به سمت کنگان باشد از فاصله ی دور سفیدی گنبد پوشیده از نمک را می بیند و در نظر اول به این فکر می کند که کوهی پوشیده از برف را مشاهده می کند.وجود نمک های طعام و صنعتی با رنگهای بسیار زیبا که شامل قرمز،سبز،سفید،سیاه،نارنجی،قهوه ای و ترکیب این رنگها در دیواره ها و سنگ فرشها و وجود کانیهای زیاد در منطقه که از جمله ی آنها می توان به وجود مقدار زیاد گوگرد که با  رنگ زرد طلایی یا وجود پتا سیم با رنگ نارنجی وآهن با رنگ قرمز و قهوه ای وترکیب این مواد معدنی با هم که می توان از پیریت یا همان طلای کاذب(طلای احمقها) که در سطح گنبد به وفور یافت می شود که از ترکیب گوگرد با آهن تشکیل می گردد و دارای جلای فلزی براقی می باشد.همچنین وجود بلورهای زیبای سیلیکاته و فسفاته با جلای فلزی و غیر فلزی با تنوع رنگها پدیده ای شگفت انگیز و متحیر کننده ای است که شاید در هیچ جا نتوان همانند آن را نظاره کرد.

گنبد نمکی دشتی در بهمن ماه سال 1386 به عنوان اثر ملی طبیعی ثبت گردید اما متاسفانه از آن تاریخ به بعد هیچ اقدامی از طرف مسئولان استان و شهرستان برای حفاظت از گنبد و جذب گردشگر صورت نگرفته و این مسئله در حد یک اسم اثر ملی طبیعی باقی مانده است که همت مسئولان استان و شهرستان را برای بهبود وضع گنبد و جذب گردشگر را می طلبد.البته لازم به ذکر است که هیئت کوهنوردی شهرستان دشتی با کشف غارهای نمکی در سال86 و پیمایش ان ها و مهمتر از همه در رأس خبر قرار دادن گنبد تاکنون بیش از صد گروه کوهنوردی از استان های  گامی بلند جهت معرفی گنبد نمکی دشتی برداشته است که باز با حمایت مسئولان شهرستان امید به معرفی بهتر و شایشته تر این اثر ملی خدادای برای عموم مردم و طبیعت گردان می رود.