گندم بریان (ریگ سوخته)

نام انگلیسی :  Gandom Beryan     نام فارسی :  گندم بریان

خواننده گرامی، سفر به مناطق مختلف لوت بغیر از ناحیه کلوت های حاشیه شهرستان شهداد فاقد فاکتورهای ایمنی لازم برای گردشگری است. سایت کویرها و بیابان های ایران سفر به این مناطق را به هیچ عنوان توصیه نمیکند.

گندم بریان با نام های گندم برشته و ریگ سوخته نیز شناخته می شود در 80 کیلومتری شمال شهرستان شهداد (خبیص) در استان کرمان واقع و مساحت آن حدود 200 کیلومتر مربع است. سطح گندم بریان پوشیده از سنگ‌ها و گدازه‌های بازالتی سیاه‌رنگ آتشفشانی است. پس از رود شور زمینهای ماسه ای قرار دارند که شیب تندی به سمت شمال دارند که این مکان به گدار باروت شهرت دارد. پس از گدار باروت دشتی ریگی با رسوبهای آتشفشانی در سمت شرق قرار دارد که پس از آن دشت گندم بریان واقع شده است. بر روی دشت قشری از بازالت قرار گرفته است که عبور از آن را دشوار میکند. در بسیاری از مقالات، جراید و وب سایت ها این نقطه را گرمترین نقطه کره زمین عنوان کرده اند که فاقد اعتبار است.

این سنگ‌ها از نوع آذرین بیرونی هستند. تقریبا به‌غیر از جناح شمالی این تپه، دور تا دور آن‌ را دیواره‌ای خاکی با ارتفاعات مختلف که بلندترین آن از 30متر تجاوز نمی‌کند مانند قلعه فرا گرفته است. سنگ‌های گدازه‌ای سیاهرنگ که ارتفاع برخی از آنان حدود 4متر است نیز تمامی سطح فوقانی دیواره‌های خاکی را پوشانده است. همزیستی خاک زرد رنگ پایه و سنگ‌های سیاه بازالتی، از جمله پدیده‌های بی‌نظیر در این مکان است که زیبایی زائد‌الوصفی به منطقه گندم بریان بخشیده است. ارتفاع 483متری از سطح دریا و ریخت‌شناسی (Morphology) منحصر به‌فرد تپه گندم بریان ، این مکان را از دیگر مناطق ریگزار و پست پیرامونش متمایز کرده است. چنانچه از طریق تصاویر ماهواره‌ای به گندم بریان نگاه کنیم، این تپه مانند ملاقه‌ای است که دسته آن در سمت شمال قرار می‌گیرد. شایان ذکر است ناحیه شمالی گندم‌بریان با دشت‌های پیرامونش همسطح می‌شود و تنها خاک سیاه رنگش (گدار باروت) که مانند دسته ملاقه است موجب می‌شود که اشتباه کنیم و آن را همسطح تپه گندم بریان تصور کنیم. طول دسته ملاقه در حدود 10 کیلومتر و عرض آن 3 کیلومتر است. بدنه اصلی گندم بریان در جت شمال غربی جنوب شرقی طولی در حدود 15 کیلومتر و در جهت جنوب غربی شمال شرقی در حدود 10 کیلومتر است.

نقشه هوایی گندم بریان

 سنگ های تپه گندم بریان گدازه های آتشفشانی دوران چهارم زمین شناسی است که در اثر فعالیت سه دهانه آتشفشانی در سطح وسیعی پخش شده اند. این سنگ ها قلیایی (بازی) و از نوع آذرین بیرونی (کانی الیوین) هستند. پس از خروج ماگما از دهانه آتشفشان با حرکت دوکی شکل گدازه ها در آسمان، گازها از داخل آنها خارج شده اند که منجر به ایجاد حفراتی در این سنگها شده و اشکال خاصی را پدید آورده است. . سطح سیاه رنگ تپه گندم بریان پوشیده از سنگهای آتشفشانی دوران چهارم زمین شناسی است.

سه دهانه آتشفشانی گندم بریان با نام های آتشفشان کردوانی، آتشفشان محمودی و آتشفشان کلوت شناخته میشوند. نامگذاری دهانه ها به نام بزرگان کویر به پاس زحمات و تلاشهای این عزیزان در شناساندن مناطق ناشناخته کویریو بیابانی ایران انجام گرفته است. 3 دهانه آتشفشانی دقیقا بر روی گسل نایبند قرار دارند . در مورد چگونگی فوران این آتشفشان های جوان که مربوط به دوره کواترنر هستند میتوان باور داشت که در راستای گسل نایبند با ایجا شرایط پلکانی گسل محیطی کششی بوجود آمده و با نازک شدن پوسته زمین در این قسمت گدازه ها بیرون ریخته اند و بر پهن دشت لوت و بر روی لایه های رسی گسترانده شده اند.

انتخاب نام گندم بریان برای این منطقه احتمالا به این دلیل بوده است که وقتی کاروان های بین قهستان و شهداد بار خود را در این محل بر زمین می گذاشتند دانه های گندمی که بر روی سنگهای بازالتی قرار میگرفته بعد از مدتی از شدت گرما بریان می شدند و از این روی نام گندم بریان بر آن نهاده شده است.

فراز شرقی این تپه 437متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در موقعیت جغرافیایی 31درجه و 3دقیقه و 59/59ثانیه شمالی و 57درجه و 45دقیقه و 48/16 ثانیه شرقی است و همچنین در بلندترین نقطه شمال غرب این تپه با موقعیت جغرافیایی 31درجه و 6دقیقه و 51/38 ثانیه شمالی و 57درجه و 35دقیقه و 56/23 ثانیه شرقی دارای 483متر ارتفاع از سطح دریاست.

فرضیه قطب گرمایی زمین در لوت ابتدا در سال 1952 توسط پروفسور استراتیل استاد دانشگاه وین در اتریش مطرح شد. وی پس از بررسی های هوایی، غرب نصرت آباد واقع در ریگ یلان را به عنوان گرمترین نقطه زمین مطرح کرد. درسال های بعد تئودور مونو همان مکان را به عنوان قطب گرمایی زمین تایید کرد. پروفسور پرویز کزدوانی فرضیه قطب گرمایی منطقه گندم بریان در لوت را مطرح کرد. این که این فرضیه بر پایه چه اسناد و مدارکی مطرح شد در حوصله این نوشتار نمیگنجد ولی با استناد به آمار ایستگاه های زمینی در نزدیکترین مناطق به بیابان لوت گرمترین نقطه این بیابان در چاله مرکزی لوت پیشبینی شده است. (آمار اداره هواشناسی کشور سال 1355). با استناد به آمار ثبت شده ناسا بالاترین دمای سطح زمین در لوت در نقاط مختلف ریگ یلان در شرق لوت ثبت شده است. نه تنها گندم بریان گرمترین نقطه  لوت نیست بلکه فاصله هوایی آن تا نقاط ثبت شده ناسا، 150 کیلومتر فاصله دارد.

منابع مورد استفاده:

بهمن ایزدی، کانون سبز فارس

جغرافیای طبیعی بیابان لوت، احمد موستوفی