گیاهان نواحی خشک

مکانیسمهای اجتناب از شوری وخشکی

مقدمه
درایران نیز بخش عمده از ناحیه مرکزی و جنوبی کشور تحت پوشش کویر و بیابان است که کویرهای لوت و نمک ازآن جمله اند . طبق آمارها و گزارشات موجود ، خطوط همباران اصلی که ناحیه کویری ایران را در بر می گیرند . عمدتاً 100 میلیمتر و 150 میلیمتر هستند که البته در بعضی مناطق نظیر قسمت شمالی حوزه مرکزی این مقادیر به 25 و 50 میلیمتر نیز کاهش می یابد که نشانگر خشکی شدید منطقه است . تبخیر از سطح این حوزه ها نیز بسیار زیاد و به بیش از 2500 میلیمتر در سال بالغ می گردد ( میانگین تبخیر سالانه در شهرستان طبس در استان خراسان حدود 4075 میلیمتر گزارش شده است ) و از این هر گونه تولید و توسعه کشاورزی و صنعتی در این نواحی در گرو تهیه آب خواهد بود .

گیاهان مناطق خشک به 5 گروه تقسیم شده اند:

1-گیاهان شن دوست یا مقاوم به شن که گونه هایی مانند اسکمبیل Calligonum ) ‌(، دم گاوی ( Smirnoria) ، Syperus و Aristidaدر این رده قرار می گیرند .
2-گیاهان شوری پسند : مانند Halostachys،اشنان (Seidlitzia) و گز ( Tamarix)
3 – گیاهان گچ دوست : مانند گونه هایی از Salsola و Anabasis .
4-گیاهان صخره دوست : مانند گونه هایی از جنس قیچ Zygophyllum ) (.
5-گیاهان خشکی پسند : مانند گونه هایی از جنس Amygdalus .
گز، علف شور، خارشتر، تاغ، ریواس، amygdalus

ویژگیهای زیستی گیاهان در مناطق خشک
فقدان یا کمبود شدید بارندگی و منابع آبی در مناطق خشک و نیمه خشک و اقلیم زیستی خاص این نواحی ، سازگاری های ویژه ای در گیاهان بومی مناطق خشک به وجود آورده است تا امکان ادامه حیات در شرایط تنش رطوبتی یا کیفیت نامناسب آب و خاک داشته باشند . گیاهان این مناطق دارای خصوصیات فیزیولوژیکی و مرفولوژیکی خاصی هستند که باعث می شود از حداقل ذخیره رطوبتی در خاک و هوا استفاده کنند و اندوخته رطوبتی گیاه نیز کمتر از حد معمول تلف شود .

عمیق ترین سیستم ریشه ای برای جذب آب از اعماق پایین تر خاک ، خاردارشدن ساقه ها و کوچک شدن سطح برگها برای کاهش میزان تبخیر ، وجود پوششی مومی و چرب در سطح برگها ،‌ افزایش اندامهای ذخیره کننده رطوبت ، گوشتی و آبدارشدن ساقه و….. نمونه ای از این تغییرات مرفولوژیکی است . از نظر ساختار درونی و فیزیولوژیکی نیز در گیاهان هورمونهای تنظیم کننده خاص با توجه به خشکی اقلیم منطقه و کمبود رطوبت ترشح می شود و فرآیند تعرق گیاه از ساز و کار ویژه ای تبعیت می کند .
اسکمبیل، قیچ

گروهی دیگر از گیاهان بر اساس خواهشهای اکولوژیکی
خود مختص کاشت و رویش در مناطق خشک و کم آب و به ویژه اراضی شور هستند . که عمدتاً اراضی و آبهای جاری د رمناطق خشک و بیابانی به دلیل تبخیر زیاد شور و لب شور است . به این گیاهان اصطلاحاً شور پسند (Halophyte ) گویند

ارقام و گونه های مختلفی از گیاهان شورپسند ( انواع بوته ای تا درخچه ها و درختان ) در نقاط خشک ایران رشد و نمو دارند که دارای کاربردهای بالقوه فراوانی نیز در مصارف مختلف هستند . در بسیاری از کویرهای جهان مخازن بزرگی از آبهای شور وجود دارد که حاوی مقادیر زیادی نمک است .

چنانچه بتوان به شکلی از این آبهای شور برای آبیاری استفاده کرد ، اراضی کویری بیشتری به زیر کشت می آورد و آبهای غیر شوری که در حال حاضر صرف آبیاری می شد را می توان به مصرف شرب انسان ها رساند . یافته های جدید علوم خاک و فیزیولوژی گیاهی و تکنیکهای جدید آبیاری نشان می دهد که با مدیریت دقیق می توان از آب شور برای کاشت گونه های متفاوتی از گیاهان عادی و شور پسند که خود نقش مهمی در تثبیت شنهای روان و جلوگیری از بیان زائی دارند استفاده کرد .

مکانیسم های فیزیولوژیکی تحمل نمک
1- وجود غدد ترشح کننده نمک که از انباشته شدن نمک در گیاه می کاهد.
2- توسعه تشکیل برگهای کوچک، کرکهای ذخیره کننده آب و پارانشیم هوایی.
3- گوشتی شدن که ممکن است به رقیق شدن نمک درون سلولی منجر گردد.
4- گونه های که برای حفظ حالت تورژسانسی، اساسا به جذب یون بیشتر و غلظت بالا از یونهای داخلی متکی هستند.
5- برخی اوقات وجود سنتز مواد آلی محلول و انمباشته شدن آن به حفظ حالت تورژسانسی کمک می کند.

منابع مورد استفاده:
1- اینترنت- گیاهان نواحی خشک
2-حکمت شعار- حسن-1372- فیزیولوژی گیاهان در شرایط دشوار
3- C.V.Malcolm – عباسعلی سندگل –استقرار گیاهان بوته ای در اراضی شور -انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع – 1373
4- کی. سی. میسرا – محسن مدیر شانه چی –اکولوژی گیاهی – انتشارات دانشگاه امام رضا (ع) – 1372
http://www.sfma.ir