ﮔﻨﺒﺪ ﻧﻤﮑﯽ ﮐﺮﻣﻮﺳﺘﺞ، لار

نام انگلیسی:  Karmostaj Salt Dome    نام فارسی :  گنبد نمکی کرموسنج

گنبد نمکی کرموستج در موقعیت جغرافیایی N273325 E542924 در استان فارس واقع است. یکی از جالب ترین و قابل دسترس ترین گنبدهای نمکی لارستان، گنبدنمکی کرموستج است.این عارضه طبیعی که در فاصله قریب 28 کیلومتری جنوب شرقی شهر لار است قابلیت دسترسی به آن از طریق جاده آسفالته لار- بندرلنگه می باشد. این ساختار نمکی با روندی کاملاً متفاوت از روند چین خوردگی های منطقه حالتی شمالی جنوبی داشته که دقیقاً در محل خمش طاقدیس گچ دریال جنوبی این طاقدیس برونزد یافته است. شکل ظاهری گنبد در حال حاضر به صورت بیضوی نه چندان متقارن بوده که ماکزیموم قطر بزرگ آن با 8 کیلومتر و قطر کوچک آن به صورت نامنظم، به طور متوسط قریب 5 کیلومتر بوده و روند شمالی جنوبی قریب 5 1 لار) از لحاظ توپوگرافی گنبد را می توان به / مساحتی قریب 45 کیلومتر مربع را اشغال می کند.(شکل توپوگرافی 50000 دو بخش مرتفع و پست تقسیم کرد. کانون شمالی این بیضوی مرکز فشردگی بوده و بخش مرتفع گنبد را شامل می شود.

انواع کانی ها و بلورهای آذرین و دگرگونی
این نوع جاذبه در گنبدهای نمکی بیشتر مورد توجه گردشگران علمی و متخصصین علوم زمین می باشد بیشترین تمرکز این نوع سنگ ها در بخش شمال غربی گنبدنمکی در دره حد فاصل بین گنبدنمکی و طاقدیس گچ می باشد . سنگ ها یی با منشأ آذرین در درون گنبدنمکی به دو صورت دورنی و بیرونی تشکیل یافته اند سنگ ها و بلوک های عظیمی که با بافتی ریز مشخص شده اند، نشان دهنده عدم زمان کافی جهت تشکیل بلورهای آن ها است لذا شاید به توان گفت که چنینسنگ هایی به صورت بسیار سریع در سطح ظاهر شده و سریع سرد گردیده اند که فرضیه انفجاری بودن گنبد نمکی را تقویت می کند.

در برخی از بلوک های آذرین نیز خطوطی دیده می شود که می توان تناوبی بودن زمان تشکیل آن ها را حدس زد بیشتر این سنگ ها به صورت گدازه های طنابی قابل ردیابی است.و برخی از سنگ ها حاصل قطعات ریزدانه ای انفجارات آتشفشانی است که آگلومراهای آتشفشانی را ایجاد کرده اند. انواع کانی های آذرین در منطقه دیده می شود از جمله انواع توف ها- انواع پگماتیت ها- سرپانتین- خانواده آلژیسیت ها اما جالب ترین کانی که می توان مورد بحث قرار داد مسکوویت ها است به عنوان آخرین کانی تشکیل شده در فرآیند سرد شدن سنگ های آذرین و هم چنین کانی کوارتز کدر، در رابطه با کوارتز کدر باید گفت که این کانی یک کانی با منشأ درونی است قاعدتاً کوارتز باید بی رنگ و نسبتاً شفاف باشد ولی کوارتز کدر طی فرآیند سرد شدن در قسمت های دورنی با مواد رادیواکتیو در ارتباط بوده و از شفافیت آن کاسته شده و به کدر شدن آن می انجامد. این پدیده ارتباط بین گنبد نمکی و مواد رادیواکتیو یا در واقع منشأ گیری بسیارعمیق گنبد نمکی را تقویت می کند.

از عمده ترین شرایط تشکیل دگرگونی دو پدیده فشار و حرارت است به نظر می رسد که اکثر سنگ های دگرگون شده حاشیه گنبد نمکی تحت هر دو پدیده فشار و حرارت دگرگون شده اند اشکال ایجاد شده در سنگ های دگرگونی چین و شکن هایی در آن ها دیده می شود که با توجه به مقدار نیرو و درجه حرارت اشکال خاصی را ایجاد کرده و برخی مواقع در یک قطعه سنگ چین خوردگی های لامینه ای به وضو ح دیده می شود .
بیشتر بلوک های عظیم آذرین موجود در بخش شمال شرقی گنبد این وضعیت به خود گرفته اند.

انواع کانی های رسوبی و تبخیری
اساساً گنبدهای نمکی از دو بخش هسته و سنگ پوش تشکیل می شود. سنگ پوش گنبدها دارای انواع کانی های رسوبی از جمله گچ ها، مارن ها، آهک ها و ماسه سنگ می باشدو بخش هسته معمولاً مملوازکانی نمکی است در گنبدنمکی کرموستج بخش مرتفع که قسمت برونزد یافته هسته است، پوشیده از کانی های نمکی و بخش پست که حاصل جریان یافتن زبانه گنبدنمکی به سمت دشت کرموستج می باشد شامل انواع کانی های رسوبی و به ویژه تبخیری ها، گچ و ژیپس می باشد. تنوع رنگ ها در کانی های رسوبی پدیده ای متحیرانه و شگفت انگیز است. مارن های خاکستری مایل به بنفش، هماتیت های قرمز رنگ، لیمونیت های زرد رنگ، انواع اکسیدها و هالوژن های رنگی در کنار بلورهای سفید رنگ جذابیت ویژه ای به گنبدنمکی برای جلب ژئوتوریسم داده است.

اشکال نفوذی آذرین رخنمون شده
گنبدنمکی مجموعه ای است مخلوط از سنگ های آذرین، رسوبی و دگرگونی هر چند که نظریه های اخیر لایه بندی بودن آن بیشتر مورد تأکید قرار داده ولی خاطر نشان باید کرد، که هر سه نوع فرآیند شکل زایی ساختمانی در گنبدنمکی کرموستج قابل بررسی است. در مورد سنگ هایی با منشأ ماگمایی می توان گفت که علاوه بر قطعات عظیمی که در حین صعود گنبدنمکی از پی سنگ جدا شده، اشکال آذرین درونی نیز در منطقه قابل ردیابی است. شکستگی های زیاد داخل گنبدنمکی به صورت ریفتی عمل کرده و مواد مذاب ماگمایی را به داخل رسوبات تبخیری گنبدنمکی تزریق نموده است در حال حاضر به علت تفاوت جنس بین سنگ های نفوذی با سنگ ها ی اولیه این مواد نفوذی به صورت برجسته درقسمت هایی از منطقه به وضوح دیده می شود. از مهمترین اشکال ایجاد شده می توان از سیلهای برونزد یافته، دایک ها و نک ها صحبت کرد طی بازدیدی که از حاشیه جنوبی زبانه نمکی انجام گرفته وجود چندین نک و دایک برونزد یافته در دشتی نسبتاً هموار که احتمالاً دشتی است فرسایشی و هم چنین مسیل های موازی با طبقات رسوبی در دامنه جنوب شرقی .( به وضوح دیده می شود

دگر شیبی
مهمترین پدیده ژئومورفولوژیکی بخش مرتفع پدیده دگرشیبی می باشد. دگرشیبی یعنی قرار گرفتن دو لایه رسوبی با شیبهای مختلف بر روی یکدیگر که معمولاً این دو لایه با زاویه ای یکدیگر را قطع می کنند. وجود دگرشیبی معمولاً حاکی از وقوع فعالیت های تکتونیکی در فاصله بین رسوب گذاری دو لایه است(شایان، 1369 ). در زون زاگرس پدیده دگر شیبی را در دو قسمت به وضوح می توان دید یکی در بین سازند بختیاری و سازندهای زیرین آن و دیگری در گنبدهای نمکی(سازند هرمز)، در بازدید های انجام گرفته از گنبد نمکی جالب ترین بخشی که به توان از پدیده دگرشیبی سخن به میان آورد حاشیه جنوبی دهانه ورودی غار نمکی دو سو می باشد در این قسمت بلورهای نمک با سنگ پوش مارنی خود با یک زوایه دگرشیبی تند مشخص می شود.

ژئومرفولوژی اقلیمی
غار نمکی
غارهای نمکی یکی دیگر از جلوه های تماشایی گنبدنمکی کرموستج است. این غارها که بر اثر انحلال رسوبا ت نمکی ایجاد شده در جای جای گنبد دیده می شود. معمولاً داخل این غارها بلورهای زیبای نمک به صورت استلاکتیت و استلاگمیت نیز وجود دارد. یکی از غارهایی که در جذب ژئوتوریسم برای منطقه می تواند مناسب باشد غار دوسو است .این پونور در حد فاصل بخش مرتفع و بخش پست گنبد قرار دارد غار دوسو بنا به اصطلاح محلی دارای دو دهانه بوده و در ارتفاع 780 متری ازسطح دریا قرار دارد. دهانه ای از آن به دشت کرموستج و دهانه ی دیگر به سمت گنبد نمکی باز می شود. اگر از طرف دشت به طرف گنبد حرکت کنیم دهانه ورودی به شکل بیضوی بوده که قطر بزرگ آن 6 متر و قطر 3 متر می باشد. طول غار قریب 50 متر و پهنای غار حدود 7 متر که در قسمت خروجی به 15 متر می رسد .

کوچک آن 5 ژئومرفولوژی دینامیکی فعال همواره باعث تغییر شکل در غار می شود و پدیده فرسایش همواره اشکال خاصی را ایجاد کرده است. در درون غار دو محدوده از انباشت بلوک های ریخته شده از سقف قابل دید است که در فاصله حدود 18 متری ورودی غار می باشد. گوشه هایی از دیواره و سقف غار پوشیده از نمک تبخیری و رسوبی می باشد که به صورت صفحه ای نمک در آن جا رسوب داده است. و  وششی سفید رنگ را برای سقف غار ایجاد کرده است .

ای ن پوشش که جدای از لیتولوژی بلور نمک است در واقع استالاکتیت های ضعیفی است که به علت قدرت بیشتر به صورت صفحه ای دیده می شود. از جالب ترین فرآیند ژئومرفولوژی قابل مشاهده در غار رسوبات آبرفتی به جای مانده، می باشد که اشکالی تراس مانند را ایجاد کرده است. این تراس ها از نظم خاصی پیروی نکرده و شمارش دقیق آن ها متصور است. با این وجود آثار 7 مرتبه تغییر در بستر آبراهه جریان یافته در غار قابل ردیابی است.

لیتولوژی دیواره غار متفاوت بوده و دو جنس کاملاًچشمگیری یکی کنگلومرایی و دیگر نمک بلوری می باشد ردیابی این لیتولوژی و هم چنین چین های ایجاد شده در باندنمکی بسیار آسان نبوده زیرا که اکثر سقف غار توسط درز و شکاف ها و شکستگی ها نظم خود را ازدست داده است سقف غار در ورودی با لیتولوژی نمکی در سمت چپ و لیتولوژی کنگلومرایی در سمت راست مشخص می شود اما در خروجی بلورهای نمک در هر دو سمت دیده می شود و رسوبات کنگلومرایی و مارنی به صورت یک باند در وسط نمک ها دیده می شود.در بخشی از دیواره های غار روند چین خوردگی را می توان ردیابی کرد اما به علل مختلف ردیابی فوق چندان دقیق نمی تواند صورت گیرد این چین خوردگی به صورت لامینه ای با تنا وبی از لایه های نازک با ناخالصی های رنگی دیده می شود و بیشتر چین خوردگی در جنس نمک رخ داده است مابقی قسمت ها ی غار از تشکیلات مارنی و کنگلومرایی پوشیده شده است. انرژی حاصل از گنبد نمکی در غار دائماً در حال آزاد شدن است و با .( کمی دقت می توان صداهای ناشی از آزاد شدن انرژی پتانسیل را شنید.

اشکال قارچی
از دیگر اشکال فرسایشی زیبا در گنبد نمکی دودکش جن یا گرز دیو است. دامنه شرقی بخش مرتفع گنبد حالت مضررس و پر شیب دارد تا آن جا که اکثر دامنه ها شیبی قائم و تند دارند که صعود از آن را متصور می سازد. شرایط اقلیمی و جنس نرم بر روی این دامنه ها بریدگی های شدید ایجاد کرده است. که به مض ررس کر دن هر چه بیشتر آن دامنه ها کمک می کند. در شرایط خاص در کنار این دامنه ها اشکال به جای مانده و شواهد اقلیمی از جمله دودکش جن را می توان ردیابی کرد. ردیابی اشکال قارچی شکل در روی گنبد نمکی با توجه ژئومرفولوژی فعال آن، چندان آسان نیست اشکالی تقریباً مشابه به اشکال قارچی در همه جای گنبد می توان در حال حاضر مشاهده کرد. کلاهک اشکال قارچی منطقه تماماً یکسان و بیشتر از جنس گچ و مارن های بسیار محکم است اما ساقه قارچ از مارن های سست و مملو از نمک ساخته شده است. در قسمت ساقه، رسوبات به صورت ورقه های نازک و پوستی شکل از بدنه به دلایل اقلیمی جدا شده و به نازک
شدن هر چه بیشتر ساقه منجر می شود. به احتمال قوی منشأ ایجاد شده این چنین اشکالی در منطقه فرآیند بادی نبوده بلکه ( عامل مهم فرسایش آبی و لیتولوژی منطقه و به صورت بسیار ضعیف فرآیند بادی نقش داشته است.

دامنه های پلکانی
اشکال موجود در هر ناحیه تابعی است از موقعیت ساختمانی، جنس، شرایط اقلیمی چشمگیرترین اشکال مربوط به ژئومرفولوژی دینامیک بر روی دامنه ها گسترش یافته است. مثلاً در دامنه غربی بخش مرتفع گنبدنمکی، وضعیت پلکانی دیده می شود ارتفاع هر پله حدوداً 5 متر و تقریباً حالتی قائمه دارد و کف پله ها با شیب نسبتاً آرام محیطی مناسب برای . ایجاد انواع و اشکال انحلالی از جمله دولین ها، اوولاها و آون ها و چاه های طبیعی فراهم کرده است.

حرکات دامنه ای
تکتونیک نمک باعث گسل خوردگی های شدید در منطقه شده است این گسل در دامنه شرقی گنبد بر روی طاقدیس گچ موثر افتاده و یکی از دامنه ها که مستعد به حرکات دامنه ای می باشد را فعال کرده است و یک جریان سنگی را ایجاد کردهاست، این جریان به صورت یک نیم دایره کامل بوده که هم چنان از قسمت های بالاتر در حال پیشروی است و بلوک های عظیم سنگی جدا شده از پی سنگ در آن در حال لغزیدن هستند وجود گسل خوردگی ها و نفوذ آب های سطحی از طرفی و آب های نفوذی خود طاقدیس، باعث تقویت هر چه بیشتر این حرکت دامنه ای شده است در گوشه شرقی این دایره به تبعیت از خط گسله پوشش گیاهی قوی را می توان دید ردیابی سه گسل در محدوده این حرکت آسان است.

دامنه شرقی با شیب تند خود، آبراهه های منشعبه از آن در موقع ورود به دشت یک باره انرژی خود را از دست داده و قدرت حمل مواد رسوبی کاهش یافته لذا ناچار به رسوبگذاری مواد حمل کننده خود پیدا می کنند و از طرفی دیگر با توجه به اقلیم اکثر آبراهه ها فقط تا پای دامنه آب دهی داشته لذا در محدوده شرقی گنبد همچون محدوده غربی یک گستره ای از مخروط افکنه ها قابل ردیابی است این گستره مخروط افکنه ای به طور کلی می توان به دو محدوده با رسوبات حاصل از فرسایش گنبد نمکی و رسوبات غیر گنبد نمکی از هم تفکیک کرد. حد فاصل بین دو محدوده خصوصاً در بخش شرقی با یک 7 متر مشخص می شود. از عمده ترین حرکات دامنه ای قابل مشاهده بر روی گنبد انو اع / ترانشه مرتفع با ارتفاع حدود 30 ریزش ها است لیتولوژی خاص گنبد نمکی امکان فرسایش و  وازدگی بسیار فراهم کرده است .

در پای اکثر دامنه ها رسوبات حاصل از فرسایش اشکال مثلثی شکل خاصی را ایجاد کرده که رأس مثلث به سمت ارتفاع و قاعده آن به سمت نواحی پست است این اشکال علاوه بر لیتولوژی خاص خود، بیشتر توسط فرآیند جاذبه شکل گرفته اند تبعیت از میزان انرژی، در رأس این اشکال رسوبات ریز و به سمت قاعده بر میزان حجم و وزن رسوبات افزوده می شود. رسوبات لغزیده شده به سمت پایین دقیقاً با توجه به میزان وزن خود و تاثیرات انرژی جاذبه بر روی آن ها، موقعیت می گیرند و به مجردی که این فرآیند تغییر یافت موقعیت آن ها نیز تغییر می کند این اشکال نشان گر فعالیت شدید در دامنه های تند و هم چنین جنس و لیتولوژی متفاوت در یک دامنه است. خراش ایجاد شده بر روی دامنه هایی که مخروطهای واریزه ای در زیر آن تشکیل شده جوان بوده و نشانگر تغذیه هر چه بیشتر مخروطها می باشد.

بدلندها
در بخش پست و شیب دار گنبد نمکی بدلندها تمرکز یافته است. در این محدوده که منطبق است با زبانه گنبد نمکی بدلندها از وسعت زیادی برخوردارند. بدلندهای این ناحیه غالباً به علت وجود مارن زیاد و هم چنین رگبارهای شدید منطقه به وجود آمده اند و در داخل آن ها ریل و گالی های زیادی مشاهده می شود. به طور کلی می توان گفت که بدلندهای این ناحیه نسبتاً قدیمی هستند و قلل آن ها تقریباً گنبدی شکل است. و دره هایی نسبتأ عمیق دارند پس نشان می دهد که این بدلندها مراحل تکاملی خود را گذرانده اند. این بدلندها به علت شیب زیاد و نداشتن رطوبت و هم چنین داشتن مقدار زیادی آهک فاقد هر نوع پوشش نباتی است.

کویر نمکی
اکثر آبراهه های دامنه های جنوبی بعد از پیچ و خم زیاد در قسمت پست گنبد به همدیگر متصل می شود و بعد از طی مسیری کوتاه از گوشه حد فاصل بین قسمت مرتفع و پست با جریان یافتن به سمت شرق به طرف دشت کرم وستج زهکشی می شود و در آن جا هم با گرفتن انشعاباتی از حاشیه شرقی بخش پست به قسمت شمال شرقی دشت کرمستجزهکشی شده و در آن جا تشکیل یک کویر را می دهد. کویر حاصله تقریباً به شکل دایره ای نا منظم بوده و در ارتفاعی حدود 705 متری از سطح دریا قرار دارد این کویر به طور متوسط مساحتی قریب 425 % کیلومترمربع را به خود اختصاص می دهد که سطح مرکز آن عاری از پوشش گیاهی و در اطراف به صورت اندک از علف ها و بوته هایی پوشیده است. این کویر به نظر می رسد از نوع سدیومی است سر تا سر سطح کویر رسوبات بسیار ریزدانه پوشانیده هر چند که این کویر توسط چند گنبد نمکی محاط شده، ولی در واقع عامل اصلی تشکیل آن سرشاخه های منشأ گرفته از گنبد نمکی کرموستج و سرشاخه های کوچک جریان یافته از یال جنوبی طاقدیس گچ است.این سرشاخه ها اکثراً به سمت کویر زهکشی نمی شود و به جز تعداد اندک مابقی سرشاخه ها به سمت رودخانه جریان یافته در گوشه شرقی دشت کرم وستج هدایت می شود. در فصول پرآبی سطح کویر به صورت یک دریاچه مشخص می شود اگر میزان آب زیاد باشد به صورت سرریز از محدوده کویر خارج و به سمت مسیل اصلی دشت کرموستج زهکشی می شود این مسیل با طی مسافتی و انشعاب گرفتن . از کوهستان های اطراف در نهایت به سمت دشت علی آباد زهکشی می شود.

چشمه ها
از میان مارن های پای گنبد چندین چشمه جاری می باشد که آبراهه های متعددی به آن ملحق می شوند. در اطراف مسیر حرکت آب چشمه ها که دبی آن ها در حدود 2 لیتر در ثانیه است نمک های سفید رنگ گل کلمی شکل گرفته است . آب چشمه پس از طی مسافتی در حدود 100 متر خشک می شود.در نیمه غربی بخش مرتفع چندین سرچشمه نمکی بادی متفاوت مشاهده میشود. چشمه های موجود در این دره برخی مستقیماً از گنبد تغذیه شده و بر روی یال مربوطه جریان داشته لذا به تبعیت از آن حالتی پرشیب و تند آبی به خود می گیرند. ولی چشمه های جریان یافته در بستر دقیقاً این قضیه را مشخص نمی کنند که از گنبد زهکشی شده است و یا جای دیگر، ولی ذرات ریز نیکل و منیزیوم موجود در آب چشمه که در کف دره جریان دارند نشانگر تغذیه از گنبد نیز می باشند. آب پس از خروج و طی چند متر جریان بر روی بستر، شوره های نمکی را تشکیل داده است که به صورت یک لایه سرتا سر مسیر جریان آب را می پوشاند . نمک ها ی ایجاد شده شکلی بسیار جالب تحت عنوان شکوفه های نمکی بر روی آب ایجاد می کنند. که اگر لایه ای از نمک ایجاد شده
برداشت شود جریان آب در زیر آن مشاهده می شود. در بخش پست و شیب دار گنبد نمکی نیز دو چشمه مجاور هم ظهور یافته اند که این چشمه ها در حالت هایی نسبت به سطح منطقه مرتفع تر بوده و خروجی چشمه ها به صورت آبشار مانند است شاید عمده ترین دلیل این پدیده وجود شکستگی و هم چنین تغذیه این چشمه ها فقط توسط دامنه مسلط  دانست.