(بلوچی: چِلغَتُو، شَف، مُرگ، شب چر، مرغ شب) (ترکمنی: یَرقانَت، کورسچن) (ترکی: پاراسا، گِجه گوشی) (زنجانی: کوراشپلک) (کردی: شَم و شَم کوره، چرلوک شب پرک) (لری: شُوکُورک، پرپروک) (مازندرانی: شوپَره، شوپرپری، شاپرک)
خفاش‌ها تنها پستاندارانی هستند که پرواز حقیقی دارند و مانند پرندگان قادرند در هوا پرواز کنند. در این پستانداران، استخوان‌های بازو، کف دست و انگشتان بسیار دراز است و سطح آنها از غشای پوستی نازکی پوشیده شده است که «پره‌بالی» نامیده می‌شود. در اغلب خفاش‌ها غشاء پوستی دیگری به نام «پرده دمی» نیز وجود دارد که فضای بین پاها و تمام یا قسمتی از دم را می‌پوشاند. این پرده‌ها اغلب شفاف و بدون مو هستند.
خفاش‌ها بعد از انسان وسیع‌ترین پراکندگی را در سطح کره زمین دارند و بعد از جوندگان بیشترین تعداد گونه را شامل می‌گردند. با وجود قدرت بینایی ضعیف، آنها قادرند در تاریکی مطلق به راحتی پرواز کنند و مسیر حرکت و طعمه خود را تشخیص دهند . برخلاف پرندگان که با بالا و پائین بردن بال‌ها پرواز می‌کنند. پرواز خفاش‌ها مانند شنا کردن در هوا است. در زمان پرواز پاها نیز مانند شناگرها با دست‌ها هماهنگ است. قدرت مانور خفاش‌ها در فضا بیش از پرندگان است، این توانایی در تغییر سرعت ناگهانی، ایستادن در هوا، شکار طعمه، معلق زدن و تغییر جهت سریع است. اکثر خفاش‌ها برای مسیریابی و شکار طعمه از سیستم بازیابی امواج (Echo-Location) که مانند رادار عمل می‌کند، استفاده می‌نمایند. امواج ماوراء صوت که به وسیله دهان یا بینی تولید می‌شود، پس از برخورد با اجسام مختلف، به وسیله گوش‌ها که ساختمان پیچیده‌ای دارند، دریافت می‌گردد. به این ترتیب مسیر حرکت و موقعیت شکار مشخص می‌شود. علاوه بر آن خفاش‌ها به منظور ارتباط با هم صداهای دیگری از طریق لرزاندن تمام بدن، پاها و بال‌ها ایجاد می‌کنند. خفاش‌ها شبگرد هستند، آنها روز را در محل‌های تاریک نظیر غارها، شکاف سنگ‌ها، سوراخ درختان، قنات‌ها و زیر شیروانی‌ها به سر می‌برند، اغلب آنها در موقع استراحت در حالیکه سرشان پایین است با پاهای خود از سقف آویزان می‌شوند. آنها با رها کردن خود از بلندی و باز کردن بال‌ها به آسانی پرواز می‌کنند. ضمناً در این حالت به علت نبودن موانع، بهتر می‌توانند صداها را تشخیص دهند. خفاش‌ها در زمان استراحت با استفاده از زبان و انگشت پا، خود را تیمار می‌کنند. همه خفاش‌ها پس از تاریک شدن هوا استراحتگاه خود را ترک کرده، اغلب برای نوشیدن آب به طرف تالاب‌ها و رودخانه پرواز می‌کنند.
بعضی از خفاش‌ها در فصل زمستان مسافت زیادی (گاهی متجاوز از 2300 کیلومتر) را طی نموده و به مناطق گرمسیر مهاجرت می‌کنند. برخی دیگر نیز به مجرد سرد شدن هوا به خواب زمستانی فرو می‌روند، در موقع خواب زمستانی، متابولیسم بدن به شدت پائین می‌آید به طوری که میزان اکسیژن مصرفی به یک صدم میزان اکسیژن در زمان فعالیت عادی تقلیل می‌یابد. بسیار از خفاش‌ها در موقع خواب روزانه نیز به حالت رخوت فرو می‌روند. در این موقع درجه حرارت بدن کاهش یافته و میزان اکسیژن مصرفی نیز به یک دهم تقلیل می‌یابد. جفت‌گیری در خفاش‌هایی که خواب زمستانی دارند، معمولاً در پاییز انجام می‌شود، ولی رهاسازی تخمک در ماده‌ها اغلب در اوایل بهار صورت می‌گیرد. بنابراین، اسپرم تمام زمستان را در دستگاه تناسلی ماده می‌گذراند و جنین در بهار تشکیل می‌گردد. در طول زمستان رشد نمی‌کند و در بهار به دیواره رحم متصل می‌شود. خفاش‌هائی که خواب زمستانی ندارند، رهاسازی تخمک و جفت‌گیری در فصل بهار و یا زمان مناسب دیگری انجام می‌گیرد. اغلب خفاش‌ها در سال فقط یک گاهی دو بچه می‌زایند. تعداد کم نوزاد با عمر طولانی خفاش‌ها که گاهی به 30 سال می‌رسد جبران می‌شود.
خفاش‌ها بر حسب رژیم غذائی‌شان به شش گروه تقسیم می‌شوند که عبارتند از خفاش‌های میوه‌خوار، گُل و گرده‌خوار، خون‌آشام، گوشت‌خوار، است، بقیه حشره‌خوارند. این خفاش‌ها حشرات را به وسیله پرده‌های بالی و دمی که مانند تور حشره‌گیری عمل می‌کنند، گرفتار می‌سازند و یا به طور مستیم توسط دهان در هوا شکار می‌کنند و گاهی نیز از روی زمین خفاش‌ها در مقایسه با سایر پستانداران هم‌وزنشان به آب بیشتری احتیاج سرعت دارند. چنانچه در جای گرم و خشک و یا در معرض نور آفتاب قرار گیرند به سرعت آب بدنشان را از دست می‌دهند.
ارزش اقتصادی: خفاش‌ها حیوانات بسیار مفیدی هستند. آنها با خوردن تعداد زیادی از حشرات مضر، نقش مهمی در کنترل بیولوژیک آفات و بیماری‌ها ایفا می‌کنند و در اکوسیستم طبیعی دارای جایگاه ویژه‌ای هستند. برخی از آنها نیز در گرده‌افشانی درختان نقش مؤثری ایفاء می‌کنند. تعدادی از پرندگان شکاری و همچنین مارها از گوشت خفاش‌ها تغذیه می‌کنند. در غار شیرآباد واقع در استان گلستان، سمندر غارزی که گونه‌ای کمیاب است از گوشت خفاش‌هائی که کف غار می‌افتند، تغذیه می‌کنند. چنانچه خفاش‌ها امنیت داشته باشند طی نسل‌های متمامدی در یک مکان زندگی می‌کنند. مدفوع خفاش‌ها نیز که در کف غارها انباشته می‌شود کود باارزشی است. از طرف دیگر نباید خفاش‌ها را فقط به عنوان یک راسته از پستانداران که گونه‌های فراوانی دارد نگریست. بلکه آنها مجموعه‌ای از اشکال بیولوژیک مختلف برای تحقیقات دارد نگریست. بلکه آنها مجموعه‌ای از اشکال بیولوژیک مختلف برای تحقیقات علمی به شمار می‌آیند. خفاش‌ها به بیماری‌های حساس و قابل ابتلاء هستند، ولی معمولاً به انسان یا حیوانات حمله نمی‌کنند.
وضعیت فعلی: دشمنان طبیعی خفاش‌ها، مارها، پرندگان شکاری و گاهی خفاش‌های دیگر هستند. داشتن زندگی شبانه و حرکات غیرمعمول، تصویر نادرستی از خطرناکی و شرارت خفاش‌ها در اذهان مردم عامی به وجود آورده است. این قبیل افراد با تخریب زیستگاه و فراری دادن خفاش‌ها، لطمه زیادی به این جانوران مفید وارد می‌سازند. تخریب زیستگاه، استفاده نابجا از سموم و حشره‌کش و تغییر در معماری ساختمان‌ها (در گذشته، اکثر خانه‌ها دارای شیروانی و یا محل‌های برای زندگی خفاش‌ها بودند) باعث شده که نسل خفاش‌ها در کشور ما به سرعت رو به کاهش بگذارد. به عنوان مثال غار کاوات در استان کرمانشاه که یکی از زیستگاه‌های مهم خفاش محسوب می‌شد به علت مسدود نمودن دهانه آن با توری، از دسترس خفاش‌ها خارج شده است.
شناسایی خفاش‌ها به خصوص در حالت پرواز کاری بسیار مشکل و برای افراد کم‌تجربه غیرممکن است، ولی در زمان استراحت می‌توان تعداد کمی از آنها را بدون گرفتن تشخیص داد. اما برای تأیید، اندازه‌گیری برخی از اندام‌ها مانند طول ساعد (Forearm) ضروری است. تا حد امکان لازم است از گرفتن خفاش‌ها و یا ایجاد ناآرامی در زیستگاه آنها به خصوص در فصل زمستان اجتناب کرد، زیرا با بدار شدن و یا جنبیدن حیوان انرژی زیادی از دست رفته و به علت نبودن غذا، بقای حیوان به مخاطره می‌افتد.
مشخصه‌های زیر کمک زیادی به تشخیص خفاش‌ها می‌کند:
وجود یا عدم وجود پوسته برگ‌مانند بر روی بینی (Noseleaf).
تماس داشتن گوش‌ها با هم در بالای سر و یا فاصله داشتن آنها از هم.
وجود یا عدم وجود گوشک (Tragus)، اندازه و شکل آن.
وضعیت قرار گرفتن پرده دمی‌بر روی ساق و مچ پا.
وجود یا عدم وجود مهمیز (Calcar) در پا و طرز قرار گرفتن لبه پرده دمی بر روی آن.
مقداری موی موجود بر روی سطح لبه پرده دمی.
اندازه طول ساعد (Forearm).
طول آن قسمت از دم که از پرده دمی بیرون است.
یک رنگ یا دو رنگ بودن موها از ریشه تا نوک.
تا خوردن بال‌ها بر روی هم و یا پیچیدن آنها به دور بدن در زمان استراحت.
خانواده خفاش‌های میوه‌خوار
FAMILY PTEROPODIDAE
این خفاش‌ها جثه‌ای بزرگ، پوزه‌ای دراز و چشم‌هایی درشت دارند. بزرگ‌ترین خفاش‌های دنیا در این خانواده قرار دارند. این خفاش‌ها را می‌تواند رابط بین دنیای قدیم با دنیای جدید دانست. در برخی از این خفاش‌ها فاصله دو نوک بال گاهی به 170 سانتی‌متر می‌رسد.
از خانواده خفاش‌های میوه‌خوار تا کنون یک گونه در ایران شناسایی شده است.
خانواده خفاش‌های دم موشی
FAMILY RHINOPOMATIDAE
این خفاش‌ها دمی دراز و باریک دارند که حداکثر یک سوم آن را پرده دمی پوشانده و بقیه آن آزاد است. این دم به عنوان حس لامسه به خصوص زمانی که حیوان از عقب به داخل شکاف‌های باریک می‌خزد مورد استفاده قرار می‌گیرد. پرده دمی بسیار کوتاه و باریک است. گوش‌های بزرگی دارند که در بالای سر به وسیله یک نوار پوستی به هم متصلند. گوشک نیز بزرگ است. صورت این خفاش‌ها شبیه سگ است. در ناحیه بینی پوسته کوچک و گردی وجود دارد. قسمت انتهائی شکم، دمگاه و صورت بدون مو است. معمولاً خواب زمستانی ندارند، در فصل پاییز چربی زیادی ذخیره می‌کنند، به طوری که وزنشان دو برابر می‌شود. در روزهای سرد زمستان که غذا کمیاب است و حیوان به حالت رخوت به سر می‌برد تمام این چربی‌ها مورد مصرف قرار می‌گیرند. بال‌ها به نسبت باریکند، پرواز مستقیم و سریع است. این خفاش‌ها در مناطق گرم جنوب کشور زندگی می‌کنند.
خانواده خفاش‌های دم‌موشی شامل سه گونه است که هر سه گونه در ایران وجود دارد.
خانواده خفاش‌های مقبره‌ای
FAMILY EMBALLONURIDAE
در این خفاش‌ها دم از وسط سطح پشتی پرده دمی خارج می‌شود (در سایر خفاش‌ها دم از لبه انتهایی پرده دمی خارج می‌شود). این پرده به صورت غلافی نصف دم را احاطه می‌کند ولی نصف دیگر دم آزاد است. با جلو و عقب بردن پاها، پرده دمی بر روی مهره‌های دم به جلو یا عقب سُر خورده و حیوان با این عمل مانورهای جالبی در هوا می‌کند. این خفاش‌ها در زیر گلو غدد تولید بو دارند که بوی تندی از خود ساطع می‌کنند. خفاش‌های مقبره‌ای را می‌توان از جثه بزرگ و پرواز قوی و پرصلابتشان که مانند کلاغ است، تشخیص داد. معمولاً از حشرات در حال پرواز تغذیه می‌کنند. برخی مهاجرت‌های فصلی دارند، ولی عده‌ای از آنها در فصول سرد به خواب زمستانی فرو می‌روند.
از این خانواده تا کنون دوگونه در ایران شناسایی شده است.
خانواده خفاش‌های نعل اسبی
FAMILY RHINOLOPHIDAE
علامت مشخصه این خفاش‌ها نداشتن گوشک در گوش، وجود زائده برگ‌مانندی بر روی پوزه و سوراخ‌های بینی است. این زائده‌ها نقش بسیار مهمی در سیستم تولید امواج که قبلاً به آن اشاره شد، ایفا می‌کنند.
برگه بینی شامل سه قسمت است.
- قسمت پهن و مسطح پایین برگه که شباهت زیادی به نعل اسب دارد.
- وسط برگه که شبیه زین است.
- قسمت بالای برگه که شبیه نیشتر است.
برگه بینی در گونه‌های مختلف از اشکال متفاوتی دارد و اغلب به منظور تشخیص گونه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. خفاش‌های نعل اسبی اغلب به صورت اجتماعی، در غارها زندگی می‌کنند. در مناطق معتدل و سردسیر خواب زمستانی دارند. در بعضی از این گونه‌ها در موقع خواب زمستانی درجه حرارت بدن که معمولاً 40 درجه سانتی‌گراد است به چهار درجه تنزل پیدا می‌کند. در موقع خواب زمستانی، بال‌ها در اطراف بدن تا می‌خورد و حیوان به شکل یک گلابی آویزان شده از سقف درمی‌آید (به طور کلی در موقع استراحت سرشان به طرف پایین است و از سقغ آویزان می‌شوند). این خفاش‌ها امواج صوتی را به جای دهان از سوراخ‌های بینی بیرون می‌فرستند به همین علت برخلاف اغلب خفاش‌ها معمولاً دهانشان بسته است.
از این خانواده تا کنون تعداد شش‌گونه در ایران شناسایی شده است.
خانواده خفاش های بینی برگه ای
FAMILY HIPPOSIDERIDAE
اغلب خصوصیات این خانواده شبیه خفاش‌های نعل اسبی است و به همین دلیل برخی از محققان آن از زیر خانواده‌ای بنام (Hipposiderinae) از خانواده خفاش‌های نعل اسبی می‌دانند. تفاوت ظاهری عمده آنها در شکل برگه بینی است، زیرا در این خفاش‌ها برگه بینی فاقد زین و نیشتر نیز سه دندانه و تیز است. دندان پیش آسیای کوچک در فک پائین وجود ندارد. خفاش‌های بینی برگه‌ای اکثراً در مناطق گرم و خشک زندگی می‌کنند، در این مناطق خواب زمستانی ندارند.
از این خانواده تا کنون دوگونه در ایران شناسایی شده است.
خانواده خفاش های شامگاهی (خفاش‌های معمولی)
FAMILY VESPERTILIONIDAE
بیشترین تعداد گونه را شامل می‌شود و پراکندگی وسیعی در ایران دارد. این خفاش‌ها فاقد برگه بینی هستند. گوش‌های آنها بزرگ، با گوشک بلند است که برای شناسایی برخی از گونه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. دم نسبتاً بلند و کاملاً پوشیده در پرده دمی است (در برخی از گونه‌ها یک تا دو مهره از نوک دم از پرده دمی بیرون است). برای گرفتن حشرات نیز از پرده دمی رشد یافته خود استفاده می‌کنند.
معمولاً در غروب مشاهده می‌شوند. برای یافتن شکار و مسیر حرکت از امواج مافوق صوت که توسط دهان به بیرون فرستاده می‌شود، استفاده می‌کنند، به همین علت دهان آنها اغلب باز است. اکثراً خواب زمستانی دارند و احتمالاً عده‌ای نیز به مناطق گرم‌تر مهاجرت می‌کنند.
از این خانواده تاکنون 27گونه در ایران شناسایی شده است.
خفاش‌های جنس Myois (خفاش‌های کوچک قهوه‌ای رنگ):
این گروه از خفاش‌ها دارای 9 گونه در ایران است. رنگ پشت آنها معمولاً دارای سایه‌ای از قهوه‌ای و زیر بدن روشن‌تر است. گوشک بلند، استوانه‌ای و نوک تیزی دارند. پوزه نسبتاً دراز و استوانه‌ای شکل با شش دندان فکی در هر طرف آرواره‌های بالا و پائین است (تمام دندان‌هایی که بعد از نیش‌های بلند قرار دارند، «دندان فکی» نامیده می‌شوند که شامل دندان‌های آسیا و پیش آسیا است).
خفاش های جنس خفاش پی پیس ترل Pipistrellus
خفاش‌های کوچکی هستند (طول ساعد کوتاه‌تر از 39 میلی‌متر است). گوش‌ها کوچک و گرد با گوشک کوتاه و نوک پهن می‌باشند. تشخیص گونه‌های پی‌پیس‌ترل از هم مشکل است و اغلب نیاز به مطالعه دندان‌های آنها به وسیله ذره‌بین دارد. خفاش‌های این جنس از اولین خفاش‌هائی هستند که در اوایل غروب و یا حتی در نور خورشید ظاهر می‌شوند. روند ظاهر شدن و پروازهای نامنظم و غیرمعمول از مشخصات این خفاش‌ها می‌باشد.
خفاش های جنس نیکتالوس Nyctalus
خفاش‌های بزرگی هستند که بال‌های نسبتاً بلند، باریک و استوانه‌ای شکلی دارند. انگشت پنجم که پهنای بال بستگی به طول آن دارد، در این خفاش‌ها بسیار کوتاه است. گوش‌ها کوتاه و گرد، گوشکِ پهنِ این خفاش‌ها ظاهری شبیه قارچ دارد. این خفاش‌ها عموماً در مناطق جنگلی زندگی می‌کنند،برخی از آنها برای تغذریه به مناطق باز و یا مسکونی می‌آیند. آنها دو پرواز اصلی برای تغذیه دارند که هر کدام یک تا دو ساعت طول می‌کشد. یکی بعد از غروب خورشید و دیگری قبل از طلوع خورشید است.
خانواده خفاش‌های دم آزاد
FAMILY MOLOSSIDAE
در این خفاش‌ها دم کوتاه‌تر و کلفت‌تر از خفاش‌های دم موش است و پرده دمی حدود نصف آن را می‌پوشاند. پرده دمی می‌تواند در طول دم به جلو و عقب برود. این خفاش‌ها پوزه‌ای پهن و گوش‌های بزرگ و چرمی‌شکل دارند. پاها قوی است، قادرند به راحتی روی زمین راه بروند. بوی تندی از غده‌های تولید بو ایجاد می‌کنند. اغلب گونه‌ها اجتماعی هستند. این خفاش‌ها معمولاً در مناطق گرمسیر زندگی می‌کنند و اغلب مهاجرت‌های طولانی دارند که ممکن است به 1500 کیلومتر برسد.
از این خانواده تا کنون دو گونه در ایران شناسایی شده است