کویرهای ایران و روستاهای آن (مصر،گرمه،ابیانه،رشم،اسفندآباد….)باید مورد برررسی قرار گیرند تا به بخش هایی از فرهنگ کهن ایرانی دست یابیم. تنها نکته ای در باره گویش های مردم روستاهای کویر را یاد آوری کنیم:
گویش های خوری، فرویگی و گرگو، زبان گفتار مردم شهرک خور و روستاهای فرخی و گرمه، گویش های مردمان حسن آباد (میبد) از روزگاران دوربر کرانه جنوبی کویر نمک برجای مانده است و در حال جان دادن است.
زبان خوری، فرویگی، و گرگو از گویش های زبان پارسیک یا پهلوی ساسانی است که به سبب دوری و جابه جا نشدنمردمان، کمتر از گویش های دیگر دستخوش دگرگونی شده اند.
در بخش بندی زبانهای ایرانی، گویشهای خوری، فرویگی و مهرگونی از زبانهای ایرانی نو در شمار دسته مرکزی قرار دارند و با بلوچی و زازی ومازنی و گیلکی و سیوندی خویشاوندند و مورد پژوهش دانشمندان زبان شناس قرار گرفته اند.
دکتر ریچارد فرای امریکایی، دکتر ویلهلم آیلرس آلمانی و پروفسور ایوانوف از دانشمندان بیگانه و دکتر صادق کیا و دکتر بهرام فره وشی و آقای مهدی عباسی گویش خوری را پژوهش کرده اند.
روستاهای کویری یادگار دوران شکوه از یاد رفته و بر باد رفته هستند. آن چه امروز بر قالی ها و فرش ها و ترمه ها می بینی، آچه مولانا از هجرانش می نالد، همه و همه یاد آور آن روزگاری است که بر هر کرانه ی این دریای مرکزی ایران تمدنی باشکوه و بهشتی زمینی بر پا بود از : گنگ دژ سیاوش تا نوبهار بلخ تا تخت جمشید تا بیستون، همه باغ های بهشتی انسان ایرانی بر زمین بودند.
خانه های مردمان هنوز مانند بهشت است: حوضی در میان و سپس چهار باغ و سپس اتاق ها و تالارها. مانند قالی ها: همه با هفت کناره و هفت باغ پر از گل و بر درختان و بوته ها همه پرنده های بهشتی و در میان قالی خوضی زلال.
هنوز هفت نیایشگاه با شکوه آناهیتا در هفت گوشه ی کویر های یزد برقرار است. برای نمونه به شهر کویری یزد بنگریم:
یزد باید که فرزند دردانه ی آناهیتا باشد. نامش ایزدی است و پیرامونش را هفت نیایشگاه آناهیتا در برگرفته است:
* پیر سبز یا چک چک: در شصت و پنج کبلومتری شمال غربی یزد.مرکز نیایش زرتشتیان.
* پیر هریشت: ٩۰ کیلومتری شمال غربی یزد. بر فراز تپه ای نزدیک جاده خور( خورشید) در قلب کویر. در کنار کشتزار و چشمه ای به نام حوض گبر( گبران نه پیروان زرتشت که از طرفداران عرفان و آیین باستان ایران بوده اند)
* پیر نارستانه: سی کیلومتری شمال یزد. بر کنار روستایی کوچک به نام دربید.
*پیر پارس بانو: ۱۱۰ کیلومتری غرب یزد. نزدیک عقدا. با روستاهایی با نام های کهن ایرانی چون: آشتی گاه. پرپر. هفتادر( هفت آتش یا هفت آذر)
* پیر نارکی: ۵۵ کیلومتری جنوب شرقی یزد.
* ستی پیر: ٧۲کیلومتری شرق یزد.
* شکافت یزدان( پناهگاه خدایان) در دره ی توت جین نزدیک ده زردجو.
یزد با آب و مهر پیوندی ناگسستنی دارد: مهر آباد! مهر گرد! مهریز! پیر سبز! غربال بیز!
گل نیلوفر، ماهی، مرغ از جمله نمادهایی‌اند که به دلیل ارتباطشان با آب، یادآور آناهیتا هستند.
نمادهای دیگر آناهیتا عبارتند از: انار و درخت سرو که نشانه ای از آزادی و آزادجویی است، همچنین عقاب، لک لک ، قمری و کبوترکه در اساطیر کهن، پیک ناهید نامیده شده اند. هر یک از نمادهای یاد شده گوشه ای از یک معنا را که همان آناهیتاست بیان می کنند. سفال سازی های یزد و بویژه در میبد زندگانی چند هزار ساله دارد. بر تمام این سفال ها نقش مرغ و ماهی و نیلوفر، هنوز هم دیده می شود. در میان این نگاره ها، همواره بر این سفال ها، خورشید با چهره و آرایشی زنانه دیده می شود. بر زیلوهای دستباف زیبای یزد نیز نقش سرو و مرغ بسیار دیده می شود. فرش یزدی و خانه یزدی نمادی از باغ بهشت است. فرش ها هفت حاشیه دارند. سپس طرحی از گل ها و پرندگان بهشتی و در میان چشمه و حوض آب. در میان خانه های یزد نیز حوض آب است و بر پیرامون آن باغ های انار و سیب و گل نیلوفر و لاله عباسی و بر دور باغ تالارها و اتاق ها. آرزوی دیرین انسان برای برپا داشتن بهشتی بر زمین.
یزد شهر سرو نیز هست و هنوز سرو پنج هزار ساله ی ابرکوه چون درفشی سبز در آسمان این استان در رقص است.
شهر یزد ، در دره بزرگ و خشکی در میانه دو کوهستان «شیرکوه» به بلندی ۴۰٧۵متر و «خورنق» واقع شده و این موقعیت جغرافیایی، خود به بقای این شهر کمک بسیار کرده است. چرا که بسیاری از مردم به هنگام تابستان، از شهری با گرمای بسیار بالا و کشنده به دهکده های کوهستان«شیرکوه» پناه می برده اند. سنگ نوشته ها نشان می دهد که بیش از هشت هزار سال پیش نیز مردمان در این جا می زیسته اند.
در استان یزد، شهرهای بسیاری در دل کویر و یا در کناره کویر جای داشته اند که بسیاری از آنها اکنون در زیر تل ناشی از توفان های شن مدفون گشته اند. مانند: بدرآباد . و بسیار دیر تر این شهرها بر کنار دریای مرکزی ایران بوده اند که اینک به کویری سوزان رخ گردانیده است و نام این شهرها یادگار آن روزهاست. مانند: بندر آباد. بارچین.
بادگیرها،آب انبارها، یخچال ها، کاریزها، گنگ دژها نمونه هابی برجسته ای از هنر و فرهنگ این سرزمین در دل کویر هستند.
شهرها و روستاهای کویری ایران، شاهکارهای بناهای خشتی و گلی در جهان هستند که هنوز چونان غولی زیبا بر پای ایستاده اند.
هنوز نیز شهرهای کویری ایران مرکزی برای شناخت فرهنگ ایرانی هستند. ساختمان ها، لباس، آداب و رسوم و زبان آن ها پاکیزه تر و زیباتر مانده است. شهرهایی که نگین انگشتر ایران هستند، چونان: میبد. آران. بیدگل. انارک.مهریز. چاه بهار. خور. اردستان…..
نمونه برجسته و درخور اهمیت دیگر روستای میمند است:
دهکده صخره ای میمند: روستای باستانی میمند در30کیلومتری شهرستان شهربابک در استان کرمان قرار دارد. میمند، هزاره های پیش توسط ساکنان آن در دل کوه کنده شده است. ساکنان این روستای تاریخی هنوز با وجود گذشت چند هزار سال از ساخت آن در درون حفره هایی زندگی می کنند که پنجره و دودکش ندارد ساکنان این روستا دارای آداب و رسوم خاص هستند و در زبان و گویش آنها هنوز کلمات پهلوی ساسانی دیده می شود. این روستا در منطقه ویژه از نظر طبیعی جای گرفته است.
این روستا هفتمین منظر فرهنگی_طبیعی و تاریخی جهان است که جایزه مرکوری را دریافت کرده است
این روستا نه تنها یک میراث چند هزارساله را در خودش حفظ کرده است بلکه مجموعه ای از همزیستی بین طبیعت، معماری، سنت، تاریخ، فرهنگ و نحوه زیست مردم را به لحاظ میراث تاریخی و فرهنگی درخودش به یادگار گذاشته است.
میمند: دارای 400 خانه و بیش از 2000 اتاق است. هر کیچه یا کوچه 17 اتاق دارد. بقایای آتشکده در آن دیده می شود
پیدا شدن 903 واژه ساسانی در جریان تحقیقات در میمند نشان می دهد که این روستا پس از ورود اعراب به ایران هرگز تسلیم نشد و در جنگ های مختلفی که در این منطقه روی داده هرگز اعراب مؤفق به تصرف میمند نشدند و فقط به نابودی شهربابک اکتفا کردند مستندات تاریخی نشان می دهد یزد گرد سوم موقع فرار از دست اعراب از فارس به شهربابک و سپس به میمند پناه برده است .
زبان و گویش مردم میمند دجار تغییر نشده و مردم آن هنوز از واژه های مخصوص دوره ساسانی استفاده می کنند.
این 903 واژه فارسی پهلوی ساسانی توسط کارشناسان امور حفاظتی و مرمت روستای باستانی میمند در جریان گفت و گو با مردم این منطقه به دست آمده و درحال دسته بندی هستند.
ساختار این روستا ی شگفت انگیز، قدرت هنری انسان های سه هزار سال پیش را نشان می دهد. در این دهکده ده ها کوچه درون سنگ کنده شده و در داخل هر کوچه هفده اتاق است . کوچه ها به طور مورب در 5 طبقه طوری روی یکدیگر قرار گرفته که از نگاه ساختاری بسیار دقیق و قابل توجه است . این روستا دارای مدرسه ٬حمام٬مسجدو حسینیه می باشد که همگی آنها در کوه کنده شده است .
نظرات بسته شده است.