بامبو بافی

بامبو یا نی هندی نوعی خیزران است و اولین بار همراه با تخم چای توسط کاشف السلطنه به ایران آورده شد . به اعتقاد عده ای صنعت بامبو بافی با آمدن استاد ولتری از چین به لاهیجان ، شروع گشته و با کمک استاد – کاران ایرانی که شاگردان وی بوده اند رشد و تکامل یافت . بامبوبافی یکی از صنایع دستی در استان گیلان است که مواد اولیه از نی خیزران بدست می آید. شروع کار بامبو بافی از حدود یکصدسال پیش با کشت چای در گیلان رواج یافت و مهمترین مرکز تولید آن لاهیجان به ویژه منطقه لیالستان است. بامبو در مرداب ها و اطراف رودخانه های لاهیجان و رشت که بسیار مرطوب است، می روید و محصولات آن هم جنبه تزیینی و هم کاربردی دارد.

بامبو که در زبان فارسی به نی خیزران شهرت دارد، گیاهی است که در دامنه کوه ها و تپه هایی که دارای رطوبت ۶۵ تا ۹۰ درصد باشد روئیده با کشت می شود. میزان رطوبت، حرارت موجود در منطقه و نوع خاک تعیین کننده کیفیت و مرغوبیت بامبو بوده و هر چه میزان رطوبت و حرارت بیشتر باشد، کیفیت محصول نیز بهتر خواهد بود.
گیاه بامبو که تا کنون بیش از ۶۶۲ نوع آن شناخته شده دارای قطر و ضخامت های متفاوت است و در حال حاضر بهترین نوع بامبو در ژاپن، چین و بطور کلی کشورهای شرق آسیا ئ هند روئیده و کشت می شود و در ایران میتوان لیالستان لاهیجان، علی آباد(در فاصله سخت سرو تنکابن )، قاسم آباد رودسر و تقریبا بیشتر نقاط شمال کشور را در زمره مساعدترین مناطق رویش بامبو بحساب آورد.
در این مناطق بیشه های کوچکی وجود دارد که در فصل پائیز و اوایل زمستان، یعنی هنگام بریدن و قطع ساقه های بامبو از هر یک بین ۵۰ الی ۲۰۰ شاخه نی بدست می آید.
بامبو از چهارقسمت سطح داخلی (دارای پوشش نرم )، دیافراگم (متصل کننده بخش های ساقه به یکدیگر ) میانه و پوشش رویه که بسیار سخت و دیر شکن است تشکیل شده و دیافراگم کاملا فشرده بوده و آب در آن نفوذ نمی کند. بامبو معمولا به رنگهای مختلفی مانند سبز، مشکی متمایل به قهوه ای، عنابی و زرد مایل به کرم دیده می شود و اگرچه می توان معارف زیادی بر آن قائل شد، ولی بطور کلی موارد مصرفش بیشتر محدود می شود به :
۱) استفاده از آن برای تغذیه.
۲) بهره برداری بمنظور تهیه کاغذ و اشیاء مختلف چوبی و سایر معارف صنعتی.
۳) کاشت در اطراف باغها و مزارع جهت حفاظت محل.
گیاه بامبو محتوی مقدار فراوانی سلولز است که میتواند برای تهیه کاغذ و همجنس ابریشم مصنوعی مورد استفاده قرار می گیرد.
در ایران کشت بامبو هنوز رواج چندانی ندارد و صرف نظر از بخشهای کوچکی در شمال کشور که در آنها مقدار محدودی بامبو کشت میشود صنعتگران سایر نقاط از بامبوهای خودرویی که در اکثر شهرهای شمالی و بویژه منطقه لیالستان لاهیجان وجود دارد، استفاده میکنند.
استفاده از بامبو جهت تولید محصولات مختلف تقریبا از زمان کشت چای در ایران، رواج یافت چرا که بامبو بعنوان حفاظت محل چای کاری بکار گرفته شد و صنعتگران همزمان با بهره برداری چایکاران از مزارع چای به موارد استفاده متعدد آن برای ساخت فرآورده های گوناگون پی بردند و ساخت محصولات بامبو در گیلان متداول گردید.
هم اکنون استانکاران جوانی که اکثرا نیز برخوردار از مهارت و کارآیی کافی هستند به کار در این رشته اشتغال دارند و مهمترین مرکز تولید محصولات بامبو لیالستان لاهیجان میباشد.
از بامبو محصولاتی نظیر شکلات خوری، میوه خوری، لوستر، کلاهک آباژور، جای نان، صندلی و انواع دیگر وسایل مصرفی در اندازه های مختلف تولید می گردد.
برای تهیه یک ظرف بامبو ابتدا شئی را که قبلا در انبار گذاشته شده و خشک شده است با اره نجاری به قطعات ۸۰ الی ۱۰۰ سانتی متر در می آورند. اندازه این قطعات با توجه به محصولی که می خواهند تولید کنند متفاوت است. سپس با وسیله مخصوصی بنام داس آنها را از وسط بریده و بصورت نوارهای نئی در می آورند و لبه این نوارها را با وسیله ای که در اصطلاح محلی ؛ ماشین ؛ نامیده میشود به عرض مساوی در می آورند و پس از رنده کردن آماده بافت مینمایند. کاربافت معمولا بر روی میزی که روی آن چند دایره به اندازه کف و ته ظرفی که میخواهند ببافند قرار دارد، انجام می شود.
صنعتگران ابتدا دایره کف ظروف را تهیه و سپس بدنه آنرا می بافند، گاهی نیز برای وصل کردن برخی از قطعات به یکدیگر از مفتولهای سیمی به بار نازک استفاده کرده و با انبردست معمولی آنها را به هم می پیچانند و در انتهای کار، تمامی اطراف نی را که معمولا بزرگ و کوچک است با قیچی مخصوص که بشکل قیچی باغبانی است، برش می دهند تا نی ها یک اندازه شود و محصول شکل یکنواختی پیدا کند.
▪ یک محصول بامبو از نوع مرغوب باید دارای ویژگیهای زیر باشد:
– رنگ آن طلایی متمایل به سفید باشد، قابل ذکر است که بامبوئی که رنگ آن سبز باشد نشان دهنده خشک نبودن آن بوده و احتمالا سیاه می شود.
– شبکه هایی که بعد از بافت ایجاد می شود باید منظم و یک اندازه باشد.
– مفتولی که برای وصل کردن بعضی از قسمتهای بامبو از آن استفاده میشود باید بسیار ظریف بوده و دقت کافی در پیچاندن آن به کار رود.
– از آنجا که برخی از ظروف بامبو رنگی هستند مسلما در انتخاب نوع رنگ و نحوه بکار گرفتن آن باید دقت کافی بعمل آید.