بررسی گویش دهستان جبل

توسط گروه کویرها و بیابان‌های ایران در تاریخ ۱۳۹۰/۱۰/۰۵ ۴,۱۶۱

در این مطالعه به بررسی گویش تعدادی از روستاهای( مزرعه بالا، عباس اباد، کریم آباد، دخر اباد، مجید اباد و بوران) دهستان جبل واقع در بخش کوهپایه استان اصفهان پرداخته شده که به لحاظ تلفظ و کاربرد واژگان دارای شباهت فراوانی هستند این روستاها در 32 درجه و 77 تا 32 درجه و 81 دقیقه عرض شمالی و 52 درجه و 54 دقیقه تا 52 درجه و 59 دقیقه طول شرقی واقع شد ه اند. دهستان جبل یکی از دهستان های استان اصفهان می باشد که در 90 کیلومتری شمال شرقی شهر اصفهان واقع شده است و در 40 کیلومتری شمال کویر ورزنه و دشت سجزی قرار گرفته است و از آنجاییکه که در حاشیه کویر و همچنین در مرکز ایران قرار گرفته است گویش ساکنین این دهستان جزو گویش نواحی مرکزی ایران و کویر نشینان ایران محسوب می گردد.

شکل شماره(1) موقعیت دهستان جبل و همچنین روستاهای مورد مطالعه را در استان اصفهان نشان می دهد.

منبع: نگارنده

بررسی گویش روستاهای مورد مطالعه

گویش مناطق کویری جزیی از گویش های مرکزی ایران می باشد و " گویش های مرکزی ایران بر گویش هایی اطلاق می شود که در روستاها و شهرک های مرکزی ایران و آبادی های حاشیه کویر از حوالی قم تا حوالی یزد و کرمان و نزدیک شیراز متداول است"(سپنتا،1375: 83-84). بررسی گویش یک ناحیه و حتی یک روستای بسیار کوچک کار بسیار دشوار ی می باشد چرا که این گویش و زبان، دوران های تاریخی متعددی را پشت سر گذاشته و از زبان اقوام و ملل مختلفی تاثیر پذیرفته است ، بررسی این روستاها هرچند به ظاهر بی اهمیت است اما به قول دکتر باستانی پاریزی که می گوید " بارها و بارها من نوشته ام و گفته ام که یکی از عوامل مهم نگارش یک تاریخ بزرگ اجتماعی برای ایران در گرو اینست که دهات و روستاها و بخش های کوچک و بزرگ این مملکت به صورت دقیق و منظم و در سطحی گسترده مورد بررسی قرارگیرد و نتایج این بررسی چاپ و منتشر شود ،‌مجموعه این اجزاء بعدها می تواند منبع اصلی و مایه پر سود برای نگارش تاریخ اجتماعی ایران بر اصول تحقیقات و نظرات جدید قرار گیرد(باستانی پاریزی، 1376 :1) . روستاهای مورد بررسی از آنجاییکه در استان اصفهان واقع شده است و استان اصفهان حکومت های مختلفی را پشت سر نهاده است و تاثیر کمی از انها پذیرفته اما به هر حال" نشانه ای که از قدمت اصفهان در دست داریم گویش مردم اصفهان و دیگر روستاها و دهستانهای این منطقه است که بازمانده اصل و دگرگون و ساییده شده گویشهای باستانی مانند اوستایی، پارسی باستان و سکایی و زبان پارسی میانه مانند پهلوی، پارسیک و سغدی می باشد"(شفقی، 1353 :179) و یا به قول محمد علی جناب در الاصفهان که " زبان اهل اصفهان_ عموما فارسی معمولی ایران است مگر یک عده بسیار کمی لغات خصوصی دارند. در جرقویه و اواخر رودشت و بعضی دهات کوهستانی سده ماربین نزدیک شهر گز و برخوار زبان مخصوص دارند که سایر مردم نمی فهمند. اسم این زبان ولایتی است و چون اکثر لغات ان پهلوی است که عموم زرتشتیان استعمال می کنند "(جناب، 1376 : 95) و در طی برسی و مقایسه ای که گویش این روستاهای مورد مطالعه با شهر های جرقویه ، گز و برخوار صورت گرفت تقریبا به جز چند واژه که ان هم در طرز تلفظ تفاوت داشت ، تفاوت آنچنانی مشاهده نگردید.

جدول شماره(1) تعدادی از واژگان هم ریشه گویش مردم این روستاها را با گویش پارسی پهلوی نشان می دهد.

راهنما

) (ā=آ )Š ) ( ش = ē ) (ū = او ) ( اِ = č ) (چ = x = خ)

جدول شماره(1): تعدادی از واژگان هم ریشه با زبانهای باستانی

معنی فارسی	تلفظ محلی	نحوه تلفظ	توضیحات
آرد	آرت	ārt	هم پیوند با واژه artak در زبان پهلوی
آوردن و بردن	آرتمن و برتمن	ārtemon o bartemon	هم ریشه با āwarēt در زبان پارسی باستان
عروس	آروس	āros	واژه پارسی از ریشه اوستایی آرِزَ
انبار	اَمبار	ambār	از واژه hambārā در پارسی باستان
سیرابی	اَشگمبه	aŠgambe	هم ریشه با aškumbak در زبان پهلوی
ابر	اِور	evr	هم ریشه با awr در زبان پهلوی
شتر	اُشدر	oŠdor	همریشه با واژه uštr در زبان پهلوی و uxštra در زبان اوستایی
شمردن	اُشمار	oŠmār	هم ریشه با ošmar در زبان پهلوی
بردن	بَرتِمُن	Bartemon	هم پیوند با bartan در زبان پهلوی
برادر	بِرا	berā	هم ریشه با brād در پارسی میانه
پسر	پُره	pore	دگرگون شده واژه puhr در پارسی میانه
تخمه	تُم	tom	همان tohm در پارسی میانه
شغال	تورِه	tūre	هم ریشه با turak در زبان پهلوی
زن	جین جی	jinji	هم پیوند با jani در زبان اوستایی
داشتن	دارتِمُن	dārtemon	هم ریشه با daret در پارسی باستان
دانه	دُن	Don	هم ریشه با danak در زبان پهلوی
دروغ	دورو	dūrū	هم ریشه با drow در پارسی میانه
سوراخ دم در	دِمادُن	demadon	هم پیوند با damitan در زبان پهلوی
ظرف حمل آب	دول	dūl	هم ریشه با dul در زبان پهلوی
سم	سُمب	somb	هم ریشه با sumb در زبان پهلوی
گوشه	سوک	sūk	هم ریشه با suk در زبان پهلوی
سوار	سووار	sūvār	هم ریشه با asuwār در زبان پهلوی
کارد	کارت	kārt	هم ریشه باcārt در زبان پهلوی
کدخدا	کت خودا	katxūdā	هم ریشه با katakxuatay در پهلوی
کوچک	کَس	Kas	هم ریشه با kas در زبان پهلوی
خانه	کییه	Kiye	هم ریشه با katau در زبان پهلوی
کیسه حمل بار	گاله	gāle	هم پیوند با gvamal در زبان پهلوی
گرد	گرت	gart	هم ریشه با gart در پهلوی
انجام دادن	کَرتِمُن	Kartemon	هم ریشه با kartan در زبان پارسی باستان
گوسفند	گوسبند	gūsbend	هم ریشه با gospand در زبان پهلوی
گوگرد	گوگَرت	gūgart	هم ریشه با gogart در پهلوی
لب	لِو	lev	هم پیوند با laf در زبان پهلوی
مادر	ماما	māmā	هم ریشه با m ām در زبان پهلوی
ماده	مایِه	māye	هم ریشه با mayag در زبان پهلوی
مردن	مَرتِمُن	martemon	هم ریشه با murtan در پهلوی
مرده	مَرتِه	marte	هم پیوند با marta در پارسی باستان
باران	وارُن	vāron	هم ریشه با vārān در پهلوی
صدای جیغ بچه	وانگ و وانگ	vāng o vāng	هم ریشه با wang در پارسی میانه
بچه	وِچِه	veče	هم ریشه با večvak در پهلوی
بدتر	وَتِر	vadter	بخش نخست هم پیوند با wad در پارسی میانه
برف	وَرف	varf	دگرگون شده vafr در پهلوی
بیست	ویسا	Visa	هم ریشه vista در اوستایی
بیشتر	ویش	viŠ	هم ریشه weš در پارسی باستان
ما	هاما	hāmā	دگرگون شده amāh در پارسی میانه
خشک	هُشکِه	hoŠkeh	هم ریشه hoška در اوستا
گردو	یوز	yūz	دگرگون شده goz در پهلوی

منبع:‌ شفیعی نیک آبادی، 1376.

منابع

1- باستانی پاریزی ، محمد ابراهیم، 1376.پیکان بر سر پیکان، بر گرفته از کتاب گرکویه (علی شفیعی نیک آبادی) ، انتشارات غزل، چاپ دوم

2- جناب ، محمد علی،1376.الاصفهان، ترجمه محمد رضا ریاضی، انتشارات میراث فرهنگی، چاپ اول

3- سپنتا، ساسان، 1375.بررسی آزمایشگاهی چند گویش مرکزی و لهجه اصفهانی، فصلنامه فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی ، سال دوم، شماره دوم .

4- شفیعی، نیک آبادی، علی، 1376. گرکویه، انتشارات غزل، چاپ دوم

ادامه مطلب