بندر جاسک ، (جمعیت طبق سرشماری نفوس و مسکن 1375 ش ، 067 ، 9 تن )، مرکز شهرستان جاسک در استان هرمزگان ، در انتهای شبه جزیره جاسک به نام رأس الجاسک . در ارتفاع چهارمتری از سطح دریا قرار دارد (سازمان هواشناسی کشور، ص 142). نام آن در منابع جاشک ، چاسک و چاشک ضبط شده است ( راهنمای مفصل ایران ، ج 22، ص 165). جاسک نو در انتهای خشکی در ساحل شمالی دریای عمان ، میان دو خلیج کوچک قرار دارد (ایران . وزارت کشور، ج 2، ص 416). گاهی حداکثر مطلق دمای آن (در تیرماه ) به ْ42 و حداقل مطلق آن به ْ10، و گاهی میانگین بارندگی سالانه آن به 42 میلیمتر می رسد (سازمان هواشناسی کشور، همانجا). هوای آن گرم و مرطوب است (ایران . وزارت کشور، ج 2، ص 415). بندر جاسک در حدود 328 کیلومتری جنوب شرقی بندرعباس قرار گرفته (ایران . وزارت راه و ترابری ، 1366 ش ، ص 100) و دارای فرودگاه است (فتحی ، ص 56). این بندر با راه اصلی با شهر میناب ، و با جاده های خاکی یا دیگر آبادیها و از طریق دریا با بنادر عباس ، لنگه ، کنارک و چابهار ارتباط دارد.
این بندر قدیمترین و اولین نقطه از سواحل شرقی ایران است که در اوایل قرن یازدهم / هفدهم برای گسترش بازرگانی به انگلیسیها واگذار شد (رائین ، ج 2، ص 677).
تأسیسات این بندر را در حدود 120 سال پیش ، انگلیسیها، بنا کرده اند که محلیها به آن «بَنگِلان » می گویند (رجوع کنید به فتحی ، ص 55؛ سدیدالسلطنه ، 1363 ش ، ص 80). در 1364 ش ، از تأسیسات جدید بندر جاسک به طور آزمایشی بهره برداری شد ( راهنمای مفصل ایران ، ج 22، ص 173).
شبه جزیره ای در جنوب شهرستان جاسک در دریای عمان قرار گرفته که خلیج شرقی و غربی جاسک را از یکدیگر جدا می کند (لوریمر، ج 7، ص 915). این شبه جزیره را خور (خلیجک )هایی با زبانه های متعدد، از کرانه مقابل بریده است و هنگام طغیان آب ، این خورها گاهی پیوستگی شبه جزیره را با اراضی عقب قطع می کند و جاسک به شکل جزیره درمی آید. طول شبه جزیره 500 ، 3 متر و عرض باریکترین نقاط آن نهصد متر است (رزم آرا، ص 86). سواحل دریا صخره ای و در بعضی نقاط رسی است ( جغرافیای کامل ایران ، ج 2، ص 1250). ارتفاعات بَشاگِرد * و بیابان (رشته ارتفاعات کرانه ) به طول سه تا چهار کیلومتر در شمال شبه جزیره امتداد دارد و در دامنه این ارتفاعات ، به طرف خلیج جاسک چند نخلستان دیده می شود. تپه هایی به ارتفاع چهار تا شش متر در شمال این شبه جزیره واقع است (رزم آرا، ص 87). انتهای شبه جزیره جاسک ، جاشک / جاسک سر نامیده می شود. در انتهای آن مقبره ای است به نام شیخ سعید هندی که حدود 5ر4 متر بالاتر از سطح دریاست و زیارتگاه اهالی محسوب می شد و در گذشته از مراکز تلگراف بریتانیا بوده است (لوریمر، همانجا).
پیشینه . از بندر جاسک پیش از اسلام اطلاعی در درست نیست ، در 326ـ 325 ق م ، نئارخ /نئارک ، فرمانده نیروی دریایی یونان ، در سفر خود از دریای عمان به خلیج فارس ، از آبادی «بادیس » (ناحیه ای که احتمالاً جاسک در آنجا یا نزدیک آن بنا شده ) گذر کرده و نوشته است که اهالی آنجا خانه های خود را از استخوان نهنگ می ساختند و خوراک آنها ماهی بود (مستوفی ، ص 51 ـ52؛ اعتمادالسلطنه ، ص 82؛ حکیم ، ص 819). در سده اول ، اجداد پارسیان با ناوگانی مرکب از هفت کشتی پارویی ، از جاسک به سوی هند رفتند و در ساحل گجرات ، بندری در هند، پیاده شدند (هادی حسن ، ص 168). از آن تاریخ تا قرن هفتم اطلاعی از جاسک در دست نیست . به نوشته یاقوت حموی در قرن هفتم ، جاشک ] یا جاسک [ «جزیره ای بین کیش و عمان است » که احتمالاً او آنجا را با جزیره لارک در تنگه هرمز یکی دانسته است (ج 2، ص 9). قزوینی نیز از آن نام می برد (ص 115). جاسک ] یا حاسک [ نیز که ابن بطوطه در قرن هشتم در سفرنامه خود از آن نام برده ، غیر از جاسک ایران ، و جاسک عمان است (ج 1، ص 323؛ سدید السلطنه ، 1370 ش ، ص 23، پانویس 13 م ). در سالهای 760ـ767، نواحی مکران ] جاسک [ ، کیج و بلوچستان ، همه خراجگزار حکومت آل مظفر و شاه شجاع بودند (ستوده ، ج 1، ص 214). ظاهراً پس از انقراض حکومت آل مظفر، حکام سلسله ملوک هرمز، گاهی به استقلال و گاهی تحت تبعیت امرای فارس و کرمان و در اواخر با حمایت سلاطین پرتغال و اسپانیا بر جزایر و سواحل خلیج فارس و دریای عمان ، از جمله جاسک ، حکومت می کردند (رائین ، ج 2، ص 600). در 1024، کمپانی هندشرقی موفق شد که با ایران مناسبات تجاری برقرار کند و بندرجاسک را با اجازه شاه عباس اول صفوی (حک : 996ـ 1038) مرکز تجاری سازد (ستوده ، ج 2، ص 128). در 1025، اولین کشتی انگلیسی با کالای بسیار از سوراتِ هند به جاسک آمد (ویلسون ، ص 157؛ اسناد و مکاتبات سیاسی ایران ، ص 61). در 1027، شاه عباس انحصار تجارت ابریشم ایران را به کمپانی هندشرقی واگذار کرد (جناب ، ص 12، فلسفی ، ج 4، ص 265). در 1028، این کمپانی تجارتخانه ای در بندرجاسک دایر کرد (رایت ، ج 2، ص 3؛ ویلسون ، ص 158) و سال بعد کارخانه و قلعه ای در جاسک احداث شد (کرزن ، ج 2، ص 514، 652). در 1031، امامقلی خان ، والی فارس ، محمود شاه ، آخرین پادشاه ملوک هرمز را نابود کرد و بدین ترتیب حکومت آنها از میان رفت (رائین ، ج 2، ص 599 ـ 600؛ فلسفی ، ج 2، ص 98). در همین سال ، به دنبال این فتوحات و بعداز شکست پرتغالیها از قوای انگلیس در نزدیکی جاسک ، کم کم قدرت پرتغالیها بعد از 119 سال تسلط بر سواحل خلیج فارس و دریای عمان رو به ضعف نهاد (اقبال آشتیانی ، ص 103). در 1032، انگلیسیها به جای هرمز، جاسک را بندر تجاری خود ساختند (ویلسون ، ص 171). در زمان ناصرالدین شاه (حک : 1264ـ1313) بندرجاسک جزو بیابان * (ناحیه ای در کنار تنگه شرقی هرمز) شمرده می شد (نظام السلطنه مافی ، ج 1، ص 168). در 1279، انگلیسیها در جاسک دفتر پستی دایر کردند (محبوبی اردکانی ، ج 2، ص 266ـ267)، و در 1281، خط تلگراف زیردریایی کراچی ـ فاو را در خلیج فارس برقرار کردند که از جاسک نیز می گذشت (وادالا، ص 72؛ ویلسون ، ص 306)، اما در همین سال ، بر اثر زمین لرزه ای شدید در گوادِر، ظاهراً این خط تلگرافی قطع می شود (امبرسز و ملویل ، ص 243، 561، پانویس 378) و انگلیسیها مجدداً خط تلگراف کراچی ـ جاسک را دایر می کنند (نوربخش ، ص 299). در 1286، در جاسک اداره تلگرافخانه تأسیس شد (کرزن ، ج 2، ص 515). در 1295، دولت انگلیس گاردنظامی کوچکی برای مراقبت از تأسیسات فرستنده تلگراف در جاسک تشکیل داد و سال بعد، فرماندهی نظامی انگلیس از باسَعیدو، شهری در جزیره قشم ، به جاسک منتقل شد (جناب ، ص 79). از 1305، حسین قلی خان نظام السلطنه مافی مأمور گمرکات جنوب شد و در بنادر جنوب ، از جمله جاسک ، اسکله و ساختمانهای دولتی به وجود آورد (ناصرالدین قاجار، ص 383ـ384). در 1306، محمدمهدی ملک التجار به فرمان امین السلطان با سپاه ایران به جاسک رفت و پرچم ایران را در آنجا برافراشت (فلور، ج 2، ص 164؛ لوریمر، ج 3، ص 2180) و بدین ترتیب حاکمیت ایران در آنجا برقرار گردید، و بندر جاسک رسماً به بنادر خلیج فارس پیوست (لوریمر، همانجا). از 1307 تا 1308، سعدالملک نظام مافی ، حاکم جاسک شد (کرزن ، ج 2، ص 284). در 1309، اداره خطوط تلگراف انگلیس به دولت ایران تحویل داده شد (کیهان ، ج 3، ص 475ـ476، 479). در 1316، به دنبال قتل مسئول تلگرافخانه انگلیس در جاسک ، دولت انگلیس گروهی از سپاهیان هندی را برای حفاظت از تأسیسات به جاسک فرستاد (رایت ، ص 102). در 1319، دولت ایران کالاهایی را که برای تلگرافچیان جاسک وارد می شد از حقوق گمرکی معاف کرد (سدیدالسلطنه ، 1363 ش ، ص 85). در جنگ جهانی اول (1914ـ 1918) واحدهایی از پیاده نظام هند، سواحل جنوبی ایران ، از جمله جاسک ، را اشغال کردند (مابرلی ، ص 80). در 1323، قانون ولایات و ایالات تصویب شد و بندرعباس و توابع آن جزو استان فارس و بنادر گردید و سپس تحت اختیار حاکم کرمان قرار گرفت ( راهنمای مفصل ایران ،ج 22، ص 92). در 1335، دولت ایران میان بنادر ایران و جاسک خط هوایی به منظور حمل مرسولات پستی برقرار کرد (محبوبی اردکانی ، ج 2، ص 269) و در 1311 ش ، عبور بدون اجازه هواپیماهای سلطنتی انگلیس و هلند از سواحل ایران ، از جمله جاسک ، ممنوع شد (رائین ، ج 2، ص 865؛ نیز رجوع کنید به جاسک * ، شهرستان ).
نظرات بسته شده است.