تالاب انزلی

نام انگلیسی:  Anzali wetland     نام فارسی :   تالاب انزلی

تالاب انزلی مجموعه ای است از تالابهای طبیعی آب شیرین که تــوسط رودخانه های حوزه آبریز خود همانند سیاه درویشان ، هند خاله ، پسیخان تغذیه میشود . تالاب انزلی زیستگاه مناسبی برای تخمریزی و تکثیر ماهیان و نیز محل زمستـانگذرانی و جوجـه‏آوری گونــه های زیادی از پرندگان آبزی محسوب می‏شوند.گیاه نــیPhragmites australis) ) فراوانترین پوشش گیاهی منطقه را تشکیل میدهد . منطقه شکار ممنوع سرخانگل جزیی از مجموعه تالاب انزلی می‏باشد که در بخش میانی آن واقع شده است و عمده پوشش گیاهی آن را نی(Phragmites australis) ولویی (Typha sp.) تشکیل می‏دهد. این تالاب جزء تالابهای بین المللی کنوانسیون رامسر است. در سالیان اخیر تالاب انزلی تحت تاثیر عواملی چون تبدیل قسمتهایی از زمینهای تالاب به زمین های زراعی، ته نشینی رسوبات آبهای وارده و در نتیجه کاهش سطح تالاب و همچین رشد بی رویه گیاهان آبزی وغیر بومی همانند( Azolla filiculodes) قرار گرفته است .

موقعیت جغرافیایی

مجموعه تالاب بندر انزلی E4928 ،N325 در استان گیلان واقع است. مجموعه تالاب انزلی در جنوب غربی سواحل دریای خزر واقع شده است. این تالاب از شرق به روستای پیر بازار ، از غرب به کپورچال و آبکنار ، از جنوب به صومعه سرا و قسمتی از شهرستان رشت محدود می‏شود. مجموعه تالاب انزلی شامل بخشهای شرقی ، غربی ، مرکزی ، سلکه و سیاه کشیم می‏باشد که از نظر بعضی ویژگیها از هم متمایز هستند . تالاب سرخانکل که بخشی از مجموعه تالاب انزلی می‏باشد از شمال به نهنگ روگاه ، از جنوب به شالیزارهای هند خاله و از غرب به رودخانه سیاه درویشان ختم میگردد. منطقه حفاظت شده سیاه کشیم از شمال به خشکی ماه روزه از مشرق به تالاب انزلی و رودخانه سیاه درویشان ، ازجنوب به محدوده روستاهای لاکسار ، نرگستان ، چو مثقال گاوکده ، کلسر ، اسپند و مزارع شمال چکوور و از غرب به مزارع ضیابر ، مازران محله ، بهمبر و مزارع جنوبی و شیکا محدود می‏باشد . پناهگاه حیات وحش سلکه از شمال به تالاب انزلی ، از شرق به رودخانه صوفیانده ازجنوب به مزارع کشاورزی روستاهای هند خانه و صوفیانده و ا زغرب به رودخانه هند خاله ختم می‏گردد.

مساحت : ۱۵۰۰۰ هکتار
ارتفاع: ۲۴ متر پائین تر از سطح آبهای آزاد

شکل گیری تالاب انزلی

انزلی برای آخرین بار در ۷۰ الی ۱۰۰ هزار سال قبل با رسوب گذاری مارن ( ماسه دانه ریز ) به ضخامت تقریبی ۴۵۰ متر در حاشیه ساحلی شکل گرفت این رسوبات را       ( کاسپین ) قدیمی می گویند این موقعیت احتمالاً تا اواخر دوره یخچالی ادامه داشت و انزلی و مرداب انزلی هنوز به شکل فعلی نبوده است و شاید با فرسایش کوههای اطراف حوضه های فرو نشسته وارد شده و نهشته های ( کاسپین ) قدیمی ته نشین گردیده و در عین حال مقدمه شروع رسوبات زیر دریایی زمان تا حدود ۱۵ هزار سال قبل ، رسوبات ( کاسپین ) جدید بر روی رسوبات قبلی به وجود آمد . آب دریا به عقب نشینی خود ادامه داد و رسوبات آبرفتی بر دشت ساحلی رفته رفته از آب بیرون آمد و باریکه طویلی پدیدار شد . با توضیحات فوق مرداب انزلی در حدود ۱۵ هزار سال قبل آخرین رسوباتی که شهر انزلی بر روی آن بنا شده ( کاسپین ) جدید است که می توان صدفها و بقایای آن را در حفاری های چاههای آب بدست آورد رسوبات نرم « فورش در اصطلاح محلی » و شامل « رس ، ماسه و آهک » که ضخامت آن از ۳۰ تا ۱۶۰ متر متغیر است. شهر انزلی بر روی  بنا شده و با پسروی تدریجی آب دریا مساحت آن بیشتر شد . این جزیره بر اثر فعل و انفعالات جوی و سایر عوامل طبیعی به صورت حالیه انزلی و غازیان ، شکل گرفت و کانال بین این دو قسمت ایجاد گردید .

سن تالاب انزلی بسیار جوان است از لحاظ زمین شناسی اصولا تالابها به صورت خلیجهای هستند که به وسیله تیغه ماسه ای از دریا جدا شده اند و مرداب خلیجی نامیده می شوند و یا نقاط گودی هستند که در اثر حرکات پوسته ای زمین شکل می گیرند که در مورد تالاب انزلی پسروی دریای خزر و جریانات دریایی منجر به جدا سازی آن از دریا شده است. این تالاب در اثر تشکیل دو زیانه خشکی باریک دشتی به پهنای ۲۷۰ تا ۹ کیلومتر و کاهش ارتفاع سطح آب دریا شکل گرفته است، زبانه غربی به نام شبه جزیره بندر انزلی نامیده می شود که تا کپورچال ادامه دارد و شبه جزیره ماهروزه در این بخش در خلیج کوچک کپورچال و بهمبر را از همدیگر جدا می سازد.

حیات وحش

ماهیان تالاب انزلی

در این بین انواعی از ماهیان در تمام طول سال در تالاب حضور داشته و تعدادی جهت تولید مثل در زمانهای مشخصی به مرداب و رودخانه های مرتبط با آن ورود می کنند.تعدادی از انواع ذیل نیز یا بطور کامل در مرداب نابود شده یا بسیار کم تعداد و رو به نابودی هستند. از ماهیان تالاب میتوان به این موارد اشاره کرد: اردک ماهی، کپور، سیم بزرگ،سبله(گربه ماهی)، شاه کولی،سیاه کولی، سوف ماهیان، سوف سفید، سوف حاجی طرخان، سس(زرد پر)، ماهی سفید، کفال، کولمه، فیتوفاک، بیگ هد، علفخوار(آمور وحشی)، ماهی آزاد، ماهیان خاویاری، ماهی ماش، سگ ماهی، کپور ماهی حوض، لای ماهی، سیم کوچک،سرخ پر، ماهی زیبا، زالون، شیشه ماهی، مار ماهی.

پستانداران تالاب انزلی

پستاداران تالاب انزلی از در معرض خطرترین گونه های جانوری تالاب انزلی هستند.کوچک شدن زیستگاههای امن حاشیه تالاب و همچنین صید و شکار بی رویه باعث کاهش شدید تعداد این پستانداران گشته است. از عمده پستانداران تالاب می توان به این موارد اشاره کرد: شنگ، گراز، تشی(خارپشت)،  راسو(گینجامانی)، فک خزری، شغال.

پرندگان تالاب انزلی

پرندگان زیر مجموعه ای از پرندگان تالاب انزلی و حوضه آبریز آن و مناطق اطراف آن شامل جنگلهای اطراف تالاب و بوته زارها می باشند و از این بین تعدادی بصورت بومی و تعدادی بعنوان مهاجر از محیط وابسته به تالاب استفاده می کنند. لازم بذکر است تعدادی از گونه ها در تالاب بندرت دیده می شوندو از گونه های در خطر انقراضند. از پرندگان تالاب میتوان به این موارد اشاره کرد: ماهی خورک(کولی خوری)

گیلانشاه(مرغ باران) عقاب تالابی چنگر چارخو  خوتکای ابروسفید کورکورسیاه  قوی فریاد کش قوی گنگ قوی کوچک آبچلیک مرغابی کله سبز پلیکان فلامینگو بوتیمار کوچک(لوله گرد) حواصیل ارغوانی حواصیل خاکستری کیشیم بزرگ کاکائی غاز خاکستری(شلخت) خوتکای کله سرخ  طاووسک (تورسگ) باکلان سیاه(دارغاز)  حواصیل سفید چلچله(حاج حاجی)  چکاوک(کولکاپیس) سار(سیا نسپر)  زاغچه(کشکرت) زنبور خوار سبز  زاغ سیاه کلاغ ابلق قرقاول(تورنگ) گاوچرانک  گنجشک(چی چی نی) گیلار دم جنبانک(دوم بالاسکنی) سسک (سولوموس) عروس غاز مرغابی سر سفید مرغابی بلوطی  مرغابی تاجدار مرگوس کاکلی  مرگوس سفید مرغابی چشم طلائی قوش(الغ) قرقی(واشک)  خروس کولی کشیم کوچک  باکلان کوچک باکلان مار گردن  سلیم مرغابی سیاه کاکل  مرغابی سر حنائی مرغابی کله سیاه مرگوس بزرگ سینه سرخ  سهره گلی(هفت رنگ)  پرنده الیکایی(جینجیره)

پوشش گیاهی

نیلوفر آبی(لاله تالابی)
نیلوفر یا نیلوپر گیاهی آبی است که گل بزرگ به رنگ‌های سرخ و سفید و کبود می‌دهد. “نیلوت پل” ریشه در زبان سانسکریت دارد. این گل که امروزه در کشور ما در خطر نابودی قرار دارد، در ادیان مختلف، روش‌های تزکیه و به ویژه مکاتب شرقی از جایگاهی ویژه و مقدس برخوردار است. در بودیسم این گل نماد خلوص، تولدی الهی و سمبل شخص روشن بین است. گل نیلوفر آبی که با سختی از گل و لای بر می‌خیزد، مقدس و پاک در نظر گرفته می‌شود. الگوی رشد آن از گل و لای، بر روند بر آمدن روح از خاک و گِل دلالت دارد که از دل تجارب مختلف می‌گذرد و به آفتاب روشن که نماد روشن‌بینی است می‌رسد. نیلوفر آبی در ایران نیز جایگاه خود را داشته است به طوری‌که در معماری تاق بستان و تخت‌جمشید به چشم می‌خورد. همچنین در اشعار شاعران ایرانی همچون قطران، سراج‌الدین سگزی و ابو‌شکور از آن نام برده شده است.

خصوصیات فیزیکی تالاب انزلی

خصوصیات فیزیکی : مجمو عه تالاب انزلی جزءتالابهای طبیعی ، دا ئمی وآب شیرین کشور می‏باشد.حدود۱۱ روداصلئ و ۳۰ رودفرعئ پس از آبیاری مزارع وشالیزارها به همراه جریانهای سطحی حوزه آبریزی به وسعت ۳۶۰۰ کیلو متر مربع به این تالاب می ریزند . ازنظرزمین شناسی زمان تشکیل تالاب به اواخر دوره پلیوسن واحیاناً هلوسن بر می گر دد. خاک اطراف تالاب شامل هیدرومرف سطحی و غیر آهکی ، خاکهای غیر آهکی لیمونی دار و لیمونی-رسی بدون آهک می‏باشد . ونوع رسوبات بستر تالاب تورب رسوبی سبز (Gyttja) و به میزان کمتر سیلت درشت توربی گزارش شده است.حداکثر عمق آب تالاب درفصل بهار و در نواحی غربی تالاب به ۲٫۵متر میرسدکه به دلیل نوسانات سطح آب دریای خزر این مقدارمتغییر می‏باشد. بر اساس اطلاعات کسب شده در یک دوره ۲۵ ساله گرمترین ماه سال تیرماه با حداکثر مطلق ۸/۳۶ درجه سانتی گراد و حداقل مطلق ۴/۱۱ – درجه سانتی گراد در بهمن ماه بوده که به طور کلی متوسط درجه حرارت سالانه آن ۱۶ درجه سانتی گراد می باشد. درجه حرارت آب تالاب در زمستان از ۲ تا ۱۱ درجه متغییر است . حداکثر بارش در زمستان بوده و متوسط بارندگی سالیانه از ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ میلی متر و رطوبت نسبی ۸۰ تا ۸۵ درصد متغییر است و به طور کلی تالاب انزلی دارای تابستانهای گرم و مرطوب و زمستانهای ملایمی است.

خصوصیات اکولوژیکی تالاب انزلی

تالاب انزلی جزء تالابهای کم عمق و هورپرور همراه با آب شیرین است. این تالاب توسط یک مرز شنی به پهنای حدود یک کیلومتر از دریای خزر ( بجز در یک منطقه ) جدا شده است . عمده پوشش گیاهی تالاب نی (Phragmites australis ) است که گاهی ارتفاع آن به ۶ متر هم میرسد. در سال ۱۳۶۳ گیاه (Azolla filiculodes) توسط سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران و سازمان کشاورزی با اهداف تولید علوفه برای دام و طیور و تهیه کود سبز برای مزارع برنج استان گیلان و از آن جا به تالاب انزلی راه یافت . د رچند دهه اخیر به دلیل افزایش ورود فاضلابهای کشاورزی ، خانگی و صنعتی و همچنین کاهش سطح آب دریای خزر نی و آزولا از رشد زیاد و پراکنش وسیع تری برخوردار بوده اند .

گردشگری و پرنده نگری در تالاب انزلی

از ویژگیهای طبیعی و زیبای تالاب انزلی می توان به لاله تالاب و وپرندگان مهاجر و زیبایی از قبیل قو، پلیکان، تننجه و سایر مرغابی سانان را نام برد، این تالاب سالیانه در زمستان محل گذر دهها هزار قطعه پرنده مهاجر نیز است. تالاب بین المللی امیر کلایه یکی دیگر از تالابهای منحصر به فرد در گیلان است که با وسعتی معادل هزار و ۲۳۰ هکتار در ناحیه شمالی لاهیجان واقع شده و در محل زمستان گذرانی هزار قطعه پرنده مهاجر از جمله قو، پلیکان و سایر مرغابی سانان است، از دیگر زیبایی های طبیعی تالاب انزلی می توان به نیلوفر آبی سفید اشاره کرد که جلوه خاصی به آن بخشیده است. یکی از ویژگیهای منحصر به فرد تالاب بین المللی امیر کلایه لاهیجان در مقایسه با دیگر تالابهای گیلان این است که این تالاب از معدود محیط های تالابی آب شیرین است که تنها در یک کیلومتری دریا قرار دارد. این تالاب زیستگاه گونه از انواع ماهیان نظیر سوف، حاجی ترخان، اسبوله، اردک ماهی، کپور و گونه های دیگر است که در تنوع بخشی به این اکوسیستم آبی نقشی موثر دارند. لای ماهی از مهمترین گونه آبزیان در این تالاب است که از نظر کارشناسان شیلاتی حیات آن حائز اهمیت است. علاوه بر وجود انواع گونه های جانوری در این تالاب، این محیط آبی، زیستگاه گونه های گیاهی آبزی بی نظیر نیلوفر آبی، لاله تالابی، مریم آبی و عدسک است. پسته دریایی که در زبان محلی به آن ثعله باقلی می گویند یکی از گیاهان زیبایی است که در این تالاب می روید و محصول آن لاله تالابی است. این گونه گیاهی با کلاهک سبز رنگ و دانه های کوچک به رنگ سبز دارای خاصیت های دارویی و درمانی است و در طب سنتی مورد استفاده قرار می گیرد، مصرف این گیاه برای گردشگران نیز از جذابیت خاصی برخوردار است.

تهدیدات و تعرضات

 آزولا در دهه ۶۰ در قالب طرحی پژوهشی با عنوان «آزولا جانشین کودهای شیمیایی ازته برنج» از یکی از کشورهای آسیای جنوب شرقی به گیلان راه یافت و پس از سه سال مطالعه مقدماتی برای کاربردی شدن پژوهش ها در ایستگاه آزمایشی کشت برنج رشت به عنوان تثبیت کننده نیتروژن خاک در فرآیند کشت برنج استفاده شد.  این گیاه آبزی در سال های اخیر به دلیل برخی سهل انگاری ها به برکه ها، آبگیرها و رودخانه ها راه یافته و از این طریق از تالاب انزلی سر درآورده و به معضلی برای حیات تالاب تبدیل شده است.  از آنجاییکه در شالیزارهای استان از کودهای ازته و فسفر زیاد استفاده می شود و این کودها با آب باران به تالاب انزلی از طریق آب رودخانه ها وارد می شود، تالاب انزلی را به مکانی مناسب برای گسترش آزولا تبدیل کرده است، قرار گرفتن این گیاه غیربومی در تالاب انزلی که خود هم اکنون با چالش های زیست محیطی زیادی مواجه است مشکلات اساسی برای آن به وجود آورده است.  این گیاه منبع غذایی مناسبی برای دام ها و انواع طیور است و در سال های گذشته اقداماتی برای جمع آوری آن به صورت مکانیکی صورت گرفت اما به دلیل پیوسته نبودن انجام این کار، سرعت این روند را کاهش داد و موجب شد این گیاه سریع رشد جادویی برخی از گیاهان بومی تالاب انزلی را از بین ببرد و یا در معرض تهدید قرار دهد.  آزولا به علت نداشتن رقیب طبیعی و مهیا بودن شرایط محیطی به صورت بی رویه و کنترل نشده به ویژه در نیمه اول سال رشد کرده و از طریق رودخانه ها به تالاب انزلی راه یافته و اکوسیستم این تالاب را به خطر انداخته است. این گیاه کوچک از نظر فیزیولوژیکی در سطح آب زندگی می کند و قرار گرفتن هزاران قطعه از این گیاه در کنار هم، باعث جلوگیری از رسیدن اکسیژن و نور به آب و در نتیجه کاهش نمو و تکثیر آبزیان تالاب می شود.

شکار و صید غیر مجاز و تردد بیش از ۲۸۰۰ قایق موتوری  با انواع آلودگی های سوختی و صوتی در تالاب انزلی همواره از معضلات تالاب و تهدید کننده اکوسیستم آن محسوب می شود.کومه های صیادی در جای جای تالاب مکانی برای تمرکز ماهیگیران و شکار چیان غیر مجاز و خود از عوامل آلودگی و عدم امنیت تالاب می باشد.